Christine de Pizan: Versiyalar orasidagi farq

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
„Christine de Pizan“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

5-Dekabr 2022, 08:48 dagi koʻrinishi

Christine de Pizan
Tavalludi September 1364
Republic of Venice
Vafoti tax. [[Expression error: Unexpected < operator.-Missing required parameter 1=month!]] 1430-yil(1430-Missing required parameter 1=month!-00)
(Expression error: Missing operand for <. yoshda)[[Turkum:Expression error: Unexpected < operator.-Missing required parameter 1=month!da vafot etganlar]]
Kasbi Writer
Turmush oʻrtogʻi Etienne du Castel
Bolalari Jean du Castel

Christine de Pizan yoki Pisan (fransuzcha talaffuzi: [kʁistin də pizɑ̃] ( tinglang); oʻzbekcha: Pizalik Kristina; 1364-yil sentyabr — taxminan 1430), Fransiya qiroli Charles VI va bir qancha fransuz gersoglarining saroyida xizmat qilgan shoira va yozuvchi. Kelib chiqishi italyan.

Christine de Pizan erining vafotidan keyin Fransuz qirollari huzurida yozuvchi, shoira sifatida faoliyat yuritgan. Christinening homiylari Orlean gersoglari Louis I, Burgundiyalik Philip Bold va uning o'g'li John Fearlesslar (oʻzbekcha: Qoʻrqmas Jon) edi. Uning romanlari, she'rlar va tarjimayi hollari eng qadimgi feministik asarlar hisoblanadi. Bundan tashqari u adabiy, tarixiy, falsafiy, siyosiy va diniy sharhlar va tahlillarni ham yozgan[1][2][3]. Uning eng mashhur asarlari "The Book of the City of Ladies" va "The Treasure of the City of Ladies" bo'lib, ikkalasi ham John Fearless uchun yozilgan. Christinening zodagonlar uchun yozilgan maslahat kitoblari XVI asrgacha nashr etilgan.

O'tgan o'n yilliklarda Christinening asarlari olimlar Charity Cannon Willard, Earl Jeffrey Richards, Suzanne Solente, Mathilde Laigle va Marie-Josephe Pinetning sa'y-harakatlari bilan yana mashhurlik pog'onasini egallagan.

Shaxsiy hayoti

Christine de Pizan 1364-yilda Italiyaning Venetsiya Respublikasida tug'ilgan. Otasi Tomas Pizan nomi bilan mashhur bo'lib, oila Bolonya janubi-sharqidagi Pizzano qishlog'ida yashagani uchun shunday nom bilan atalgan. Otasi shifokor, saroy astrologi va Venetsiya Respublikasi maslahatchisi lavozimlarida ishlagan[4]. Tomas de Pizan Charles V saroyiga qirol munajjimi etib tayinlangan. 1368-yilda Christine Parijga koʻchib oʻtgan.1379-yilda Christine de Pizan notarius va qirollik kotibi Etienne du Castel bilan oila qurgan[5].

Uch farzand onasi bo'lgan Christinening qizi 1397-yilda Poissydagi Dominikan abbatligida malika Mariega hamroh rohiba bo'ldi[6]. Christinening eri otasi o'limidan bir yil o‘tib, 1389-yilda vabodan vafot etdi[5]. Christineni onasi uni va bolalarini qo'llab-quvvatlash maqsadida ularning yonida qoldi[4]. U erining merosiga egalik qilmoqchi bo'lgan, baxtga qarshi erining qarzdorligi borasida bir talay da'volar muammosiga duch keldi[6].1389-yil 4-iyun kuni qirolning maslahatchilari arxiyepiskopi Sens va François Chantprime tomonidan unga qarshi qoʻyilgan daʼvo boʻyicha hukmda Christine “damoiselle” va “widow of Estienne du Castel” ya'ni ,,Estienne du Castelning bevasi'' deb atalgan[7].

Ijodiy faoliyati

O'zini va oilasini boqish uchun Christine sud kotibi bo'ldi. 1393-yilga kelib u sevgi balladalarini yoza boshladi, bu saroydagi badavlat homiylarning e'tiborini tortdi[8]. Christine sermahsul yozuvchiga aylandi. Uning kitoblarini ishlab chiqarishdagi mahorati va notinch siyosiy davrda homiylikdan mohirona foydalanishi unga Yevropadagi birinchi professional ,,Woman of letters'' unvoniga sazovor bo'ldi[5]. Garchi Venetsiyada tug'ilgan bo'lsa-da, Christine Fransiya uchun qizg'in millatchilikni ifoda etgan. Moliyaviy jihatdan u fransuz qirollik oilasiga tobe bo'lib qoldi va o'zining ilk balladalarini uning a'zolariga, jumladan Bavariya Isabeau, Louis I, Orlean gersogi va Marie Berryga bag'ishladi. 1402-yilda u qirolicha Isabeauni "Fransiyaning yuksak, ajoyib toj kiygan malikasi, juda shubhali malika, omadli soatda tug'ilgan qudratli xonim" deb ta'riflagan[9].

