Charminar: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Charminar“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

23-Noyabr 2023, 06:44 dagi koʻrinishi

Charminar ( soʻzma-soʻz 'Toʻrtta minora') — Haydarobod, Telangana, Hindistonda joylashgan yodgorlik. 1591-yilda qurilgan bu diqqatga sazovor joy Haydarobodning ramzi bo'lib, rasmiy ravishda Telangana gerbi tasvirida aks etgan[1]. Charminarning ko'p yillik tarixini uning yuqori qavatida 425 yildan buyon faoliyat yuritib kelayotgan masjid ifodalab turadi. Tarixiy va diniy ahamiyatga ega bo'lishiga qaramay, u tuzilmani o'rab turgan mashhur va gavjum mahalliy bozorlari bilan ham mashhur hamda Haydarobodning eng ko'p tashriflar amalga oshiriladigan sayyohlik joylaridan biriga aylangan. Charminar, shuningdek, Qurbon hayiti va Iyd al-Fitr kabi diniy bayramlarni nishonlash joyi hamdir[2], chunki u shaharning bosh masjidi Makka masjidiga tutashgan.

Charminar Musi daryosining sharqiy qirg'og'ida joylashgan[3]. G'arbda Laad bozori, janubi-g'arbda esa turli bezaklarga boy Makka masjidi joylashgan[4]. U Hindiston arxeologiya xizmati tomonidan tayyorlangan yodgorliklarning rasmiy ro'yxatida arxeologik va me'moriy xazina sifatida ro'yxatga olingan[5]. Masjid nomi urducha chār va minar yoki meenar so'zlarining kombinatsiyasi bo'lib, bu so'z "To'rt ustun" deb tarjima qilinadi; masjidda to'rtta katta archa daraxtidan tayyorlangan va mustahkam bezakli minoralar mavjud[4].

Tarixi

Qutb Shohilar sulolasining beshinchi hukmdori Muhammad Quli Qutb Shoh 1591-yilda poytaxtini Golkondadan yangi tashkil etilgan Haydarobod shahriga ko'chirgach, mazkur Charminar masjidini barpo ettiradi.

Charminar, Char Kaman va Gulzar Houz, 1880-yillarda Lala Din Dayal tomonidan suratga olingan

Tuzilmaning hozirgi vasiysi Hindiston arxeologik tadqiqoti (ASI) o'z yozuvlarida shunday deb ta'kidlaydi: "Charminar qanday maqsadda qurilganligi haqida turli xil nazariyalar mavjud. Biroq, Charminarning shahar markazida, usha vaqtdakeng tarqalgan xavfli vabokasalligini yo'q qilinishini xotirlash maqsadida qurilganligi tan olingan[6][7]. XVII asrdagi fransuz sayyohi Jean de Thévenotning soʻzlariga koʻra, ayrim forscha matnlarda yozilishicha, Charminar ikkinchi islom ming yilligining boshlanishi (hijriy 1000-yil ) munosabati bilan milodiy 1591-yilda qurilgan. Bu voqea islom olamida keng tarzda nishonlangan, shuning uchun Qutbshoh voqeani nishonlash va ushbu binoning qurilishi bilan Haydarobod shahriga asos solgan[8][9]:17–19.

Qurilish 1589-yilda boshlangan va masjid ikki yil ichida qurib bitkazilgan. Qurilishga 9 lakh mablag' sarflangan, bu o'sha paytlarda taxminan 2 lak hun/oltin tangaga teng bo'lgan. Binoning og'irligi 14000 tonna atrofida, poydevori kamida 30 fut chuqurlikda ekanligi aytiladi. 1670-yilda minora chaqmoq urishi natijasida qulab tushgan. Keyin u taxminan 58 000 rupiy xarajat evaziga qayta ta'mirlangan. 1820-yilda uning bir qismi Sikandar Jah tomonidan 2 million rupiy evaziga ta'mirlangan.

