Ekzospora
Ekzosporlar—bakteriya hujayralarining oʻziga xos tin olish davri boʻlib, ular ona hujayraning boʻlinishi paytida hosil boʻlgan alohida qiz hujayraning farqlanishi mahsulotidir. Ekzosporlarni tin olish shakllarini alohida holati sifatida koʻrib chiqish mumkin. Masalan — kistalar, ammo barcha bakteriyalarning kistalarini ekzospora deb atab boʻlmaydi[1].
Streptomitsetalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ekzosporalarning klassik namunasi grammusbat bakteriyalarning geterogen guruhi boʻlgan aktinomitsetlarga tegishli Streptomyces jinsi bakteriyalarining dam olish shakllaridir. Streptomyces bakteriyalari shoxlangan mitseliy koʻrinishida oʻsadi va koʻp hujayrali tuzilishni hosil qilishi uchun differensiyallanishga qodir boʻla oladi. Qulay sharoit vujudga kelganda bakteriyalar vegetativ mitseliy shaklida mavjud boʻlib, noqulay sharoit boʻlganda havo mitseliysi hosil boʻladi. Havo mitseliyasining oʻsishi ekzosporalar zanjirlarining shakllanishi bilan tugaydi, ular kulrang pigmentatsiyaga ega boʻlib, ajralib chiqadi. Yetuk ekzosporalar relyefli gidrofobik sirtga, qalin hujayra devoriga ega va hajmi jihatidan endosporalarga oʻxshab ketadi[2]. Ekzosporaning yuzasida joylashgan tikanlar yoki tuklar uning tashuvchi organizmga biriktirilishi uchun zarurdir. Streptomyces ekzosporalari osmoprotektor zaxira substrat sifatida toʻplansa tregaloza esa osmoprotektor sifatida ishlaydi. Ekzosporalar metabolizmning past darajasi bilan ajralib turadi, vegetativ hujayralarga qaraganda suvsizlanish va yuqori haroratga bardosh bera oladi[1].
Havo sporali mitseliyning shakllanishi boshlanganda, uning hujayralarida GTP darajasi keskinlik bilan kamayib ketadi. Havo miseliysi va sporlar shakllanishi GTP sintaza dekoinin ingibitori tomonidan induksiyalanadi. ''Streptomyces coelicolor'' oqsillari yuzasi bilan havo mitseliysi va sporalari yuzasi bilan bogʻlanadi, ulardan biri boʻlgan SapB havo mitseliyasi shakllanishining hujayradan tashqari induktori sifatida ishlaydi. Havo mitseliysi va sporalarning hosil boʻlishi uchun bld genlari, shuningdek, havo mitseliyasini hosil qiluvchi mutantlar va lekin yovvoyi turga xos boʻlgan sporalarning kulrang rangiga ega boʻlmagan W genlari ham kerak boʻladi. Ushbu genlarning mahsulotlaridan biri boʻlib WhiG, sporulyatsiyani boshlash uchun zarur boʻlgan Bacillus subtilis sH sigma omiliga oʻxshash sigma omili hisoblanadi. WE lokusuni tashkil etuvchi genlar esa etuk ekzosporlar tomonidan kulrang rangini olish uchun javobgar hisoblanadi[2].
Binafsha rangli bakteriyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Binafsha rangli bakteriyalar kistalarini ekzosporlar deb atashni sovet mikrobiologi V.M. Gorlenko tomonidan tasvirlab bergan. Binafsha kurtakli poya bakteriyasi ''Rhodomicrobium vannielii'' uch xil hayot siklini amalga oshirish xususiyatiga ega hisoblanadi:
- Vegetativ mitseliy boʻlmagan dimorf bosqichi;
- Mitseliy bosqichi bilan dimorf bosqichi;
- Trimorf bosqichi.
Aynan oxirgi holatda vegetativ giflarning uchlarida ketma-ket toʻrttagacha uchburchak shaklidagi yorugʻlik sindiruvchi ekzosporalar kurtaklana boshlaydi. Ular kapsula bilan oʻralgan boʻlib, ularni maʼlum vaqt davomida onalik giflariga yaqinlashtiradi. ''R. vannielliida'' ekzosporalar qobiq bilan qoplangan boʻlib, ularda oddiy hujayralarga qaraganda kamroq xromatoforlar mavjud boʻladi. Binafsharang bakteriyalarning ekzosporalari harorat va quritish kabi turli xil salbiy taʼsirlarga ancha chidamli boʻladi[1].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Пиневич А. В.. Микробиология. Биология прокариотов: в 3 т. СПб.: Издательство С.-Петербургского университета, 2009. ISBN 978-5-288-04894-4.
- Нетрусов А. И., Котова И. Б.. Микробиология, 4-е изд., перераб. и доп, М.: Издательский центр «Академия», 2012. ISBN 978-5-7695-7979-0.
- Современная микробиология. М.: Мир, 2005.