Chirchiq GES
| Chirchiq GES | |
|---|---|
| Mamlakat |
 Oʻzbekiston |
| Joylashuvi | Oʻzbekiston |
| Daryo | Chirchiq |
| Kaskad | Chirchiq-Boʻzsuv suvenergetika trakti |
| Boshqaruvchisi | „Oʻzbekgidroenergo“ AJ |
| Maqomi | Amalda |
| Qurilishi boshlangan yil | 1932 |
| Agregatlar ishga tushgan yillar | 1940, 1952, 1956 |
| Asosiy tavsifi | |
| Yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi | 466 |
| Elektrostansiya turi | derivatsion |
| Qisman kuchlanish | 35,5 |
| Elektr quvvati, MVt | 84 |
| Uskunalar tavsifi | |
| Turbinalar soni | Radial-oʻqli turbina |
| Turbinalar soni va rusumi | 4×РО 122-ВМ-305 |
| Turbinalardan chiqish, m³/s | 4×68,5 |
| Generatorlar quvvati , megavatt | 4×21 |
| Asosiy inshoot | |
| Toʻgʻon turi | mavjud emas |
| Shlyuz | mavjud emas |
| Taqsimlovchi qurilma | 35 kV |
| Xarita | |
.png)
Koordinatalari: 41°30′13.8″N 69°36′39.8″E / 41.503833°N 69.611056°E G O
F. G. Loginov nomidagi Chirchiq GES (Komsomol GESi, GES-7) – Oʻzbekistondagi gidroelektr stansiya, Chirchiq shahrida. Chirchiq daryosida (Chirchiq GESlar Derivatsiya kanali) joylashgan, Chirchiq-Boʻzsuv GESlar kaskadi, Chirchiq GESlari guruhi tarkibiga kiradi. Oʻzbekistondagi eng qadimgi elektr stansiyalaridan biri, 1940-yilda ishga tushirilgan. Stansiyaga davlat nomidan „Oʻzbekgidroenergo“ AJ egalik qiladi[1].
Stansiya tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chirchiq gidroelektr stansiyasi dervatsiya kanali shaklidagi tabiiy oqim bilan taʼminlangan burilishga ega, inshoot tarkibida toʻgʻon yoʻq. Elektr stansiyasining oʻrnatilgan quvvati 84 MVt, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarish prognozi 466 million kVt/soatni tashkil etadi. U Chirchiqdan suv olish va uni choʻkindilardan tozalashni taʼminlaydigan yuqori sathda joylashgan Tovoqsoy GES bilan yagona gidroenergetika majmuasining bir qismi hisoblanadi. Stansiyaga quyidagilar kiradi[1][2][3]
- Uzunligi 7046 m boʻlgan, bir vaqtning oʻzida Tovoqsoy GES uchun suv chiqarish kanali boʻlib xizmat qiladigan derivatsiya kanali;
- Boʻsh turgan suv oqimi;
- Bosimli hovuzdan suv chiqargich;
- Toʻrt ipli metall turbinali suv oʻtkazgich, har bir ipning diametri 4,5 m va uzunligi 88,4 m;
- GES binosi;
- Suv chiqib ketish kanali;
- Chirchiq daryosidagi suv oqimi inshooti.
