Foydalanuvchi:Abdufattohov Ibrohimjon/Tabiat
Tabiat — ekosfera yoki butun koinotga xos xususiyat yoki konstitutsiyadir[1]. Ushbu umumiy maʼnoda tabiat jismoniy dunyoning, shu jumladan hayotning qonunlari, elementlari va hodisalarini anglatadi. Inson tabiatning bir qismi boʻlsa-da, inson faoliyati yoki umuman odamlar koʻpincha qarama-qarshi yoki tabiatdan alohida va hatto undan ustunroq deb taʼriflanadi[2].
Soʻnggi bir necha asrlarda zamonaviy ilmiy uslubning paydo boʻlishi davrida tabiat ilohiy qonunlar bilan tartibga solinadigan va harakatga keltiriladigan passiv haqiqatga aylandi[3][4]. Sanoat inqilobi bilan tabiat tobora koʻproq voqelikning qasddan aralashuvdan mahrum boʻlgan qismi sifatida koʻrindi: shuning uchun u baʼzi anʼanalar (Russo, Amerika transsendentalizmi) tomonidan muqaddas deb hisoblangan yoki ilohiy inoyat insoniyat tarixi uchun oddiy bezak (Hegel, Marks). Biroq, Sokratgacha boʻlgan tabiatga yaqinroq boʻlgan vitalistik qarash bir vaqtning oʻzida, ayniqsa Charlz Darvindan keyin qayta tugʻildi[5].
Bugungi kunda soʻzning turli xil qoʻllanilishida „tabiat“ koʻpincha geologiya va yovvoyi tabiatni anglatadi. Tabiat tirik oʻsimliklar va hayvonlarning umumiy sohasiga, baʼzi hollarda jonsiz narsalar bilan bogʻliq jarayonlarga — narsalarning alohida turlarining mavjudligi va oʻz-oʻzidan oʻzgarishiga, masalan, ob-havo va Yerning geologiyasiga murojaat qilishi mumkin. Koʻpincha " tabiiy muhit " yoki cho'l — yovvoyi hayvonlar, toshlar, oʻrmonlar va umuman, inson aralashuvi bilan sezilarli darajada oʻzgarmagan yoki inson aralashuviga qaramay saqlanib qolgan narsalarni anglatadi. Masalan, ishlab chiqarilgan obyektlar va odamlarning oʻzaro taʼsiri, masalan, „inson tabiati“ yoki „butun tabiat“ sifatida tavsiflanmasa, tabiatning bir qismi hisoblanmaydi. Bugungi kunda ham topilishi mumkin boʻlgan tabiiy narsalarning anʼanaviy tushunchasi tabiiy va sunʼiy oʻrtasidagi farqni anglatadi, sunʼiy mavjudot inson ongi yoki inson ongi tomonidan yaratilgan narsa sifatida tushuniladi. Muayyan kontekstga qarab, „tabiiy“ atamasi gʻayritabiiy yoki gʻayritabiiy atamalardan ham farqlanishi mumkin[6].
Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tabiat soʻzi qadimgi frantsuz tabiatidan olingan boʻlib, lotincha „natura“ yoki „asosiy fazilatlar, tugʻma moyillik“ soʻzidan olingan boʻlib, qadimgi davrlarda soʻzma-soʻz „tugʻilish“ degan maʼnoni anglatadi. Antik falsafada natura asosan yunoncha physis (phoss) soʻzining lotincha tarjimasi sifatida ishlatiladi, bu dastlab oʻsimliklar, hayvonlar va dunyoning boshqa xususiyatlarining oʻz-oʻzidan rivojlanishi uchun oʻziga xos xususiyatlarga bogʻliq. Butun tabiat, jismoniy olam tushunchasi asl tushunchaning bir nechta kengayishlaridan biridir; u Sokratgacha boʻlgan faylasuflar tomonidan phoss soʻzining maʼlum asosiy qoʻllanilishi bilan boshlangan (garchi bu soʻz oʻsha paytda, ayniqsa Geraklit uchun dinamik oʻlchovga ega boʻlgan) va oʻshandan beri doimiy ravishda oʻz pul birligini egallab kelmoqda.
Yer[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Definition of NATURE“. Merriam-Webster (2024-yil 2-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 7-yanvar.
- ↑ Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). "What does 'nature' mean?". Palgrave Communications (Springer Nature) 6 (14). doi:10.1057/s41599-020-0390-y.
- ↑ Isaac Newtonʼs Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687), for example, is translated „Mathematical Principles of Natural Philosophy“, and reflects the then-current use of the words „natural philosophy“, akin to „systematic study of nature“
- ↑ The etymology of the word „physical“ shows its use as a synonym for „natural“ in about the mid-15th century: Andoza:OEtymD
- ↑ Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). "What does 'nature' mean?". Palgrave Communications (Springer Nature) 6 (14). doi:10.1057/s41599-020-0390-y.
- ↑ Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). "What does 'nature' mean?". Palgrave Communications (Springer Nature) 6 (14). doi:10.1057/s41599-020-0390-y.