Chirchiq-Boʻzsuv suvenergetika trakti
Chirchiq-Boʻzsuv suvenergetika trakti – Chirchiq daryosi va Boʻzsuv kanali boʻylab ketma-ket joylashgan GESlar majmui. Traktning uzunligi 171,1 km. Traktda umumiy oʻrnatilgan quvvati 1220,6 MVt boʻlgan 20 ta GES bor. 1926-yilda ishga tushirilgan Boʻzsuv GES traktda birinchi boʻlib qurilgan. Traktning boshlanish qismida (Chirchiq daryosi oʻzanida) ketma-ket 3 stansiya – Xoʻjakent GES, Chorvoq GES, Gʻazalkent GES joylashgan. Gʻazalkent GESdan quyiroqda, Chirchiq daryosi suvini tartibga solib turuvchi toʻgʻonning oʻng tomonidan Tovoqsoy GES, Loginov nomidagi GES va Oqqovoq GESlari, Qibray GESning derivatsiya kanallari boshlanadi. Soʻngra Oqqovoq2 GESning suv tashlama kanalidan boshlangan Boʻzsuv irrigatsiya kanalida ketma-ket Qibray, Qodriya, Salor, Boʻzsuv, Shayxontohur, Boʻrjar, Oqtepa GESlari, 1, 2, 3, 4 hamda 6 Quyi Boʻzsuv GESlari joylashgan.
Traktning barpo etilishi natijasida Chirchiq daryosi suvi yordamida elektr energiyasi hosil qilish bilan birga irrigatsiya inshootlari, yirik sanoat markazlari, shaharlar, aholini, sanoat korxonalari va ekinzorlarni suv bilan taʼminlash masalalari ham kompleks hal qilingan.
2003-yilda bu traktdagi GESlarda 5625,3 mln. kVtsoat elektr energiyasi ishlab chiqarildi.
Umumiy tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chirchiq-Boʻzsuv suvenergetika trakti beshta kaskadga boʻlinadi: Oʻrta Chirchiq GESlari, Chirchiq GESlari, Qodiriya GESlari, Toshkent GESlari, Quyi Boʻzsuv GESlari. Traktdagi barcha GESlarning umumiy quvvati 1200 MVtdan ortiq, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi – 4,67 mlrd kVt*soat. Oʻrta Chirchiq GESlari Chirchiq daryosida, qolgan GESlar daryodan suv oladigan Chirchiq GESlar Derivatsiya kanali va Boʻzsuv kanalida (shu bilan birga Boʻzsuv GESlari qurilgan ayrim kanallar alohida kanal sifatida tasniflanishi mumkin) joylashgan.
Traktning yuqori pogʻonasi Chorvoq GES hisoblanadi, uning quvvati butun kaskad quvvatining yarmini tashkil qiladi. GESning koʻp qavatli qirgʻoq toʻgʻoni butun kaskad manfaati uchun oqimni tartibga soluvchi yirik Chorvoq suv omborini hosil qiladi. Quyiroqda toʻgʻon tipidagi Xoʻjakent va Gʻazalkent stansiyalari joylashgan boʻlib, ularning vazifalari elektr energiyasi ishlab chiqarishdan tashqari kuchli Chorvoq GESdan chiqayotgan suv oqizishlarni tenglashtirishni ham oʻz ichiga oladi[1]. Quyiroqda Chirchiq daryosidagi Gʻazalkent gidrouzeli va uning suv olish qurilmasi derivatsiya kanalni va undan keyin Boʻzsuv kanalini suv bilan taʼminlaydi. Asosiy GESlarning koʻpchiligi derivatsiya kanalida burish sxemasi boʻyicha qurilgan.
Trakt inshootlari elektr energiyasi ishlab chiqarishdan tashqari, sugʻorish va suv taʼminoti uchun manba sifatida katta ahamiyatga ega.