Charminar Machilipatnam port shahri orqali shaharni xalqaro bozorlar bilan bog'laydigan tarixiy savdo yo'li chorrahasida qurilgan[10]:195. Haydarobodning Eski shahar markazi Charminar quilishi bilan barpo etilgan[11]. Shahar Charminar atrofida to'rt xil kvadrat shakldagi uylar joylashgan bo'lib, bu hududda yashaydigan aholi punktlariga ko'ra ajratilgan. Charminarning shimolida Char Kaman yoki asosiy yo'nalishda qurilgan to'rtta shlyuz mavjud[8][10][12]. Shahar rejasini ishlab chiqish uchun Erondan qo'shimcha ravishda taniqli me'morlar ham taklif qilingan. Tuzilmaning o'zi masjid va madrasa sifatida xizmat qilish uchun mo'ljallangan edi. U hind-islom me'morchiligi uslubida qurilgan bo'lib, fors me'morchiligi elementlarini ham o'zida mujassam etgan. Charminarning kichik namunasi Dabirpura/Nagaboli qabristonida haqiqiy qurilishdan oldin yaratilgan.

Tarixchi Ma’sud Husayn Xon Charminarning qurilishi 1592-yilda yakunlanganini va u aslida 1591-yilda tashkil etilgan Haydarobod shahrida joylashgan ekanligini aytadi[13] :4. “Days of the Beloved (Sevimlilar kunlari)” kitobiga ko‘ra, Qutbshoh 1589-yilda o‘zining bo‘lajak malikasi Bhagmatini ko‘rgan joyida Charminarni qurdirgan va u islomni qabul qilgandan keyin Qutbshoh shahar nomini “Haydarobod” deb o‘zgartirgan. Bu hikoya tarixchilar va olimlar tomonidan rad etilgan bo'lsa-da, u mahalliy aholi orasida mashhur folklorga aylangan[14] :3,12.

Qutb Shoh ham Dakkani Urdusining ilk shoirlaridan biribo'lgan. Charminarga poydevor qo‘yish chog‘ida daxiniy qo‘shiqlarni aytib namoz o‘qigan bo‘lib, ular quyidagicha qayd etilgan[13]:4[15]:

Dakhini Urdu
میرا شہر لوگوں سے مامور کر
راكهيو جوتو دريا میں مچھلی جيسے

Telugu tiliga tarjima
నదిలో చేపలని ఎలా నింపావో
నగరానని కూడా అలా నింపు దేవుడా [13] :4[15]
Ingliz tiliga tarjima
Mening bu shahrimni odamlar bilan to'ldiring,
Daryoni baliqlar bilan to'ldiring ey Rabbiy . [13] :4[15]
Ovchi transliteratsiyasi
Mere shahr logon se mamoor kar,
Rakhiyo joto daryo mein machhli jaise. [13] :4[15]
Hind tiliga tarjima
मेरा शहर लोगों के मामूर कर,
राख्यों जो तो दरया में मछली जैसी

Boburiylar hukmronligi

Charminar keyinchalik qo'lga kiritilgan va Boburiylar imperiyasining ramziga aylantirilgan, Asaf Jah I mashhur tuzilmaning qo'riqchisi bo'lgan.

Boburiylar imperiyasiga sodiq bo'lgan 80 000 Sepoy birliklari "Charminar garnizoni" tarkibida yashashgan. Odatda bu majmuani Toj Mahal bilan qiyoslashadi.

Britaniya Raji

Charminar Haydarobod Nizomi deb nomlanuvchi knyazlik davlati tomonidan boshqarilgan.

