Yevropa tipratikani: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Sodiqiy (munozara | hissa)
129 edits
„European hedgehog“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

12-Aprel 2024, 12:43 dagi koʻrinishi

European hedgehog
Ilmiy tasniflash edit
Missing taxonomy template (fix): Erinaceus
Species:
Template:Taxonomy/ErinaceusAndoza:Speciesbox/trim Andoza:Speciesbox/getSpecies
Binomial name
Template:Taxonomy/ErinaceusAndoza:Speciesbox/trim Andoza:Speciesbox/getSpecies
Range including introductions
Native range of European hedgehog

Yevropa tipratikani ( Erinaceus europaeus ), shuningdek, G'arbiy Evropa tipratikani yoki oddiy tipratikan sifatida ham ma'lum, ushbu tipratikan turi Iberiya va Italiyaning shimoliy qismida, Skandinaviyada va Britaniyaning g'arbiy orollarida ko'p uchraydi[3]. Ushbu tur tipratikanlarning eng keng tarqalgan turi bo'lib, turli xil yashash muhitlarida ham omon qolishga moslashgan. Ushbu tur taniqli bo'lib, Yevropa bog'larining sevimli hayvonlaridan biri va bir qator bog' zararkunandalarini iste'mol qilib bog'larga katta foyda keltiradi. Hozirgi vaqtda populyatsiyalari o'z hududining katta qismida barqaror bo'lsa-da, Buyuk Britaniyada [2] keskin kamayib bormoqda, u hozir Qizil ro'yxatga kiritilgan [4], ya'ni u mahalliy yo'q bo'lib ketish xavfi ostida hisoblanadi. O'zining arealidan tashqarida, ushbu tur o'n to'qqizinchi asr oxiri va XX asr boshlarida Yangi Zelandiyaga olib kelingan.

Tavsifi

Yevropa tipratikanining skeleti
Yevropa tipratikanining bosh suyagi

Yevropa tipratikani ixtisoslashtirilmagan oyoq-qo'llari kamarlari bilan umumiy tana tuzilishiga ega[5]. U jigarrang tusda bo'lib, tanasining ko'p qismi 6000 tagacha jigarrang va oq tikanlar bilan qoplangan[6]. Bosh va tananing uzunligi ~ 160 mm (6 in). Uning dumi juda qisqa, odatda 20 dan 30 mmgacha keladi. Og'irligi sutdan ajratilganda 120 gramm, balog'at yoshida esa 1100 grammgacha bo'lishi mumkin. Maksimal qayd etilgan vazn - 2000 gramm, ammo bir nechta yovvoyi turlari hatto kuz faslida ham 1600 grammdan oshadi[5]. Voyaga yetganlarning yoz faslidagi vazni odatda kuzga qaraganda bir oz kamroq, o'rtacha 800 grammga yaqin va kattalar vazni odatda 500 grammga yetadi . [7] Erkaklar urg'ochilarga qaraganda bir oz kattaroqdir, ammo tana vaznidagi jinsiy farqlar katta mavsumiy o'zgarishlar bilan qoplanadi. [8]

Yevropa tipratikanlari boshqa jonzotlarga o'xshamaydi. Shimoliy oq ko'krak tipratikani ( Erinaceus roumanicus ) bilan birga mavjud bo'lgan joyda, bu ikki turni dalada ajratish qiyin, ikkinchisining ko'kragida oq nuqta bor[2]. Bu, ehtimol, eng katta tipratikan turi va Erinaceomorpha ichida eng og'ir bo'lgan a'zosi bo'lishi ham mumkin[9].

Rang o'zgartirishi

Sarg'ish tipratikan

Leykistik yoki "sarg'ish" tipratikan vaqti-vaqti bilan paydo bo'ladi. Bunday namunalar bir juft noyob retsessiv genlarga ega ekanligi bilan tushuntiriladi, bu ularning ko'zlarining qoraligi va tikanlarining qaymoqrangli ekanligida yuzaga chiqadi. Biroq, ular albinoz emas. Ular juda kam uchraydi, Shimoliy Ronaldsey va Alderney kanali orolidan tashqari, bu yerda populyatsiyaning 25% qismi sarg'ish tipratikanlar hisoblanadi[10]. Tipratikalarning haqiqiy albinos morflari kamdan-kam uchraydi[6].

Xulq-atvori va ekologiyasi

Yevropa tipratikanining o'zini moylashi

Yevropa tipratikani asosan tungi hayvon hisoblanadi. U ikkilanib yuradi, havodagi hidlarni tuyish uchun tez-tez to'xtab yuradi. Kichikroq, issiqroq iqlimli turlardan farqli o'laroq, Yevropa tipratikani qishda bemalol qishlashi mumkin. Biroq, ko'pchiliklari uyalarini ko'chirish maqsadida kamida bir marta uyg'onishadi[11].

Oziqlanishi

Oltoy o'lkasida suratga olingan Yevropa tipratikani baliq go'shtini yemoqda.
Yevropa tipratikani to'kilgan mevalarni yemoqda.
Yevropa tipratikani inida yem-xashak qidirmoqda

Yevropa tipratikani entomofagdir. Uning ratsionida asosan yomg'ir chuvalchangi, shuningdek, shilliqqurtlar, qo'ng'izlar, chumolilar, asalarilar va arilar, quloqchalar, suvaraklar, kriketlar va chigirtkalar, kapalaklar va kuya, tırtıllar va boshqa hasharotlar lichinkalari mavjud. Yerga uya quradigan qushlarning tuxumlarini topib yeydi. Tipratikanlar, shuningdek, kaltakesaklar, ilonlar, qurbaqalar va mayda kemiruvchilarni ham iste'mol qilishi mumkin[12]. Demak, o'simlik moddalari tipratikan ratsionining juda kam qismini tashkil qiladi[13] [14] [15].

Bir kunlik yangi tug'ilgan Yevropa tipratikani
Polapon va ona tipratikan

Ko'payish mavsumi qishki uyqudan keyin boshlanadi. Homiladorlik may va iyul oylarida eng yuqori cho'qqisiga yetadi. Homiladorlik 31 dan 35 kungacha davom etadi. Homilaning soni odatda to'rttadan oltitagacha, lekin ikkitadan o'ntagacha bo'lishi ham mumkin. Homila kich umurtqa pog'onasi va yumuq ko'zlar bilan tug'iladi. Ular 36 soatga yetganda, ikkinchi, tashqi umurtqa pog'onasi o'sa boshlaydi. 11-kunga kelib ular yumaloqlanib olish qobiliyatiga ega bo'lishadi. Sutdan ajratish taxminan olti haftalik vaqtida sodir bo'ladi[16].

Uzoq umr ko'rishi va o'lim soni

Yevropa tipratikanlari o'rtacha umr ko'rish muddati uch yil bo'lsa-da, o'n yildan ortiq yashashi mumkin. Ochlik o'limning eng keng tarqalgan sababi bo'lib, odatda qishgi uyqusida sodir bo'ladi. Agar havotirga tushsa, hayvon o'zini himoya qilish uchun yumaloqlanib oladi. Tipratikan qoldiqlari qizil tulkilar ( Vulpes vulpes ), Yevropa bo'rsiqlari ( Meles meles ) va qarag'ay martenlari ( Martes martes ) oshqozonlarida topilgan.

Boyqush yasagan granula, tipratikan sochlari va tikanlari bilan

Yevrosiyo burgut-boyqushlari ( Bubo bubo ) va oltin burgutlar ( Aquila chrysaetos ) bu turning yagona muntazam parranda yirtqichlari bo'lib, hatto ularni asosiy o'lja sifatida ko'rishlari mumkin. Boyqush kirpini yuzidan ushlab, iste'mol qilishdan oldin sutemizuvchining tikanli belini panjalari bilan terisiga botiradi, natijada burgut boyo'g'li va uyalari atrofida bir nechta tipratikan qoldiqlari topiladi[17]. Ispaniyada quyonlarning gemorragik kasalligi tufayli Yevropa quyonlari ( Oryctolagus cuniculus ) populyatsiyasining kamayib ketishi Yevropa tipratikanini burgut-boyqushlar uchun eng ko‘p o‘lja turlaridan biriga aylantirdi[18]. Boshqa hududlarda burgut-boyqushlar ko'pincha ushbu tipratikanlarni boshqa turdagi o'ljalardanafzal ko'radilar, chunki tipratikan burgut o'ljasi qoldiqlarining soni bo'yicha 23% va biomassasi bo'yicha 30,7% ni tashkil qilishi mumkin[19] [20] [21]. Shvetsiyaning Gotland orolida burgut boshqa har qanday o'ljaga qaraganda ko'proq tipratikanlarni ovlashi mumkin, chunki u hududda mahalliy sutemizuvchilarning xilma-xilligi past[22].