| Chirchiq-Boʻzsuv suvenergetika trakti texnik tavsifi[2][3][4][5] | |||||||||
| GES nomi | Quvvati, MVt | oʻrtacha yillik ishlab chiqarish, mln kVt*soat | GES tipi | Bosim, m | Gidroagregatorlar soni | Gidroturbina tipi | Qurilishi boshlangan yil | 1-turbinasi ishga tushirilgan yil | Qurilish tugagan yil |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oʻrta Chirchiq GESlar kaskadi (Chirchiq daryosida) | |||||||||
| Chorvoq (GES-6) 41°37′35″N 69°58′9″E / 41.62639°N 69.96917°E G O | 666 | 2000 | toʻgʻon | 148 | 4 | radial-oʻqli | 1963 | 1970 | 1972 |
| Xoʻjakent (GES-27)41°36′0″N 69°51′52″E / 41.60000°N 69.86444°E G O | 165 | 586 | toʻgʻon | 34 | 3 | aylanma-qanotli | 1971[6] | 1975 | 1977[6] |
| Gʻazalkent (GES-28)41°34′50″N 69°48′4″E / 41.58056°N 69.80111°E G O | 120 | 418 | toʻgʻon | 25 | 3 | aylanma-qanotli | 1980 | 1982 (?)[7] | |
| Chirchiq GESlar kaskadi (Chirchiq GESlar Derivatsiya kanalida) | |||||||||
| Tovoqsoy (GES-8) 41°33′0″N 69°40′0″E / 41.55000°N 69.66667°E G O | 72 | 350,8 (389[3]) | derivatsiya | 30 | 4 | radial-oʻqli | 1932 | 1941 | 1941 |
| F. G. Loginov nomidagi Chirchiq GES (GES-7) 41°30′13.8″N 69°36′39.8″E / 41.503833°N 69.611056°E G O | 84 | 427,6 (394[3]) | derivatsiya | 35,5 | 4 | radial-oʻqli | 1932 | 1940 | 1956 |
| Kamolot 41°29′44.5″N 69°36′44.8″E / 41.495694°N 69.612444°E G O[8][9][10][11] | 8,5 | 41,9 | derivatsiya | 7,77 | 4 | gorizontal kapsulali | 2018 | 2022 | 2022 |
| Oqqovoq-1 (GES-10, Oqqovoqsoy GES-1) 41°26′52″N 69°33′26″E / 41.44778°N 69.55722°E G O[12] | 39,7 | 213,8 | derivatsiya | 2 | 1941[13] | 1943 | 1957 | ||
| Qodiriya GESlar kaskadi (Boʻzsuv kanalida) | |||||||||
| Oqqovoq GES-2 (GES-15) 41°25′21″N 69°31′28″E / 41.42250°N 69.52444°E G O | 9 | 66 | derivatsiya | 12 | 2 | propeller | 1943 | 1946 | 1946 |
| Qibray(GES-11, Oqqovoq-3) 41°23′58″N 69°27′32″E / 41.39944°N 69.45889°E G O | 11,2 | 89 | derivatsiya | 18,2 | 1 | aylanma-qanotli | 1942 | 1943 | 1943 |
| Qodiriya (GES-3) 41°23′22″N 69°23′47″E / 41.38944°N 69.39639°E G O | 15,34 | 112 (122[3]) | derivatsiya | 36,4 | 2 | 1930 | 1933 | 1936 | |
| Salor (GES-12) 41°22′38″N 69°21′17″E / 41.37722°N 69.35472°E G O | 11,2 | 85 | derivatsiya | 18,2 | 1 | aylanma-qanotli | 1943 | 1944 | 1944 |
| Toshkent GESlar kaskadi (Boʻzsuv kanalida)[izoh 1] | |||||||||
| Boʻzsuv (GES-1) 41°20′47″N 69°18′27″E / 41.34639°N 69.30750°E G O | 6 | 44,4 | derivatsiya | 10,68 | 2 | aylanma-qanotli | 1923 | 1926 | 1936[13] |
| Shayxohtohur (GES-21) (Anhor arigʻida) 41°19′38″N 69°16′13″E / 41.32722°N 69.27028°E G O | 3,6 | 23 (32[3]) | toʻgʻon | 7,4; 8,45 | 3 | propeller | 1951 | 1954 | 1955[13] |
| Boʻrjar (GES-4) (Bo'rjar kanalida) 41°18′19″N 69°15′13″E / 41.30528°N 69.25361°E G O |
6,4 | 45 (40,5[3]) | derivatsiya | 18,5 | 2 | radial-oʻqli | 1933 | 1936 | 1937 |
| Oqtepa (GES-9) (Oqtepa kanalida) 41°18′4″N 69°11′54″E / 41.30111°N 69.19833°E G O |
16,6 | 80 (81,8[3]) | derivatsiya | 36 | 1 | radial-oʻqli | 1936[13] | 1943 | 1943 |
| Quyi Boʻzsuv GESlar kaskadi (Quyi Boʻzsuv kanalida) | |||||||||
| Quyi Boʻzsuv-1 (GES-14) 41°14′18″N 69°6′53″E / 41.23833°N 69.11472°E G O | 15 [14] | 41,4 (65[3]) | aralash | 28 | 2 | radial-oʻqli | 1943 | 1944 | 1944 |
| Quyi Boʻzsuv-2 (GES-18) 41°12′33″N 69°5′49″E / 41.20917°N 69.09694°E G O | 7 | 15,4 (13[3]) | aralash | 9,75 | 3 | propeller | ? | 1950 | 1950 |
| Quyi Boʻzsuv-3 (GES-19) 41°9′14″N 69°1′16″E / 41.15389°N 69.02111°E G O | 11,2 | 40,8 (50[3]) | aralash | 17,5 | 2 | aylanma-qanotli | 1945 | 1950 | 1955 |