Tuzilishi

Charminar masjidi kvadrat shaklida bo'lib, har bir tomoni 20 metr (66 ft) uzunlikka ega. To'rt tomonning har birida to'rtta katta ark o'rnatilgan, ularning har biri to'g'ridan-to'g'ri ko'chaga ochiladigan asosiy kirishga qaragan. Har bir burchakda nafis shakldagi 56 metr (184 ft) balandlikdagi minora bo'lib, ularning har biri ikki qavatli balkonga ega. Har bir minora yuqorisi gulbarglarga o'xshash nafis naqshli gumbaz bilan qoplangan. Toj Mahal minoralaridan farqli o'laroq, Charminarning to'rtta nayli minorasi asosiy inshoot asosiga qurilgan. Yuqori qavatga chiqish uchun 149 ta o'ralgan zinapoyalardan o'tish kerak. Bundan tashqari, struktura o'zining ko'plab stukko bezaklari va balustradlar va balkonlarining joylashuvi bilan ham mashhur[16].

Majmua granit, ohaktosh, ohak va maydalangan marmardan yasalgan bo'lib, har birining og'irligi taxminan 14 000 tonnani tashkil qiladi[17]. Dastlab yodgorlik shu qadar mutanosib ravishda rejalashtirilgan ediki, qal'a birinchi marta ochilganda, to'rtta katta arkning har biri orqali gavjum Haydarobod shahrining to'rt burchagini ko'rish imkoniyat mavjud edi, chunki har bir arka qirollikning eng serqatnov ko'chalaridan biriga qaragan edi.

Masjid ochiq tomning g'arbiy qismida joylashgan. Tomning qolgan qismi Qutb Shohi davrida qirollik saroyi vazifasini bajargan. Haqiqiy masjid to'rt qavatli binoning yuqori qavatinigina egallagan. Gumbazdagi galereyalarning tepasida toshli balkon bilan chegaralangan tom vazifasini o'tagan terassa mavjud. Asosiy galereyada juma namoziga ko'proq odamlarni sig'dirish uchun oldida katta ochiq maydon bo'lgan 45 ta yopiq ibodat joylari ham qurilgan.

To'rtta asosiy yo'nalishga qaratilgan soatlar 1889-yilda o'rnatilgan. Charminar masjidida namoz o‘qishdan oldin tahorat olish uchun o‘rtada vazu (suv sardoni) joylashtirilgan[18].

Atrofdagi hudud

Charminar majmuasi panoramasi, Charminar, Makka masjidi va Nizomiy kasalxonasi ko'rsatilgan

Charminar atrofidagi hudud ham xuddi shu nom bilan mashhur. U Charminar saylov okrugi tarkibiga kiritilgan.

Makka masjidi

Yodgorlik Makka masjidi deb nomlangan yana bir katta masjidni hamo'z tarkibiga oladi. Qutb Shohilar sulolasining 5-hukmdori Muhammad Quli Qutbshoh islom dinining eng muqaddas maskani Makkadan olib kelingan tuproqdan g‘isht yasashni buyurib, undan masjidning markaziy arkasini qurishda foydalanishga buyruq beradi, shuning uchun ham masjid shu nomni oladi.

Bozorlari

A very busy colorful street with many people walking along rows of little shops
2000-yilda olingan Laad bozori ko'chasi

Charminar atrofida Laad Bazaar nomli mashxur bozor joylashgan. U zargarlik buyumlari, ayniqsa, bilakuzuklar savdosi bilan mashhur. Yaqin atrofdagi Pathargatti bulvari ham o'zining marvaridlari bilan mashhur bo'lgan muhim biznes ko'chalaridan biridir. Charminar bozori o'zining eng gullagan davrlarida 14 000 ga yaqin do'konga ega bo'lgan. Charminar atrofidagi bozorlar Sarojini Naiduning "Haydarobod bozorlarida" she'rida ham tasvirlangan.

Char Kaman va Gulzor Houz

Charminar tepasidan ko'rilgan Char Kaman

Charminarning shimolidagi to'rtta arka Char Kaman nomi bilan mashhur. Bular XVI asrda Charminar bilan birga qurilgan. Ular Kali Kaman, Machli Kaman, Seher-e-Batil ki Kaman va Charminar Kaman nomlari bilan ataladi. Bu arklarning markazida Gulzor houz deb nomlangan favvora joylashgan. Char Kamanning hozirgi ahvoli juda yomonligi sabbali, qayta ta'mirlanishi kerak[19][20].