Fayl:Queen Penthesilea Harley 4431 Pizan.png
Troya armiyasiga yordamga kelayotgan Amazonlar qo‘shini bilan qirolicha Pentesileya miniatyurasi, L'Épître Othea a Hector tasvirlangan[10]
Christinening "Le livre des trois vertus" kitobining bir sahifasi. Tasvirda ko'rsatilgan uch fazilatli farishta Christineni o'limdan saqlamoqda.

Charles VI Fransiyani boshqaryotgan pallada, u bir qator ruhiy tushkunliklarni boshdan kechirgan va bu fransuz monarxiyasi uchun yetakchilik inqiroziga sabab bo'lgan[5]. U ko'pincha sudda ishtirok etmaganligi tufayli faqat qirollik kengashining roziligi bilan qaror qabul qilishi mumkin edi[11]. Qirolicha Isabeau eri sudda bo'lmaganida nominal ravishda boshqaruv uchun mas'ul edi, lekin qirol oilasi a'zolari o'rtasidagi janjalni bartaraf eta olmadi[11]. Oʻtmishda Kastiliyalik Blanche qirollik saroyining barqarorligida markaziy rol oʻynagan va Fransiya regenti vazifasini bajargan. Christine qirolicha Blanchega ishora qilib, qirolicha Isabeauga bag'ishlab, ayollarning fazilatlari haqida bir qator asarlarni nashr etdi.

Christine Fransiyaga troyanlar avlodlari tomonidan asos solingan va uni qirollik oilasi boshqarishi Aristotel idealiga amal qiladi, deb hisoblagan[9]. 1400-yilda Christine L'Épistre de Othéa a Hector (Oteyaning Gektorga maktubi) asarini nashr etdi[9]. Birinchi marta nashr etilganda, kitob Fransiyaning potensial regenti sifatida ko'rilgan Charles VI ning ukasi Louis Orleanga bag'ishlangan edi[12]. L'Épistre de Othea'da Troyalik Gektor donolik ma'budasi Othea tomonidan davlat ishlari va siyosiy fazilatlar bo'yicha o'qitiladi[9]. Christine 1400-yilda L'Épistre de Othéa a Hector ning boy tasvirlangan hashamatli nashrlarini chiqargan 1408-1415-yillar orasida Christine kitobning keyingi nashrlarini chiqargan[12]. Faoliyati davomida u kitobning qayta bagʻishlangan nashrlarini, jumladan, homiylar uchun moʻljallangan muqaddimalarini[13], 1403-yilda Philip Boldga atalgan nashrini va 1404-yilda Jean Berry va Angliyalik Henry IV uchun nashrlarni chop ettirdi. Mamlakatda qonunlar matni haligacha uzluksiz rulonli holatda ishlab chiqarilgan edi, lekin tobora yangi qonunlar hujjati bilan almashtirildi. Qirol oilasi a'zolari kitoblarni buyurtma qilish orqali yozuvchilarga homiy bo'lishdi. Materiallar arzonlashgani sari kitob savdosi rivojlandi, shuning uchun yozuvchilar va bookmakerlar o'zlarining kutubxonalarini yaratishga qodir bo'lgan fransuz zodagonlari uchun kitoblar ishlab chiqardilar. Shunday qilib, Christinening uni doimiy ravishda moliyaviy qo'llab-quvvatlagan va qirollik saroyi va qirollik oilasining turli guruhlari - Burgundiya, Orlean va Berry bilan bog'langan yagona homiysi yo'q edi har birining o'z sudlari bor[13]. Faoliyati davomida Christine individual homiylar uchun bir vaqtda pullik loyihalarni amalga oshirdi va keyinchalik bu asarlarni Fransiya zodagonlari orasida tarqatish uchun nashr etdi[13].

1402-yilda Christine mashhur adabiy munozarada ishtirok etdi, "Querelle du Roman de la Rose"[6]. Christine Jean de Meunning mashhur “Romance of the Rose” asarining adabiy xizmatlarini shubha ostiga qoʻydi, u saroy sevgisining anʼanalarini kinoya qiladi, shu bilan birga ayollarni vasvasadan boshqa narsa sifatida tanqidiy tasvirlaydi[14]. Fransuz va ingliz qirollari oʻrtasidagi Yuz yillik urush oʻrtasida Christine 1403-yilda “Le Chemin de long estude” orzu allegoriyasini yozgan. Birinchi shaxsda yozgan holda,Cumaean Sibyl u bilan birga sayohat qiladi va to'rtta allegoriya - boylik, zodagonlik, ritsarlik va donolik o'rtasidagi dunyo holati haqida bahs-munozaraga guvoh bo'ladi[15]. Christinning fikricha, adolatni yer yuziga kerakli fazilatlarga ega bo'lgan yagona monarx olib kelishi mumkin[11].

1404-yilda Christine Charles V ning hayotini xronika qilib, uni ideal qirol va siyosiy rahbar sifatida tasvirlagan, Le Livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charles V[9]. Solnoma Burgundiyalik Philip Bold tomonidan topshirilgan va xronikada Christine qirollik saroyining holati haqida hukm chiqargan. Charles V ning lotin tilini o'rganishdagi sa'y-harakatlarini maqtar, zamondoshlari qonunni o'qish uchun begonalarga murojaat qilishlari kerakligi haqida afsusda edi[12]. Kitob tugashidan oldin Philip Bold vafot etdi va Christine 1405-yilda yangi homiy topish maqsadida bu kitobni Berry gersogi Jeanga taklif qildi[12]. U Philipp Boldning vorisi kitobi uchun 1406-yilda 100 livr to'lagan va 1412- yilgacha uning sudidan kitoblar uchun to'lovlarni olgan[13].

1405-yilda Christine "Le Livre de la cité des dames" ( "Xonimlar shahri kitobi ") va "Le Livre des trois vertus " ( Uch fazilat kitobi, "Xonimlar shahri xazinasi" deb nomlanuvchi) kitoblarini nashr etdi[16]. Le Livre de la cité des dames kitobida Kristin qirolicha Zenobiya kabi intellektual va qirollik ayol rahbarlarini taqdim etdi[12]. Christine ,,Le Livre des trois vertus'' asarini Neversning dauphine Margaretiga bag'ishlab, yosh malika nima o'rganishi kerakligi haqida maslahat berdi[16]. Qirolicha Isabeauning toʻngʻich oʻgʻli Guyennelik Louis voyaga yetganida, Christine dono va samarali hukumatni targʻib qilish niyatida unga uchta asar yozdi. Uchta asarning eng qadimgisi yo'qolgan. 1407-yilda nashr etilgan va dauphinga bagʻishlangan “Livre du Corps de policie ” ( The Book of the Body Politic ) asarida Christine siyosiy risolani oʻrnatdi, unda oʻrta asrlar oxiridagi Yevropa jamiyatining urf-odatlari va hukumatlari tahlil qilinadi va tavsiflanadi. Christine irsiy monarxiyalarni yoqlab, knyazlar yoki savdo gildiyalari tomonidan boshqariladigan Italiya shahar-davlatlariga murojaat qilib, "bunday boshqaruv umumiy manfaatlar uchun umuman foyda keltirmaydi" deb ta'kidladi[9]. Christine shuningdek, bir necha boblarni qirolning harbiy rahbar sifatidagi vazifalariga bag'ishlagan va u harbiy sinfning jamiyatdagi rolini batafsil tasvirlab bergan[17].

Fuqarolar urushi

Fransiya 1405-yilda boshlangan keng ko'lamli fuqarolar urushi arafasida edi[17]. 1407-yilda John Fearless ya'ni Brugundiyalik John I, Orleanlik Louisga suiqasd qilish uchun buyruq bergani sababli Fransiyani inqirozga solib qo'ydi[11]. Burgundiya gersogi suiqasdga sherikligi maʼlum boʻlgach, Parijdan qochib ketdi, biroq Othee jangidagi harbiy gʻalabadan soʻng 1408-yil oxirida Charles VI nomidan Fransiya regenti etib tayinlandi[17]. Christinega harbiy urush haqida risola yozishni kim topshirgani aniq emas, lekin 1410-yilda Christine ritsarlik boʻyicha “Livre des fais d'armes et de chevalerie” ( “Qurollarning jasoratlari kitobi”) nomli qoʻllanmani nashr etdi[18]. Kitob uchun Christine 1411-yilning boshida qirollik xazinasidan 200 livre olgan[17]. Muqaddimada Christine qoʻllanmani lotin tilini yaxshi bilmaydigan harbiy amaliyotchilar oʻqishi uchun fransuz tilida nashr qilganini tushuntirdi. Kitob Honoré Bonet tomonidan ilgari surilgan adolatli urush nazariyasi muhokamasi bilan ochildi. Christine shuningdek, Vegetius, Frontinus va Valerius Maksimus kabi harbiy urush haqidagi klassik yozuvchilarga ham murojaat qildi[19]. Christine oʻlim jazosi, qoʻshinlarga haq toʻlash, shuningdek, tinch aholi va harbiy asirlar bilan muomala qilish kabi Urush qonunlari deb atagan zamonaviy masalalarni muhokama qildi. Christine jangovar sud jarayoniga qarshi chiqdi, lekin o'rta asrlarda hukumat Xudo jangga egalik qiluvchi mutlaq hokim ekanligi va urushlar adolatning to'g'ri bajarilishi ifodasidir degan fikrni olg'a surgan. Shunga qaramay, u urushda "ko'p katta gunohlar, tovlamachilik va og'ir ishlarga, shuningdek, zo'rlash, o'ldirish, majburan qatl qilish va o't qo'yish" sodir bo'lishini tan oldi[19]. Christine suveren qirollarga urush olib borish huquqini cheklab qo'ydi, chunki ular davlat boshlig'i sifatida o'z fuqarolarining farovonligi uchun javobgar edilar[17]. 1411-yilda saroy zodagonlariga qoʻshin toʻplashni taqiqlovchi farmon eʼlon qilindi[11].

Fransiyada fuqarolar urushi boshlanganidan so'ng, 1413-yilda Christine yosh dauphinga Livre de la Paix (The Book of Peace) ni nashr qilib, uni qanday qilib yaxshi boshqarish bo'yicha ko'rsatma berdi[20]. ,,Livre de la Paix'' Christinening so'nggi yirik ishi bo'lishi kerak edi va uning yaxshi boshqaruv haqidagi fikrlarini batafsil bayon qilgan[11]. Bu davr fuqarolar urushi va amakivachchasini o'ldirgani uchun John Fearless javobgarlikka tortishga bo'lgan muvaffaqiyatsiz urinishlar bilan ajralib turdi. Christine Guyennelik Louis bilan to'g'ridan-to'g'ri murojaat qilib, uni Fransiyada tinchlik o'rnatishni davom ettirishga undadi[11]. U “Oʻz ichida boʻlingan har bir shohlik vayron boʻladi, oʻziga qarshi boʻlingan har bir shahar va uy turolmaydi”, deb taʼkidlagan[11]. Christine qirollik saroyining elchisi boʻlgan William Tignonville bilan tanish edi va Tignonvillening Armagnac-Burgundiya fuqarolar urushi haqidagi nutqlariga havola qildi[11]. Christine odil hukmdorning utopik tasavvurini chizdi, u keksa va donolardan maslahat oladi. Yerda ham, osmonda ham tinchlik va adolat boʻlishi mumkinligi haqida bahslashar ekan, Christine ,,Le Chemin de long estude'' asarida tilga olgan Dante,taʼsirida boʻlgan. Christine adolatni zudlik bilan amalga oshirish va munosib o'rnak ko'rsatish orqali dauphinni hurmatga loyiq bo'lishga undadi. Christine yosh shahzodalarni o'z fuqarolariga o'zlarini ochiq qilishga, g'azab va shafqatsizlikdan qochishga, erkin, rahmdil va rostgo'y harakat qilishga chaqirdi. Christinening fazilatli nasroniy shahzoda haqidagi talqini Avliyo Benedict, Peter Abelard va Ciceroning hukmdorlarga maslahati asosida qurilgan[11].

Christine de Pizan o'z kitobini Fransiya qirolichasi Bavariyalik Isabeauga taqdim etmoqda.

1414-yilda Christine qirolicha Isabeauga o'z asarlarining ajoyib bezatilgan to'plamini sovg'a qildi (hozirgi Britaniya kutubxonasi Harley 4431 deb nomlanadi)[11]. To'plamda Christinening 30 ta asari va 130 ta miniatyura bor edi[13]. Kitoblarni chop etishni undan qirolicha so'ragan edi. Asar bejirim miniatyuralarining yorqinligi bilan ajralib turadi; Unda Christinening o'zi va uning o'tmishdagi qirollik homiylari tasvirlangan. Egalik va mualliflik belgisi sifatida ochilish old qismi qirolicha Isabeauga Christinening kitobi taqdim etilganini tasvirlaydi[13].

1418-yilda Christine Agincourt jangida oila a'zolarini yo'qotgan ayollar uchun ,,Epistre de la prison de vie Humaine''(Inson hayoti qamoqxonasi haqida maktub) sarlavhasi ostida tasalli nashr etdi[20]. Unda Christine yer yuzida tinchlik boʻlishi mumkinligiga hech qanday optimizm yoki umid bildirmagan; Buning o'rniga u ruh do'zaxda qamalgan kabi tanamizda qamalgan degan fikrni bildirdi. O'tgan yili u ,,Epistre de la prison de vie Humaine'' Mariega taqdim etgan edi[11]. Bourbon gersogligining ma'muri, uning eri ingliz asirligida edi[16].

Tarixchilarning fikriga ko'ra, Christine hayotining so'nggi o'n yilini fuqarolar urushi va Parijning inglizlar tomonidan bosib olinishi tufayli Dominikandagi Poissy monastirida o'tkazgan[20]. Qirol saroyidan uzoqda uning adabiy faoliyati toʻxtadi[5]. Biroq, 1429-yilda, Joan Arc inglizlar ustidan harbiy g‘alaba qozonganidan so‘ng, Christine “Ditie de Jehanne d’Arc” ( “Janna d’Ark haqida ertak ”) she’rini nashr etdi[20]. Charles VII ning toj kiyishidan bir necha kun o'tgach nashr etilgan Christine yangilangan optimizmni bildirdi. U Joanni Merlin, Cumaean Sibyl va Avliyo Bede tomonidan bashoratlarning amalga oshishi sifatida ko'rsatdi va Charles VII ga bashoratlarini bajarishga yordam berdi[11].

Christine 1430-yilda ya'ni, Janna d'Ark inglizlar tomonidan sudlanib, qatl etilishidan oldin vafot etgan deb ishoniladi[5]. Uning oʻlimidan soʻng, Fransiyadagi siyosiy inqiroz qirolicha Isabeauning tirik qolgan yagona oʻgʻli Charles VII va Burgundiya gersogi sifatida John Fearless vorisi Philip Good 1435-yilda Arras sulhini imzolashi bilan hal qilindi[11].

Ishlar

Fayl:Harley MS 4431 knights jousting Pizan.png
1414-yilda Christine tomonidan Bavariyalik Isabeauga taqdim etilgan asarlar to‘plamidan “Le Duc des vrais amants” tasvirlangan ritsarlarning joustini tomosha qilayotgan ayollar miniatyurasi detali[10].
"<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Book_of_the_City_of_Ladies" rel="mw:ExtLink" title="The Book of the City of Ladies" class="cx-link" data-linkid="206">The Book of the City of Ladies</a>" asaridan tasvir. Christine o'z tadqiqotida "To'g'rilik", "Aql" va "Adolat" timsollari oldida ko'rsatilgan va "Cité des dames" ni qurishda Adolat bilan birga ishlaydi[10].

Christine nasrda ham, she'riyatda ham ko'plab xalq tilidagi asarlar yaratdi. Uning asarlari orasida siyosiy risolalar, shahzodalar uchun oynalar, maktublar va she'rlar mavjud. Christinening "Le Dit de la Rose" (,,Atirgul ertagi ") kitobi 1402-yilda Jean de Meunning Guillaume de Lorris versiyasining davomi bo'lgan va ayollarni shunday tasvirlagan juda mashhur "Romance of the Rose" kitobiga to'g'ridan-to'g'ri hujum sifatida nashr etilgan. fitnachilar. Kristinning ta'kidlashicha, Meunning qarashlari ayollarga nisbatan noto'g'ri, qo'pol, axloqsiz va tuhmatdir. Kristin qirollik kotibi Jan de Montreuil bilan yuzma-yuz kelganida, u asarni maqtagan qisqa risolani yozganida, asarning adabiy fazilatlari haqida munozaraga sabab bo'ldi. Kristin va Janni qizg'in bahsda himoya qilgan yana ikki erkak qirollik kotiblari o'rtasida bahs davom etdi[21]. Ayirboshlash avjida Christine "Querelle du Roman de la Rose" (Atirgul bahsi haqidagi maktublar) ni nashr etdi[22]. Bu uzr soʻragan javobda Christine oʻzining yozish uslubini kamsitadi va ritorik strategiyadan foydalanib, oʻz maʼnosiga qarshi yozish orqali antifrazadeb ham ataladi[8].

1405-yilga kelib, Christine o'zining eng mashhur adabiy asarlari - "Xonimlar shahri kitobi" (Le Livre de la cité des dames) va "Xonimlar shahri xazinasi" (Le Livre des trois vertus) ni yozib tugatdi. Ulardan birinchisi ayollarning jamiyatga o‘tmishda qo‘shgan hissalarining ahamiyatini ko‘rsatsa, ikkinchisi esa barcha toifadagi ayollar uchun foydali bo'lgan, ularni fazilatli qilib tarbiyalaydigan asar edi[6].

"Xonimlar shahri kitobi" da Christine ayollar qadrlanadigan va himoya qilinadigan ramziy shaharni yaratdi. U uchta allegorik figurani - Aql, Adolat va To'g'rilikni - o'sha davrda adabiyotning umumiy namunasida yaratdi, o'sha davrda ko'plab kitoblar va she'rlar g'oyalar yoki his-tuyg'ularni ifodalash uchun bir xil allegorik figuralardan foydalangan. U dialogga, savol va javob o'rtasidagi harakatga kiradi, bu allegorik raqamlar bilan butunlay ayol nuqtai nazaridan[23]. Birgalikda ular barcha ayollar uchun muhim masalalar bo'yicha gapirish uchun forum yaratadilar. Faqat ayol ovozlari, misollar va fikrlar ushbu matn ichida dalil beradi. Xonim sabab, xususan, Christinening ta'kidlashicha, ayollarning stereotiplari faqat ayollarning suhbatga kirishiga to'sqinlik qilsa, saqlanib qolishi mumkin[23].

,,Xonimlar shahri''da Christine erkaklar va ayollarning fazilatlari bir-biridan farq qiladimi yoki yo'qligi haqidagi munozarani muhokama qildi, bu O'rta asrning oxirlarida Yevropada tez-tez muhokama qilinadigan mavzu, ayniqsa Aristotelning fazilat axloqi va uning ayollar haqidagi qarashlari kontekstida[24]. Christine erkaklar va ayollar Xudo qiyofasida yaratilgan va har ikkalasida ham Xudoning marhamatini qabul qila oladigan ruhlari bor, degan diniy dalilni qayta-qayta ishlatgan. ,,Xonimlar shahri'' aholisi orasida aziz avliyolar, Eski Ahddagi ayollar vaGiovanni Boccaccio tasvirlagan antik butparastlikdagi solih ayollar bor[24].

"Xonimlar shahri xazinasi" asarida Christine ayollarning "jamiyatiga" murojaat qilib, ularga fazilatga erishish yo'llari haqida ko'rsatma berdi. U barcha ayollar kamtarlik, mehnatsevarlik va axloqiy to'g'rilikka qodir ekanligi va tegishli ma'lumotga ega bo'lgan barcha ayollar xayoliy ,,Xonimlar shahri''ning munosib aholisi bo'lishlari mumkin degan pozitsiyani egalladi. Christine o'z hayotiga tayanib, ayollarga XV asr boshlarida fransuz jamiyati xavf-xatarlaridan qanday qutulish haqida maslahat berdi[8]. Hippolik Augustine va boshqa avliyolarga murojaat qilib, Christine oliyjanob xonim qanday qilib Xudoning sevgisiga erishishi mumkinligi haqida maslahat berdi. Christine ayollarning muvaffaqiyati uchun eng muhim bo'lgan uchta fazilatni ifodalovchi Xudoning qizlari - aql, to'g'rilik va adolat - allegorik figuralari orqali gapiradi. Christine ushbu uchta fazilatning dunyoviy misollari orqali ayollarni hayotlarida ma'no topishga va munosib harakatlarga erishishga undadi. Christinening ta'kidlashicha, ayollarning muvaffaqiyati ularning gapirish va yozishni samarali boshqarish va vositachilik qilish qobiliyatiga bog'liq[8].

Christine o'z asarini yaratishda hamkorlik qilish uchun boshqa ayollarni qidirdi. U biz bilgan qo'lyozma illyustratorini Anastasia deb ataydi, uni o'z davrining eng iqtidorlisi deb ta'riflagan[25].

Ta'siri

Fayl:Queen Fredegund addressing her troops City of Ladies 1475.png
Qirolicha Fredegund chaqalog'ini ushlab turgan askarlariga murojaat qilmoqda. "The Book of the City of Ladies" ning 1475-yilda Gollandiya tarjimasidan olingan miniatyura. De Stede der Vrouwen ( Ayollar maqtovi ) sarlavhasi ostida nashr etilgan[26].
Fayl:Page 1 The Book of Feats of Arms and of Chivalry eng.png
,,The Book of Feats of Arms and of Chivalry'' kitobining 1-sahifasi. Ingliz tiliga tarjima qilingan va 1489-yilda William Caxton tomonidan chop etilgan.

Christine hayoti davomida 41 ta she'r va nasriy asarlarni nashr etdi va u Yevropada birinchi professional ayol yozuvchi sifatida shuhrat qozondi. U shu qadar ishonchga erishdiki, qirollik nashriga topshirdi va zamonaviy ziyolilar uning asarlarining nusxalarini kutubxonalarida saqlab qolishdi[8].

1430-yilda Christinening vafotidan so'ng, uning ijodi turli mualliflar tomonidan tan olindi va uning asarlari mashhur bo'lib qoldi. Uning "Le Livre de la cité des dames" kitobi nashrda qoldi. Uning Gollandiyadagi nashri XV asrdan beri mavjud boʻlib, fransuzcha nashrlari hamon 1536-yilda chop etilayotgan edi[8]. 1521-yilda “Xonimlar shahri kitobi” ingliz tilida nashr etilgan[8]. Christinening “Le Livre des trois vertus”(“Xonimlar shahri xazinasi”)asari XV-XVI asrlarda qirollik ayollari uchun muhim manbaga aylandi. Fransiyaning regenti bo'lgan Anne buni o'zining 1504-yilda Bourbon yerlarining agnatik merosxo'ri bo'lgan qizi Syuzanna gersogi uchun yozilgan,,Enseignemens'' kitobi uchun asos sifatida ishlatgan. Christinening malikalarga bergan maslahatlari Fransiya va Portugaliya qirollik oilalari orasida qo'lyozma yoki bosma kitoblar sifatida tarjima qilingan va tarqatilgan[12]. ,,City of Ladies'' XVI asr fransuz ayol yozuvchilari, jumladan Anne de Beaujeu, Gabrielle de Bourbon, Marguerite de Navarre va Georgette de Montenay tomonidan tan olingan va unga havola qilingan[15].

Christinening siyosiy asarlari ham e'tiborni tortdi. ,,Livre de la paix''ga gumanist Gabriel Naude havola qilingan va Christinega Denis Diderot, Louis Moreri va Prosper Marchand tomonidan ensiklopediyalarda katta katta hajmdagi matnlar berilgan[15]. 1470-yilda Jean V de Bueil Le Jouvensdagi qamaldan qal'a yoki shaharni himoya qilish uchun zarur bo'lgan qo'shinlar va materiallar haqida Christinening batafsil ma'lumotlarini takrorladi[17]. ,,Livre des fais d'armes et de chevalerie'' 1488-yilda kitob bosmachi Antoine Verard tomonidan to'liq nashr etilgan, ammo Verard bu uning Vegetiy tarjimasi ekanligini da'vo qilgan[17]. Philippe Le Noir 1527-yilda ,,L'Arbre des Batailles et fleur de chevalerie'' (Janglar daraxti va ritsarlik guli) nomi ostida Christine kitobining qisqartirilgan versiyasini yozgan[17].

,,Livre des fais d'armes et de chevalerie'' 1489-yilda William Caxtontomonidan Henry VII uchun ingliz tiliga tarjima qilingan va bir yil o‘tib “The Book of Fats of Arms and of Chivalry” nomi ostida chop etilgan, muallif sifatida Kristinni yozgan[17]. ,,The Book of Ladies'' va ,,Livre du corps de policie'' (The Book of Body Politic) ning inglizcha nashrlari 1521-yilda Christinega muallif sifatida murojaat qilmasdan chop etilgan. Elizabeth I o'zining sud kutubxonasida "The Book of the City of Ladies", "L'Épistre de Othea a Hector " (Oteyaning Gektorga maktubi) va "The Book of Feats of Arms and of Chivalry"ning nusxalari bor edi. Ingliz qirolichasining mulki orasida ,,Xonimlar shahri''dan sahnalar tasvirlangan gobelenlar ham bor edi[11]. Biroq, XIX asrning boshlarida Raimond Thomassy Christinening siyosiy asarlarining umumiy sharhini nashr etganida, u bu yozuvlarning zamonaviy nashrlari nashr etilmaganini va Christine siyosiy nazariyotchi sifatida ma'lum bo'lmay qolganini ta'kidladi[11]. Suzanne Solente, Mathilde Laigle va Marie-Joseph Pinet XX asrda Fransiyada unutilgan, ammo boshqa joylarda qayd etilgan yozuvchi sifatida de Pizan ijodini qayta tiklashga hissa qo'shgan. Masalan, Laigle ispan yozuvchilari de Pizanning asaridan ko'p miqdorda o'zlashtirishganini, garchi u o'sha tilga tarjima qilinmagan bo'lsa-da, payqagan[27].

De Pizanning klassik falsafa va insonparvarlik g‘oyalari aralashmasi o‘sha davrdagi boshqa mashhur mualliflar uslubiga mos kelgan bo‘lsa-da, uning ayollarni ochiqchasiga himoya qilishi xuddiki, me'yordan chiqish edi. O'z asarlarida u ayollarni Ovidning "Art of Love", Jean de Meunning "Romance of the Rose" va "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mathieu_of_Boulogne" rel="mw:ExtLink" title="Mathieu of Boulogne" class="cx-link" data-linkid="287">Matheolus</a>'s <i>Lamentations</i>" kabi mashhur misoginist matnlarga qarshi oqladi. Uning faolligi zamonaviy feministlarni hayratga soldi[8]. Simone de Bovuar 1949-yilda yozgan ediki, Épître au Dieu d'Amour "biz o'z jinsini himoya qilish uchun qalam olgan ayolni birinchi marta ko'rishimiz"[28].

1979-yilgi "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Dinner_Party" rel="mw:ExtLink" title="The Dinner Party" class="cx-link" data-linkid="291">The Dinner Party</a>" asari Christine de Pizanni asl ijodkor ekanligini ko'rsatadi. 1980-yillarda Sandra Hindman Christinening nashr etilgan asarlarini yoritishda keltirilgan siyosiy voqealar haqidagi tadqiqotini nashr etdi[11].

Asarlari ro'yxati

  • Enseignements moraux (1395)
  • L'Épistre au Dieu d'amours (1399)
  • L'Épistre de Othea a Hector (1399-1400)
  • Dit de la Rose (1402)
  • Cent Ballades d'Amant va de Dame, Virelays, Rondeaux (1402)
  • Le Chemin de long estude (1403)
  • Livre de la mutation de Fortune (1403)
  • La Pastoure (1403)
  • Le Livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charlz V (1404)
  • Le Livre de la cité des Dames (1405)
  • Le Livre des trois vertus (1405)
  • L'Avision de Christine (1405)
  • Livre du Corps de Policie (1407)
  • Livre des fais d'armes va chevalerie (1410)
  • Livre de paix (1413)
  • Epistre de la qamoqxona de vie humaine (1418)
  • Les sept psaumes allégorisés
  • Ditie de Jehanne d'Arc (1429)

Yana qarang

  • Antuan Verard
  • Frantsuz tilidagi shoirlar ro'yxati
  • Xalq adabiyoti
  • Ayollar tarixi

Manbalar

 

Adabiyotlar

  • Adams, Tracy (2014), Christine de Pizan and the Fight for France, Penn State Press, ISBN 9780271066332.
  • Ainonen, Tuija (31 March 2017), „Internship in Ancient, Medieval and Early Modern Manuscripts“, Medieval Manuscripts Blog, British Library.
  • Allen, Prudence (2005), The Concept of Woman: The Early Humanist Reformation, 1250–1500, Part 2, Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 978-0-8028-3347-1.
  • Altmann, Barbara K.; McGrady, Deborah L. (2003), Christine de Pizan: A Casebook, Routledge, ISBN 978-0-415-93909-6.
  • Bejczy, Istvan P. (2011), „Does Virtue Recognise Gender? Christine de Pizan's City of Ladies in the Light of Scholastic Debate“, in Green (muh.), Virtue Ethics for Women 1250–1500, Springer, 1–12-bet, ISBN 9789400705296.
  • Biggs, Sarah J (27 June 2013), „Christine de Pizan and the Book of the Queen“, Medieval Manuscripts Blog, British Library.
  • Christine de Pizan (1999), „Introduction“, The Book of the City of Ladies, London: Penguin Books.
  • Campbell, Karlyn K. (2003), Three Tall Women: Radical Challenges to Criticism, Pedagogy, and Theory, The Carroll C. Arnold Distinguished Lecture National Communication Association, November 2001, Boston: Pearson Education
  • Chicago, Judy (1979), „Place Settings“, Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art, Brooklyn Museum
  • Chicago, Judy; et al. (1979), „Christine de Pisan“, Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art, Brooklyn Museum
  • Christine de Pizan (2019), The Epistle of the Prison of Human Life: With an Epistle to the Queen of France and Lament on the Evils of the Civil War, Routledge, ISBN 978-0-429-64734-5
  • Famiglietti, R.C. (2015), Audouin Chauveron, 2-jild.
  • Goodman, Jennifer R. (1998), Chivalry and Exploration, 1298–1630, Woodbridge: Boydell & Brewer, ISBN 978-0-85115-700-9.
  • Green, Karen (2010), Preface – The Book of Peace, Penn State Press, ISBN 9780271045573.
  • Krueger, Roberta (1998), „Christine's Anxious Lessons: Gender, Morality, and the Social Order from the Enseignemens to the Avision“, in Desmond, Marilynn (muh.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, Medieval Cultures, 14-jild, University of Minnesota Press, 16–40-bet, ISBN 978-0-8166-3081-3.
  • Langdon Forhan, Kate (2017), The Political Theory of Christine de Pizan, Taylor & Francis, ISBN 9781351883948.
  • McGrady, Deborah (1998), „What Is a Patron? Benefactors and Authorship in Harley 4431, Christine de Pizan's Collected Works“, in Desmond, Marilynn (muh.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, University of Minnesota Press, 195–214-bet, ISBN 978-0-8166-3081-3.
  • Quilligan, Maureen (1991), The Allegory of Female Authority: Christine de Pizan's Cité des Dames, New York: Cornell University Press.
  • Redfern, Jenny (1995), „Christine de Pisan and The Treasure of the City of Ladies: A Medieval Rhetorician and Her Rhetoric“, in Lunsford, Andrea A (muh.), Reclaiming Rhetorica: Women and in the Rhetorical Tradition, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, ISBN 9780822971658.
  • Ripley, Doré (2019), „Christine de Pizan: An Illuminated Voice“, Scribblings.
  • Schaus, Margaret C. (2006), Women and Gender in Medieval Europe: An Encyclopedia, Routledge, ISBN 9781135459604.
  • Schneir, Miriam (1994), Feminism: The Essential Historical Writings, Vintage Books, ISBN 978-0-679-75381-0.
  • Willard, Charity C. (1984), Christine de Pizan: Her Life and Works, New York: Persea Books.
  • Willard, Charity Cannon; Willard, Sumner (2010), „Preface“, Book of Deeds of Arms and of Chivalry, Penn State Press, ISBN 978-0-271-04305-0.
  • Whetham, David (2009), Just Wars and Moral Victories: Surprise, Deception and the Normative Framework of European War in the Later Middle Ages, Brill, ISBN 9789004171534.
  • Wolfthal, Diane (1998), „"Douleur sur toutes autres": Revisualizing the Rape Script in the Epistre Othea and the Cité des dames“, in Marilynn Desmond (muh.), Christine de Pizan and the Categories of Difference, University of Minnesota Press, 41–70-bet, ISBN 978-0-8166-3081-3

Tashqi havolalar

 Vikiomborda Christine de Pizan
haqida turkum mavjud
Vikiiqtibosda Christine de Pizanga tegishli iqtiboslar mavjud.

   

Andoza:Medieval women writers

  1. ↑ „Christine de Pizan“. departments.kings.edu. Qaraldi: 2021-yil 17-iyun.
  2. ↑ Kelly, F. Douglas. "Reflections on the Role of Christine De Pisan as a Feminist Writer." SubStance, vol. 1, no. 2, 1971, pp. 63–71. JSTOR, www.jstor.org/stable/3684605. Accessed 17 June 2021.
  3. ↑ Adams, Tracy (1 June 2017). "Christine de Pizan". French Studies 71 (3): 388–400. doi:10.1093/fs/knx129. ISSN 0016-1128. https://doi.org/10.1093/fs/knx129. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Brown-Grant 1999.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Schaus 2006.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Willard 1984.
  7. ↑ Famiglietti 2015.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 Redfern 1995.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Langdon Forhan 2017.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Biggs 2013.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 Green 2010.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Krueger 1998.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 McGrady 1998.
  14. ↑ Quilligan 1991.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Altmann & McGrady 2003.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Adams 2014.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 17,8 Willard & Willard 2010.
  18. ↑ Goodman 1998.
  19. ↑ 19,0 19,1 Whetham 2009.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 Allen 2005.
  21. ↑ S. Bourgault and R. Kingston, Christine de Pizan: The Book of the City of Ladies, page xx.
  22. ↑ Chicago et al. 1979.
  23. ↑ 23,0 23,1 Campbell 2003.
  24. ↑ 24,0 24,1 Bejczy 2011.
  25. ↑ Ripley 2019.
  26. ↑ Ainonen 2017.
  27. ↑ Christine de Pizan 2019.
  28. ↑ Schneir 1994. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Christine_de_Pizan&oldid=3425492" dan olindi