Buyuk Britaniyadagi maqomi

Populyatsiya soni

Burton [23] tomonidan taxmin qilingan zichligi 1 gektarga 2,5 ta hayvon to'g'ri kelgan hududda 36,5 million hayvon ekstrapolyatsiyaga asoslangan edi, ammo bu tadqiqot cheklangan ma'lumotlarga asoslanganligi va ehtimol vaziyatga ortiqcha baho berishgan bo'lishi mumkin ekanligini yodda tutishimiz lozim. Buyuk Britaniyada 1,550,000 (Angliya - 1,100,000, Shotlandiya - 310,000, Uels - 140,000) [24] hisob-kitoblari ishonchliroq, ammo baribir yuqori darajada aniqlik mavjud emas, chunki u tipratikanlarning turli xil yashash hududlaridagi ularning zichligi borasida qilingan taxminlarni berishda juda cheklangan ma'lumotlarga asoslangan[3]. Ushbu ko'rsatkich va tipratikanlar sonining kamayib borayotganini hisobga olingan holda[25], Buyuk Britaniyada tipratikan soni bir milliondan kam ekanligi taxmin qilinmoqda[26]. Buyuk Britaniyada bo'rsiqlar tipratikanlarning asosiy raqobatdoshlari hisoblanadi[27] [28], va bir xil ozuqa uchun raqobatlashadilar. So'nggi yillarda bo'rsiqlar soni huqiqiy himoyaning kuchayishi tufayli sezilarli darajada oshdi va bo'rsiqlar tomonidan yirtqichlarning ko'payishi Angliyada tipratikan sonining kamayishiga asosiy sabab bo'lishi mumkin.

Populyatsiya holati

2007 yilda tipratikan Britaniyada bioxilma-xillikni saqlash bo'yicha harakat rejasining "ustivor" turlari qatoriga kiritildi, bu asosan avtomobil yo'llaridagi sutemizuvchilar nomli tadqiqot vazifasiga yuklatilgan edi[29]. Yo'qolib ketish xavfi ostidagi turlar (PTES) tomonidan olib borilgan milliy tadqiqotlarda aniqlangan salbiy tendentsiyalarga javob bo'ldi. 2001 yildan 2004 yilgacha avtomobil yo'llarida bosib ketilgan tipratikanlar soni bir yilda 7%ga kamaydi[30] [31]. National Gamebag Census tarixidagi maʼlumotlar 1960-1980 yillar oraligʻida barqaror pasayishni koʻrsatadi[32]. 2005 va 2006 yillarda oʻtkazilgan soʻrovnomadan olingan maʼlumotlar ham davom etayotgan pasayishni tasdiqladi, PTESning Hogwatch soʻrovida [33] 20 000 ishtirokchining deyarli yarmi tipratikanlar besh yil avvalgiga qaraganda kamroq ekanligi haqidagi taassurotni bildirishdi[34].

Zararkunandaligi

Bu tur o'z hududlaridan tashqariga chiqarilganda jiddiy zararkunandalarga aylandi. Bunday joylardan biri Shotlandiyaning G'arbiy orollari bo'lib, u yerga kiritilgan tipratikanlar oddiy nayza, dunlin, oddiy qirmizi va shimoliy qushqo'nmas kabi yerga uya quradigan sohil qushlarining tuxumlarini yeyishadi. Shuningdek, u Yangi Zelandiyada ham zararkunanda sanaladi, u yerda turli mahalliy hayvonot olamini [35] ovlaydi, jumladan hasharotlar, shilliqqurtlar, kaltakesaklar va yerda uy quradigan qushlar, ayniqsa sohil qushlari[36].

Ommaviy madaniyatda

  • 1950-yillarning boshidan 1980-yillargacha tipratikan baʼzan koʻplab mamlakatlarda NATOning norasmiy timsoli sifatida koʻrilgan, chunki u mudofaa uchun moʻljallangan tinch hayvonni ifodalagan[37].