Maxsus atalgan nomlar, kichik nusxalar va banknotalardagi tasviri

2007-yilda Pokistonda yashovchi Haydarobodlik musulmonlar Karachi shahridagi Bahodurobod mahallasining asosiy chorrahasida Charminarning kichik hajmdagi nusxasini barpo etdilar[21].

Lindt firmasining shokolad tayyorlovchi ustasi Adelbert Boucher 50 kilogramm shokoladdan Charminarning kichik masshtabli modelini yasashga muvaffaq bo'ldi. Uch kunlik mehnat talab qiladigan model 2010-yil 25 va 26-sentyabr kunlari Hindistonning Haydarobod shahridagi The Westin koʻrgazmasida namoyish etilgan[22].

Charminar Express - Haydarobod va Chennay o'rtasida harakatlanadigan Charminar nomi bilan ataluvchi tezkor poyezd hisoblanadi.

Charminar, shuningdek, eski Haydarobod davlatining pul birligida ham tasvirlngan, hozirda muomaladan chiqarilgan Haydarabad rupiyasining tanga va banknotlarida ham uning tasviri uchraydi.

Haydarobod shahri va Telangana shtatining ramzi sifatida mazkur inshoot Kakatiya Kala Toranam bilan birga Telangana gerbida ham tasvirlangan[23][24].

Charminarni piyodalarga aylantirish loyihasi

Charminarni piyodalarga aylantirish loyihasi bu Hindistonning Haydarobod shahridagi mashhur Charminar yodgorligi atrofidagi hududni piyodalar uchun qulay hududga aylantirishga qaratilgan tashabbusdir. Loyiha 2016-yilda Telangana hukumati tomonidan taklif qilingan va shaharning shahar infratuzilmasini yaxshilash bo‘yicha katta sa’y-harakatlarning bir qismi hisoblanadi. Charminar har yili millionlab sayyohlarni o'ziga tortadigan tarixiy yodgorlik bo'lsa ham, uning atrofidagi hudud tirband va piyodalar yurish uchun qulay emas. Piyodalar harakatini yo‘lga qo‘yish loyihasi ushbu muammoni hal etish, yodgorlik atrofida avtomobillardan holi hudud yaratish va umumiy piyodalar uchun mavjud holatni yaxshilashga qaratilgan.

Loyiha mehmonlar uchun yanada qulay va mehmondo‘st muhit yaratish maqsadida kengroq bo'lgan piyodalar yo‘laklari, piyodalar o‘tish joylarini qurish va yoritish holatini yaxshilash, shuningdek, ko‘chaga kursilarini o‘rnatish va obodonlashtirishni nazarda tutilgan. Rejaga Charminarga tashrif buyuruvchilar uchun piyodalar zonasidan tashqarida joylashgan maxsus avtoturargohni barpo etish ham kiritilgan.

Loyiha ko'plab bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan, chunki u amalga oshirilishi hozirda hududda faoliyat yuritayotgan bir qancha ko‘cha sotuvchilari va korxonalarni boshqa joyga ko‘chirishga sabab bo'lar edi. Biroq loyiha tarafdorlarining ta’kidlashicha, Charminar atrofida piyodalar uchun qulay muhit yaratishning foydasi bu buzish ishlaridan ko'ra ko'proq bo'ladi.

Umuman olganda, Charminar piyodalarni yo'lga qo'yish loyihasi Haydarobodning shahar infratuzilmasini yaxshilash va shaharning eng diqqatga sazovor joylaridan biriga tashrif buyuruvchilar uchun yanada yoqimli va qulay muhit yaratish bo'yicha amalga oshirilayotgan muhim sa'y-harakatlarni o'zida ifodalaydi[25]. Keyinchalik, 2017-yil yanvar oyida Telangananing yangi hukumati yodgorlikni ekologik toza turizm va meros obyekti sifatida rivojlantirishning maqsadga muvofiqligini baholash uchun loyihani o'z zimmasiga olish maqsadida 14 kishidan iborat Fransiya delegatsiyasini taqdim etdi[26][27]. Jamoa atrofdagi Gulzor uyi, Makka masjidi, Lad Bozori va Sardor Mahal kabi hududlarni ko‘zdan kechirib chiqqan[28][29][26][27].