| Quyi Boʻzsuv-4 (GES-23) 41°5′16″N 68°53′34″E / 41.08778°N 68.89278°E G O | 17,6 | 88 (99[3]) | aralash | 35 | 2 | radial-oʻqli | 1948 | 1954 | 1954 |
| Quyi Boʻzsuv-6 (GES-22) 40°57′27″N 68°43′41″E / 40.95750°N 68.72806°E G O | 4,4 | 21,8 (30[3]) | toʻgʻon | 11 | 2 | propeller | 1950 | 1954 | 1954 |
| Qurilayotgan GESlar | |||||||||
| Piskom[15][10][16] | 400 | 946 | toʻgʻon | 195 | 4 | radial-oʻqli | 2017 | 2024 | 2026 |
| Quyi Chatqol[17][10] | 90 | 292 | toʻgʻon | 37 | 4 | aylanma-qanotli | 2019 | 2025 | 2025 |
| Toldiqsoy[16] | 170 | 515 | toʻgʻon | 2023 | |||||
| Qorongʻitoʻgʻay[16] | 170 | 485 | toʻgʻon | 50? | 2023 | ||||
| Loyihalashtirilayotgan GESlar | |||||||||
| Mullalaq[10][16] | 170 | 396 | |||||||
| Xoʻjakent GTES[16] | 200 | 400 | |||||||
| Yuqori Piskom[16] | 120 | 270 | |||||||
| Yuqori Piskom GTES[16] | 200 | 216 | |||||||
| Oygaying daryosidagi GESlar kaskadi (Oygaying GES № 1, № 2 va № 3)[16] | 216 | 648,7 | |||||||
Izohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Shayxontohur, Boʻrjar va Oqtepa GESlarini Boʻzsuv kanalining uchastkalari deb hisoblash mumkin, lekin koʻpincha mos ravishda Anhor, Bo'rjar va Oqtepa kanallariga taalluqlidir.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ В.Ширяев. Сегодня и завтра ГЭС на Чирчике // Комсомолец Узбекистана. — 1969. — Andoza:Бсокр.
- ↑ Аверина Л.А. [http://www.cawater-info.net/rivertwin/documents/pdf/averina_r.pdf Гидроэнергетический комплекс и перспективы его развития в Чирчик- Ахангаранском бассейне и БД по энергетике, как составная часть моделирования].
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 Гидроэнергетические объекты СССР. Справочные данные о ГЭС и ГАЭС по состоянию на 1976 год, М., 1977.
- ↑ „Исследование и разработка рекомендаций по повышению эффективности ГЭС Аккавак — 1“. Ташкентский государственный университет. 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-dekabr.
- ↑ „Информация о каскадах и гидроэлектростанциях, действующих в Узбекистане“. ОАО «Узбекгидроэнерго». Qaraldi: 2020-yil 6-mart.
- ↑ 6,0 6,1 Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi, st. „Xoʻjakent GES“ (uzb.)
- ↑ Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi, st. „Gʻazalkent GES“ (uzb.)
- ↑ „ИНВЕСТИЦИОН ЛОЙИҲАЛАР ИЖРОСИ («КАМОЛОТ» ГЭСИ МИСОЛИДА)“ (ru). АО «Узбекгидроэнерго». 2019-yil 8-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.
- ↑ „Hydro News 33“ (ru). Anditz Hydro. Qaraldi: 2020-yil 26-may.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 „Ўзбекистон Республикасининг 2021—2023 йилларга мўлжалланган Инвестиция дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида“. Lex.uz. Qaraldi: 2021-yil 6-yanvar.
- ↑ Michael Harbach. Успешный пример сотрудничества с заказчиком. Камолот, Узбекистан // Hydro News. — 2022. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
- ↑ „Oq-qovoq GES-1 (GES-10) yangi quvvatlarda ishga tushirildi“. АО «Узбекгидроэнерго». Qaraldi: 2023-yil 30-avgust.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Ташкент. Энциклопедия 1983.
- ↑ „В гидроэнергетике запущены новые мощности“ (ru). Минэнерго Узбекистана. Qaraldi: 2020-yil 25-mart.
- ↑ Postanovlenie Prezidenta Respubliki Uzbekistan „O programme mer po dalneyshemu razvitiyu gidroenergetiki na 2017—2021 godi“
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 „О мерах по дальнейшему реформированию гидроэнергетической сферы. Приложение 3“ (uz). Norma.uz. Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
- ↑ „Ўзбекистонда яна бир янгилик: Қуйи Чотқол ГЭС қурилиши бошланди“ (uz). Kun.uz. Qaraldi: 2019-yil 12-dekabr.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |