Alfred Haar

Alfred Haar (Haar Alfréd  ; 1885-yil 11-oktabr, Budapesht - 1933-yil 16-mart, Seged ) - vengriyalik matematik . 1904 yilda Gettingen universitetida o'qishni boshladi. Doktorlik dissertatsiyasiga Devid Hilbert rahbarlik qilgan. Haar o'lchovi, Haar to'lqini va Haar transformatsiyasi uning sharafiga nomlangan. 1912-1919 yillarda Kluj-Napokadagi Frans Jozef universitetida dars bergan. Frigyes Riesz bilan birgalikda u Szeged universitetini matematika markaziga aylantirdi. U Riesz bilan birgalikda Acta Scientiarum Mathematicarum jurnaliga asos solgan.

Hayotiy

Haar 1885 yil 11 oktyabrda Budapeshtda Ignak Haar va Emma Fuchs oilasida venger-yahudiy oilasida tug'ilgan. 1903 yilda u Fasori Evangelikus Gimnazium o'rta maktabini tugatgan va u erda Laslo Ratzning talabasi bo'lgan. U universitet ta'limini Budapeshtda boshlagan, keyin matematika va fanni o'rganib, Gettingenga ko'chib o'tgan. U o'rgatgan ko'plab mashhur professorlar orasida Loran Eötvös, Jozsef Kürschak, Constantin Carathéodory, David Hilbert, Feliks Christian Klein va Ernst Zermelo bor .

O'rta maktab yillarida u maktab o'quvchilari uchun "Középiskolai Mathematicai Lapok" matematika jurnali bilan hamkorlik qildi va milliy Eötvös Loránd matematika tanlovida g'olib chiqdi. U Budapesht Texnik Universitetiga Kimyoviy muhandislik fakulteti talabasi sifatida o‘qishga kirdi, lekin o‘sha yili Budapesht universitetiga, bir yildan so‘ng esa Göttingen universitetiga o‘tdi. Uning doktorlik tadqiqotiga 1909 yil iyun oyida bitirgan Hilbert rahbarlik qilgan. Uning 49 betlik dissertatsiyasi Shturm-Liouvil funktsiyalari va sferik funktsiyalar tizimlarini o'rganadi, hozirda keng qo'llaniladigan Haar ortogonal tizimlari bilan tanishadi. Xuddi shu yili u universitetda maxsus professor bo'lish huquqiga ega bo'ldi.

1912-yilda Avstriya-Vengriyaning Kolozsvar shahridagi Frans Jozef universiteti (hozirgi Ruminiyadagi Kluj-Napoka ) uni Gyula Farkas va Frigyes Ries bilan birga professor-o‘qituvchi sifatida ishlashga taklif qildi va u “Kvatika” professori bo‘ldi. O'sha paytdagi ma'ruza matnlarining bir qismi keyinchalik kitobga aylandi. Transilvaniyani Ruminiyaga o'tkazgan Trianon shartnomasidan so'ng, universitet yangi chegaralardagi eng yaqin shahar bo'lgan Szegedga ko'chib o'tishi kerak edi, u erda Riesz bilan birgalikda Matematika markazi va birinchi xalqaro miqyosda e'tirof etilgan Vengriya matematik jurnali Acta ga asos soldi. Scientiarum Mathematicarum .

Uning Seged universitetidagi doktorantlaridan biri Bela Szokefalvi-Nagi edi.

Xaar 1933 yil 16 martda oshqozon saratonidan vafot etdi.

Tadqiqot sohalari

Uning natijalari matematik tahlil va topologik guruhlar sohalaridan kelib chiqadi; U, ayniqsa, ortogonal funksiya tizimlari, singulyar integrallar, analitik funksiyalar, differensial tenglamalar, toʻplamlar nazariyasi, funksiyalar yaqinlashuvi va variatsion hisoblarni oʻrgangan.

Nashrlar

• Haar, A. (1910), „Zur Theorie der ortogonalen Funktionensysteme Erste Mitteilung“, Math. Ann. (Almanca), 69-jild, 331–371-bet, 28 Mart 2020da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 11 Aralık 2020, „Bu, David Hilbert'in gözetiminde yazılan Haar'ın tezidir.“ {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= (yordam)CS1 maint: unrecognized language ()
• Haar, A. (1918), „Die Minkowskische Geometrie und die Annäherung an stetige Funktionen“, Math. Ann. (Almanca), 78-jild, 294–311-bet, 7 Haziran 2020da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 11 Aralık 2020 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |archive-date= (yordam)CS1 maint: unrecognized language ()

Manba

• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., „Alfred Haar“, MacTutor History of Mathematics archive (ingliz){{citation}}: CS1 maint: unrecognized language ()
• Mathematics Genealogy Project'te Alfréd Haar
• „Literature by and about Alfréd Haar“. German National Library catalogue. 8 ocak 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23 şubat 2021.