UNESCOning Jahon merosi ro'yxati

Charminar bulutli kunda

Charminar, Haydarobodning Qutb Shohi yodgorliklari bilan bir qatorda: Golkonda qal'asi va Qutb Shohi maqbaralari UNESCOning Butunjahon merosi ro'yxatiga kiritilgan. Yodgorlikni ro'yxatga kiritish taklifi Hindistonning UNESCOdagi doimiy delegatsiyasi tomonidan 2010-yil 10-sentyabrda berilgan[30][31].

Ziyoratgohning tuzilishi

Bhagyalakshmi ziyoratgohi Charminar etagida joylashgan. Charminarni boshqaradigan Hindiston arxeologik tadqiqoti (ASI) ziyoratgoh tuzilishini hokimiyat ruxsatisiz qurilgan deb e'lon qilgan[32]. Haydarobod Oliy sudi ibodatxonani yanada kengaytirish ishlarini to'xtatib qo'ygan[33]. Ziyoratgohning kelib chiqishi haqidagi qarashlar hozirda bahsli bo'lsa-da, hozirgi inshoot 1960-yillarda qurilganligi aniq. 2012-yilda The Hindu gazetasi ibodatxonaning hech qachon mavjud bo'lmaganligini ko'rsatadigan eski fotosuratni nashr etdi[34][35]. Nashriyotdagilar, shuningdek, fotosuratlarning haqiqiyligini tasdiqlovchi eslatmani ham e'lon qilgan va 1957 va 1962-yillarda olingan fotosuratlarda ziyoratgoh tuzilishiga aloqador hechnima yo'qligini ta'kidlagan. Bundan tashqari, unda ziyoratgoh yaqinda qurilgan inshoot ekanligini tasdiqlovchi fotosuratlar ko'rsatilgan - ibodatxona inshootini 1990 va 1994-yillarda olingan fotosuratlardagina ko'rish mumkin. Shuningdek, ziyoratgoh 1986-yilda olingan fotosuratda ham ko'zga tashlanadi, u Og'a Xon vizual arxivida, MIT kutubxonalari kolleksiyalarida saqlanadi[34].

