Osteologiya: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi

Inline

19-Sentyabr 2023, 16:20 dagi (joriy) koʻrinishi

Osteologiya ( from yunoncha "ὀsteon"- "suyak")- suyaklarni osteologlar tomonidan ilmiy o'rganishidir. Anatomiya, antropologiya va paleontologiyaning bir bo'limi bo'lgan osteologiya suyaklar, skelet elementlari, tishlar, mikrosuyaklar morfologiyasi, ularning funksiyasi, ularda uchraydigan kasalliklari, patologiyasi, suyaklanish jarayoni ( xaftaga tushadigan mog'orlardan) va qarshilik va qattiqlikni batafsil o'rganadi (biofizika)^[1].

Osteologlar ko'pincha davlat va xususiy sektorlarda; muzeylarda maslahatchilar, tadqiqot laboratoriyalarida olimlar va/yoki akademik kontekstda osteologik reproduksiyalarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun maslahatchilar sifatida ish olib borishadi.

Osteologiya hamda osteologlarni osteopatiyaning bo`limi bolmish psevdo-ilmiy tadqiqot amaliyoti va uning amaliyotchilari ya`ni osteopatlar bilan aralashtirib yubormaslik zarur.

Usullari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oddiy tahlil quyidagilarni o'z ichiga oladi:

mavjud skelet elementlarini topish
tishlarni topish
Epifizning birlashishi va tish chiqishi (kattalar uchun) va qovurg'a simfizi yoki to`sh uchining yemirilish darajasi (kattalar uchun) asosida qarish ma'lumotlari
bo'y va boshqa o`lchov ma'lumotlar
nasl-nasabi
o`lchovsiz kattaliklarni aniqlash
patologiya va / yoki hayotiy o'zgarishlar

Ilovalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osteologik usullar ko`pincha umurtqa pog`onasi paleontalogiyasi, zoologiya, sud tibbiyot ekspertizasida, fizik antropologiyada hamda arxeologiyada tadqiqot qilish maqsadida foydalaniladi. Tadqiqotlar natijasida shu ma`lum bo`ldiki, osteologik belgilar molekulyar kelib chiqish bilan noosteologik belgilarga qaraganda uzviy bog`liq ekan, chunki ular evolyutsion ishonchliroqdir^[2]. Osteologiya quyidagi mavzularda muhim o`rinni egallaydi:

Qadimgi urushlar
Faoliyat shakllari
Jinoiy tergovlar
Demografiya
Rivojlanish biologiyasi
Parhez
Kasalliklar
Erta populyatsiyalar genetikasi
Qazilmalar
Salomatlik
Inson migratsiyasi
Noma'lum qoldiqlarni aniqlash
Fizika
Ijtimoiy tengsizlik
Harbiy jinoyatlar

Inson osteologiyasi va sud antropologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inson osteologiyasini tekshirish ko'pincha sud antropologiyasida qo'llaniladi, bu orqali topilgan qoldiqlardan insonning yoshi, o'limi, jinsi, o'sishi va rivojlanishini aniqlash uchun ishlatiladi va biomadaniy kontekstda ishlatilishi mumkin.

Skelet anatomiyasini o'zgarishiga olib keluvchi to'rtta omil mavjuddir. Ularga: ontogenez (yoki o'sish), jinsiy dimorfizm, geografik o'zgaruvchanlik va individual yoki idiosinkratik o'zgaruvchanlik kiradi^[3].

Osteologiya shuningdek, insonning kelib chiqishi, irqi hamda etnik jihatdan kelib chiqishini aniqlash imkonini beradi. Tarixda, odamlar odatda uchta irq guruhiga bo`linganlar: kavkazoidlar, mongoloidlar va negroidlar . Biroq, bu tasnif tizimi ajdodlararo nikohlar ko'payishi va belgilarning kamroq aniqlanishi tufayli kamroq ishonchli bo'lib bormoqda^[4]. Ajdodni aniqlash munozarali, ammo noma'lum tananing yoki skeletning nasl-nasabini aniqlash uchun tushunarli belgi berishi mumkin^[5].

Qaydlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Blau, Soren „Osteology: Definition“,. Encyclopedia of Global Archaeology (en). Springer, 2014 — 5641 bet. DOI:10.1007/978-1-4419-0465-2_127. ISBN 978-1-4419-0465-2.
↑ Leah M Callender-Crowe; Robert S Sansom (2022). "Osteological characters of birds and reptiles are more congruent with molecular phylogenies than soft characters are". Zoological Journal of the Linnean Society 194 (1): 1–13. doi:10.1093/zoolinnean/zlaa136. https://doi.org/10.1093/zoolinnean/zlaa136.
↑ White, Tim D.. Human Osteology (en). Academic Press, 2011. ISBN 978-0-08-092085-6.
↑ „Visible Proofs: Forensic Views of the Body: Education: Anthropological Views“. www.nlm.nih.gov.
↑ „Forensic Anthropology and Race | Encyclopedia.com“. www.encyclopedia.com.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bass, WM 2005. Inson osteologiyasi: laboratoriya va dala qo'llanmasi . 5-nashr. Kolumbiya: Missuri arxeologik jamiyati.
Buikstra, JE va Ubelaker, DH (tahrirlar) 1994 yil. Inson skeleti qoldiqlaridan ma'lumotlarni yig'ish standartlari . Arkanzas arxeologik tadqiqot tadqiqot seriyasi № 44.
Koks, M va Mays, S. (tahrirlar) 2000 yil. Arxeologiya va sud-tibbiyotda inson osteologiyasi . London: Grinvich tibbiy media.
FFA Ijpma, HJ ten Duis, TM van Guilik 2012." Ortopediya ta'limining asosi". Suyaklar va bo'g'inlar 360, jild. 1, № 6
Ekezie, Jervas, PhD, "Suyak, inson tasnifining ramkasi: antropologiyaning yadrosi". Anatomiya bo'limi, Asosiy Tibbiyot fanlari maktabi, Federal Texnologiya Universiteti, PMB 1526, Owerri, Nigeriya. 2-jild: 1-son.

[1] Blau, Soren „Osteology: Definition“,. Encyclopedia of Global Archaeology (en). Springer, 2014 — 5641 bet. DOI:10.1007/978-1-4419-0465-2_127. ISBN 978-1-4419-0465-2.

[2] Leah M Callender-Crowe; Robert S Sansom (2022). "Osteological characters of birds and reptiles are more congruent with molecular phylogenies than soft characters are". Zoological Journal of the Linnean Society 194 (1): 1–13. doi:10.1093/zoolinnean/zlaa136. https://doi.org/10.1093/zoolinnean/zlaa136.

[3] White, Tim D.. Human Osteology (en). Academic Press, 2011. ISBN 978-0-08-092085-6.

[4] „Visible Proofs: Forensic Views of the Body: Education: Anthropological Views“. www.nlm.nih.gov.