Yana qarang

Manbalar

  1. ↑ Andoza:MSW3 Erinaceomorpha
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Amori, G. (2016). "Erinaceus europaeus". IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T29650A2791303. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T29650A2791303.en. https://www.iucnredlist.org/species/29650/2791303. Qaraldi: 19 November 2021. Yevropa tipratikani]] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "iucn" defined multiple times with different content
  3. ↑ 3,0 3,1 Harris, S. & Yalden, D.W. (2008).
  4. ↑ „Hedgehogs and water voles face extinction in new Red List for British mammals“. www.nhm.ac.uk. Qaraldi: 2022-yil 12-mart.
  5. ↑ 5,0 5,1 Reeve, N.. Hedgehogs. T. & A.D. Poyser, 1994 — 7 bet. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Morris, P. A. (2006).
  7. ↑ Dickman, C. R. (1988). "Age-related dietary change in European hedgehog, Erinaceus europaeus". Journal of Zoology 215: 1–14. doi:10.1111/j.1469-7998.1988.tb04881.x. 
  8. ↑ Harris, S. & Yalden, D.W. (2008).
  9. ↑ Wood, G.. The Guinness Book of Animal Facts and Feats, 1983. ISBN 978-0-85112-235-9. 
  10. ↑ Morris, P. A.; Tutt, A. (1996). "Leucistic hedgehogs on the island of Alderney". Journal of Zoology 239 (2): 387–389. doi:10.1111/j.1469-7998.1996.tb05458.x. 
  11. ↑ Haigh, A.; O’Riordan, R. M.; Butler, F. (2012). "Nesting behaviour and seasonal body mass changes in a rural Irish population of the Western hedgehog (Erinaceus europaeus)". Acta Theriologica 57 (4): 321–331. doi:10.1007/s13364-012-0080-2. 
  12. ↑ Roberts. „Erinaceus europaeus European hedgehog“. Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology (2011). Qaraldi: 2022-yil 14-oktyabr.
  13. ↑ Gimmel, A.; Eulenberger, U.; Liesegang, A. (2021). "Feeding the European hedgehog (Erinaceus europaeus L.)—risks of commercial diets for wildlife". Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition 105: 91–96. doi:10.1111/jpn.13561. PMID 34247429. 
  14. ↑ Hubert, P.; Julliard, R.; Biagianti, S.; Poulle, M. L. (2011). "Ecological factors driving the higher hedgehog (Erinaceus europeaus) density in an urban area compared to the adjacent rural area". Landscape and Urban Planning 103 (1): 34–43. doi:10.1016/j.landurbplan.2011.05.010. 
  15. ↑ Jones, C.; Moss, K.; Sanders, M. (2005). "Diet of hedgehogs (Erinaceus europaeus) in the upper Waitaki Basin, New Zealand: implications for conservation". New Zealand Journal of Ecology 29 (1): 29–35. 
  16. ↑ The Encyclopedia of Mammals. Oxford University Press, 2010 — 431 bet. ISBN 9780199567997. 
  17. ↑ by Konig, Weick & Becking (2009).
  18. ↑ Antonio Martínez, J., & Zuberogoitia, I. (2001).
  19. ↑ Laursen, J. T. (1999).
  20. ↑ Leditznig, C., Leditznig, W., & Gossow, H. (2001).
  21. ↑ Geidel, C. (2012).
  22. ↑ Tjernberg, M. (1981).
  23. ↑ Burton, M. (1969).
  24. ↑ Harris, S., Morris, P., Wray, S. and Yalden, D. (1995) A review of British mammals: population estimates and conservation status of British mammals other than cetaceans.
  25. ↑ Roos, S., Johnston, A. and Noble, D. (2012) UK hedgehog datasets and their potential for long-term monitoring.
  26. ↑ Vaughan, Adam (29 January 2013) "Hedgehog population in dramatic decline" Guardian Online Retrieved 4 September 2013.
  27. ↑ „Briefing Sheet: Badgers and hedgehogs“ (2021-yil 14-dekabr).
  28. ↑ „Are Badgers to Blame for Declining Hedgehogs? - Conservation Articles & Blogs - CJ“.
  29. ↑ „Mammals on Roads survey, PTES: more information.“. 2013-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 4-sentyabr.
  30. ↑ Bright, P., George, L. and Balmforth, Z. (2005).
  31. ↑ JNCC "priority" species pages: Erinaceus europaeus.
  32. ↑ Tapper, S. (1992) An Ecological Review from Shooting and Gamekeeping Records.
  33. ↑ Hogwatch[sayt ishlamaydi]Survey Report, PTES and BHPS.
  34. ↑ Hof, A.R. (2009).
  35. ↑ King, Carolyn. Immigrant Killers: Introduced Predators and the Conservation of Birds in New Zealand. Auckland: Oxford University Press, 1985. ISBN 978-0-19-558115-7. 
  36. ↑ „Hedgehogs pose prickly problem for native fauna“. Landcare Research media release (2003-yil 17-sentyabr). 2003-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-dekabr.
  37. ↑ THE HEDGEHOG: NATO’S LOST SYMBOL?

Adabiyot

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yevropa_tipratikani&oldid=4205162" dan olindi