Yana qarang

Manbalar

  1. ↑ „Kakatiya arch, Charminar in Telangana state logo“. The Deccan Chronicle (2014-yil 30-may). Qaraldi: 2015-yil 1-iyul.
  2. ↑ „Charminar Hyderabad Tourism“. simplefoodreviews.com. Qaraldi: 2023-yil 24-may.
  3. ↑ Charminar Encyclopædia Britannicada
  4. ↑ 4,0 4,1 „Charminar: Hyderabad“. Britannica Compton's Encyclopedia. 2010-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-may.
  5. ↑ „Alphabetical List of Monuments - Telangana“. holidify.com. Telangana Tourism. 2014-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-avgust.
  6. ↑ „Ticketed monuments-Telangana“. Archaeological Survey of India (2011). Qaraldi: 2012-yil 19-dekabr.
  7. ↑ „India: Charminar is in fact a madrasa and masjid“. IRIB World Service (2012-yil 18-noyabr). 2013-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 23-dekabr.
  8. ↑ 8,0 8,1 „The Qutb Shahi monuments of Hyderabad-Golconda Fort, Qutb Shahi Tombs, Charminar“. UNESCO World Heritage Centre (2010-yil 10-sentyabr). Qaraldi: 2012-yil 21-dekabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "UNESCO" defined multiple times with different content
  9. ↑ Bilgrami, Syed Ali Asgar. Landmarks of the Deccan. Asian Educational Services [1924], 1992. ISBN 8120605438. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Gayer, Lauren. Muslims in Indian cities: trajectories of marginalisation. Columbia University Press, 2011. ISBN 9780231800853. 2012-yil 21-dekabrda qaraldi. 
  11. ↑ "Mecca Mosque". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/371808/Mecca-Mosque. Qaraldi: 3 November 2011. 
  12. ↑ „Qutb Shahi style (mainly in and around Hyderabad city)“. aponline.gov.in. Government of Telangana (2002). 2013-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-dekabr.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Mohammad Quli Qutb Shah, volume 216. Sahitya Akademi, 1996. ISBN 8126002336. 2012-yil 21-dekabrda qaraldi. Mohammad Quli Qutb Shah, volume 216. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Masud" defined multiple times with different content
  14. ↑ Lynton, Harriet Ronken. Days of the beloved. Orient Longman, 1974. ISBN 0863112692. 2012-yil 19-dekabrda qaraldi. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 „Final abode of Mohd. Quli Qutb Shah and six others.“. The Hindu (2012-yil 31-may). Qaraldi: 2012-yil 23-dekabr."Final abode of Mohd. Quli Qutb Shah and six others". Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "prayers" defined multiple times with different content
  16. ↑ „Grandeur and grace“. Dawn.com. 2007-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ Papri, Paull. „Is it Charminar's 425th birthday today?“. The Times of India (2016-yil 9-oktyabr). Qaraldi: 2016-yil 9-oktyabr.
  18. ↑ „Charminar Mosque“. asi.nic.in. Qaraldi: 2012-yil 24-noyabr.
  19. ↑ „Char kaman in Old City faces monumental neglect - Times of India“. The Times of India. Qaraldi: 2018-yil 30-iyul.
  20. ↑ „Glory of the gates“. The Hindu (2004-yil 10-mart). 2016-yil 1-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-iyul.
  21. ↑ Zakaria. „Charminar in Karachi“. Dawn (2007-yil 22-aprel).
  22. ↑ „A Charminar to drool and eat“. Hindu.com. 2011-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  23. ↑ „Exclusive: Telangana to have unique logo“ (en). India Today. Qaraldi: 2018-yil 30-iyul.
  24. ↑ „Telangana State Emblem Looks Simple Yet Profound“. The New Indian Express. Qaraldi: 2018-yil 30-iyul.
  25. ↑ Nanisetti. „Charminar Pedestrianisation Project getting closer to reality now“. thehindu.com (2017-yil 2-noyabr).
  26. ↑ 26,0 26,1 Lieres, Bettina von. Mediated Citizenship: The Informal Politics of Speaking for Citizens in the Global South. Springer, 8 October 2014. ISBN 9781137405319. 
  27. ↑ 27,0 27,1 „French Delegation Visits Charminar Pedestrian Project“. The Siasat Daily (2017-yil 23-yanvar).
  28. ↑ Nanisetti. „Charminar Pedestrianisation Project yet to see light of the day“. thehindu.com (2016-yil 2-aprel).
  29. ↑ „Charminar Pedestrianisation Project gathers pace“. telanganatoday.com (2017-yil 13-noyabr).
  30. ↑ „The Qutb Shahi Monuments of Hyderabad Golconda Fort, Qutb Shahi Tombs, Charminar“. whc.unesco.org. UNESCO World Heritage Centre.
  31. ↑ „Prestige or Preservation?“. Times of India. 2018-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-dekabr.
  32. ↑ „RTI response from ASI hosted on a website“. twocircles.net. Two Circles. Qaraldi: 2018-yil 12-aprel.
  33. ↑ „Trust denies expansion of Bhagyalakshmi temple“. The Times of India (2012-yil 7-noyabr). 2013-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-noyabr.
  34. ↑ 34,0 34,1 „A note on the Charminar photograph“. The Hindu (2012-yil 21-noyabr).
  35. ↑ Srivathsan, A.. „As protests roil Charminar, Hyderabad's heritage slowly vanishes“. The Hindu (2012-yil 20-noyabr).

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Charminar&oldid=3964420" dan olindi