[5] „Forensic Anthropology and Race | Encyclopedia.com“. www.encyclopedia.com.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Qator 1: / Qator 1: @@
-'''Osteologiya''' (osteo... va ... logiya) — suyaklar haqidagi taʼlimot, normal anatomiyaning bir boʻlimi. Suyaklarning shakli, qaysi joydan boshlanib qaysi joyga yopishuvini, funksiyasi, jinslardagi tafovuti, kimyoviy tarkibini tekshiradi. Embrionda suyaklarning rivojlanish xususiyatlarini, yoshga, tashqi va ichki muhitga qarab suyaklar shaklining oʻzgarishini, shuningdek, suyak toʻqimasini, suyak ust pardasi (periost)ning ahamiyatini oʻrganadi. Murdani yorib tekshirish, gistologiya texnikasi va suyaklarni mikroskopiya qilish, rentgenda tekshirish metodi amalda qoʻllanila boshlagach, O. mustaqil fan sifatida rivojlandi. Umumiy, xususiy va qiyosiy O. hamda yosh O.si farq qilinadi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
+[[Fayl:Human_skeleton_diagram.png|right|thumb|362x362px| [[Inson skeleti]] (endoskelet)]]
-== Manbalar ==
+'''Osteologiya''' ( from yunoncha "ὀsteon"- "suyak")- [[Suyak|suyaklarni]] osteologlar tomonidan ilmiy o'rganishidir. [[Anatomiya]], [[antropologiya]] va [[Paleontologiya|paleontologiyaning]] bir bo'limi bo'lgan osteologiya suyaklar, skelet elementlari, [[Tish|tishlar]], mikrosuyaklar [[Morfologiya (biologiya)|morfologiyasi]], ularning funksiyasi, [[Kasallik|ularda uchraydigan kasalliklari]], patologiyasi, suyaklanish jarayoni ( [[Togʻay|xaftaga tushadigan]] mog'orlardan) va qarshilik va qattiqlikni batafsil o'rganadi ([[biofizika]])<ref>{{Kitob manbasi |last=Blau |first=Soren |title=Encyclopedia of Global Archaeology |publisher=Springer |isbn=978-1-4419-0465-2 |pages=5641 |doi=10.1007/978-1-4419-0465-2_127 |language=en |chapter=Osteology: Definition |year=2014}}</ref>.
-{{manbalar}}
+Osteologlar ko'pincha davlat va xususiy sektorlarda; muzeylarda maslahatchilar, tadqiqot laboratoriyalarida olimlar va/yoki akademik kontekstda osteologik reproduksiyalarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun maslahatchilar sifatida ish olib borishadi.
-{{no iwiki}}
+Osteologiya hamda osteologlarni osteopatiyaning bo`limi bolmish [[Soxta fan|psevdo-ilmiy]] tadqiqot amaliyoti va uning amaliyotchilari ya`ni osteopatlar bilan aralashtirib yubormaslik zarur.
-{{OʻzME}}
+== Usullari ==
+Oddiy tahlil quyidagilarni o'z ichiga oladi:
+* mavjud skelet elementlarini topish
+* tishlarni topish
+* Epifizning birlashishi va tish chiqishi (kattalar uchun) va qovurg'a simfizi yoki to`sh uchining yemirilish darajasi (kattalar uchun) asosida qarish ma'lumotlari
+* bo'y va boshqa o`lchov ma'lumotlar
+* nasl-nasabi
+* o`lchovsiz kattaliklarni aniqlash
+* patologiya va / yoki hayotiy o'zgarishlar
+== Ilovalar ==
+[[Fayl:Compared_Osteology_Room_La_Plata_Museum.JPG|thumb|250x250px| La Plata muzeyidagi qiyosiy osteologiya xonasi, Argentina.]]
+[[Fayl:Great_Dane_and_Chihuahua_Skeletons.jpg|thumb|250x250px| Osteologiya muzeyida Buyuk Dane va [[Chihuahua]] skeletlari solishtirish, [[Oklahoma City (Oklahoma)|Oklaxoma Siti, Oklaxoma]] .]]
+Osteologik usullar ko`pincha umurtqa pog`onasi paleontalogiyasi, zoologiya, sud tibbiyot ekspertizasida, fizik antropologiyada hamda arxeologiyada tadqiqot qilish maqsadida foydalaniladi. Tadqiqotlar natijasida shu ma`lum bo`ldiki, osteologik belgilar molekulyar kelib chiqish bilan noosteologik belgilarga qaraganda uzviy bog`liq ekan, chunki ular evolyutsion ishonchliroqdir<ref>{{Cite journal|last=Leah M Callender-Crowe|last2=Robert S Sansom|title=Osteological characters of birds and reptiles are more congruent with molecular phylogenies than soft characters are|journal=Zoological Journal of the Linnean Society|volume=194|issue=1|year=2022|pages=1–13|url=https://doi.org/10.1093/zoolinnean/zlaa136|doi=10.1093/zoolinnean/zlaa136}}</ref>. Osteologiya quyidagi mavzularda   muhim o`rinni egallaydi:
+* Qadimgi urushlar
+* Faoliyat shakllari
+* Jinoiy tergovlar
+* [[Demografiya]]
+* [[Rivojlanish biologiyasi]]
+* [[Parhez]]
+* [[Kasallik|Kasalliklar]]
+* Erta populyatsiyalar [[Genetika|genetikasi]]
+* Qazilmalar
+* Salomatlik
+* [[Aholi migratsiyasi|Inson migratsiyasi]]
+* Noma'lum qoldiqlarni aniqlash
+* Fizika
+* Ijtimoiy tengsizlik
+* [[Harbiy jinoyatlar]]
+=== Inson osteologiyasi va sud antropologiyasi ===
+Inson osteologiyasini tekshirish ko'pincha sud antropologiyasida qo'llaniladi, bu orqali topilgan  qoldiqlardan insonning yoshi, [[Oʻlim|o'limi]], [[Jins|jinsi]], o'sishi va [[Rivojlanish biologiyasi|rivojlanishini]] aniqlash uchun ishlatiladi va biomadaniy kontekstda ishlatilishi mumkin.
+Skelet anatomiyasini o'zgarishiga olib keluvchi to'rtta omil mavjuddir. Ularga: [[ontogenez]] (yoki o'sish), [[jinsiy dimorfizm]], geografik o'zgaruvchanlik va individual yoki idiosinkratik o'zgaruvchanlik kiradi<ref>{{Kitob manbasi |last=White |first=Tim D. |title=Human Osteology |date=2011 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-08-092085-6 |url=https://books.google.com/books?id=oCSG2mYlD90C |language=en}}</ref>.
+Osteologiya shuningdek, insonning kelib chiqishi, [[Irqlar|irqi]] hamda etnik jihatdan kelib chiqishini aniqlash imkonini beradi. Tarixda, odamlar odatda uchta irq guruhiga bo`linganlar: [[Yevropeoid irqi|kavkazoidlar]], [[Mongoloid irqi|mongoloidlar]] va [[Negroid irq|negroidlar]] . Biroq, bu tasnif tizimi ajdodlararo nikohlar ko'payishi va belgilarning kamroq aniqlanishi tufayli kamroq ishonchli bo'lib bormoqda<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Visible Proofs: Forensic Views of the Body: Education: Anthropological Views |url=https://www.nlm.nih.gov/visibleproofs/education/anthropological/ |ish=www.nlm.nih.gov}}</ref>. Ajdodni aniqlash munozarali, ammo noma'lum tananing yoki skeletning nasl-nasabini aniqlash uchun tushunarli belgi berishi mumkin<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Forensic Anthropology and Race {{!}} Encyclopedia.com |url=https://www.encyclopedia.com/social-sciences/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/forensic-anthropology-and-race#D |ish=www.encyclopedia.com}}</ref>.
+== Qaydlar ==
+{{Manbalar}}
+== Manbalar ==
+* Bass, WM 2005. ''Inson osteologiyasi: laboratoriya va dala qo'llanmasi'' . 5-nashr. Kolumbiya: Missuri arxeologik jamiyati.
-{{chala}}
+* Buikstra, JE va Ubelaker, DH (tahrirlar) 1994 yil. ''Inson skeleti qoldiqlaridan ma'lumotlarni yig'ish standartlari'' . Arkanzas arxeologik tadqiqot tadqiqot seriyasi № 44.
+* Koks, M va Mays, S. (tahrirlar) 2000 yil. ''Arxeologiya va sud-tibbiyotda inson osteologiyasi'' . London: Grinvich tibbiy media.
+* FFA Ijpma, HJ ten Duis, TM van Guilik 2012." Ortopediya ta'limining asosi". Suyaklar va bo'g'inlar 360, jild. 1, № 6
+* Ekezie, Jervas, PhD, "Suyak, inson tasnifining ramkasi: antropologiyaning yadrosi". Anatomiya bo'limi, Asosiy Tibbiyot fanlari maktabi, Federal Texnologiya Universiteti, PMB 1526, Owerri, Nigeriya. 2-jild: 1-son.
+[[Turkum:Osteologiya]]
+[[Turkum:Tibbiyot]]