GES binosida har birining quvvati 21,4 MVt boʻlgan toʻrtta vertikal gidroagregat joylashgan. Gidroagregatlar pervanel diametri 3 m, oʻtkazuvchanligi 68,8 m³/s boʻlgan RO 122-VM-305 radial eksenel turbinalar bilan jihozlangan boʻlib, suv oqimining 35,5 metrgacha balandligida ishlaydi. Stansiya elektroenergiyasi energo tizimga 35 kV kuchlanishli ochiq kommutator (OSD) orqali tizim orqali beriladi[1][2][4].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1932-yil 28-aprelda Mehnat va mudofaa kengashi ikki gidroelektr stansiyadan iborat Chirchiq energetika majmuasini, shuningdek, generatsiya qilingan elektr energiyasinin asosiy isteʼmolchisi boʻlishi kerak boʻlgan azotli oʻgʻitlar zavodini qurishni maʼqulladi. Stansiyalar va zavod qurilishi uchun „Chirchiqqurilish“ – „Oʻzbekgidroenergoqurilish“ davlat boshqarmasi tuzilib, 1934-yilda „Chirchiqqurilish“ davlat qurilish-montaj trestiga aylantirildi. Chirchiq gidroenergetika majmuasining qurilishi Oʻzbekiston elektroenergetikasi rivojlanishining muhim bosqichi boʻldi, chunki qurilish boshlangan paytdagi birgina Chirchiq GESning loyiha quvvati Oʻzbekistondagi barcha elektr stansiyalari quvvatlaridan 3 barobar koʻp edi. „Chirchiqqurilish“da sopol va beton ishlarining umumiy hajmi Dnepr GES qurilishi davridagidan ham oshib ketdi. Stansiyalarni qurishga tayyorgarlik ishlari ayni 1932-yilda, Chirchiq GES chuqurida qazish ishlari 1935-yilda, beton ishlari esa 1936-yil 17-noyabrda boshlandi. Yetarlicha mablagʻ ajratilmagani, materiallar yetishmasligi va boshqa sabablarga koʻra gidroenergetika majmuasi qurilishi kechiktirildi. 1937-yil yanvarida „Chirchiqqurilish“ning birinchi direktori D. P. Rozit sabotajda ayblanib, hibsga olingan, keyin otib tashlangan. Oʻsha yilning noyabr oyida qurilishni boshqarish boʻlajak SSSR elektr stansiyalarini qurish boʻyicha birinchi vaziri F. G. Loginovga topshirildi[1][2][5][6].
1940-yil 7-avgustda derivatsiya kanal suv bilan toʻldirilib, oʻsha yilning 30 sentyabrida Chirchiq GESning birinchi gidroagregati, 1940-yil oktyabrda ikkinchi gidroagregat ishga tushirildi. 1944-yil 1-oktyabrda Tovoqsoy, Chirchiq va Oqqovoq GES-1 negizida Chirchiq GESlar kaskadi tuzildi. 1948-yilda Chirchiq GESning gidroagregatlari avtomatlashtirildi. 1952-yilda stansiyaning uchinchi gidroagregati, 1956-yilda toʻrtinchi gidroagregat ishga tushirildi, 1957-yilda stansiya qurilishi yakunlandi. 1958-yil 3-noyabrda Chirchiq GESiga F. G. Loginov nomi berildi[1][2][5].
Kamolot GES[tahrir | manbasini tahrirlash]
2018-yilda Chirchiq GES chiqish kanalining suv oʻtkazgich konstruksiyasida quvvati 8,5 MVt boʻlgan „Kamolot“ GES qurilishi boshlandi va 2022-yilda yakunlandi. Chirchiq gidroelektr stansiyasini quvvatini 86 MVtga oshirish orqali modernizatsiya qilish moʻljallangan. Loyihaning umumiy qiymati 40 million dollarga baholanib, ishlarni 2027—2030-yillarda amalga oshirish rejalashtirilgan[7].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „Чирчиқ ГЭСлар каскади“. АО «Узбекгидроэнерго». Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Чирчикская ГЭС“. АО «Гидропроект». Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.
- ↑ Энергетические ресурсы СССР. Гидроэнергетические ресурсы. М.: Наука, 1967 — 501, 506 bet.
- ↑ „Исследование и разработка рекомендаций по повышению эффективности ГЭС Аккавак — 1“. Ташкентский государственный университет. 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.
- ↑ 5,0 5,1 „В нынешнем году городу Чирчик исполняется 80 лет“. 12news.uz. Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.
- ↑ „История“ (ru). АО «Узбекгидроэнергокурилиш». Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.
- ↑ „О мерах по дальнейшему реформированию гидроэнергетической сферы. Приложение 3“ (uz). Norma.uz. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- „Чирчикская ГЭС“. АО «Гидропроект». Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.
- „Чирчиқ ГЭСлар каскади“. АО «Узбекгидроэнерго». Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.