Umidsizlik kasalliklari: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Sakinabonu (munozara | hissa)
4 739 edits
„Diseases of despair“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

15-Oktyabr 2022, 18:50 dagi koʻrinishi

Umidsizlik kasalliklari - bu xulq-atvor bilan bog'liq bo'lgan tibbiy holatlarning uchta toifasi bo'lib, ular uzoq muddatli ijtimoiy va iqtisodiy dunyoqarashlari xiralashgan degan tuyg'u tufayli umidsizlikka uchragan odamlar guruhlarida kuchayadi. Kasallikning uchta turi giyohvand moddalarni haddan tashqari oshirib yuborish (shu jumladan, alkogolning haddan tashqari dozasi ), o'z joniga qasd qilish va alkogolli jigar kasalligi .

Qo'shma Shtatlarning Appalachia mintaqasida umidsizlik kasalliklari va umidsizlikdan o'lim holatlari yuqori. Tarqalishi XXI asrning birinchi oʻn yilliklarida, ayniqsa 2010-yildan boshlab oʻrta va katta yoshdagi oq tanli amerikaliklar orasida sezilarli darajada oshdi, soʻngra 2011-yilda ispaniy amerikaliklar va 2014-yilda afro-amerikaliklar orasida oʻlim darajasi oshdi [1] Opioid epidemiyasi bilan aloqasi tufayli ommaviy axborot vositalarining e'tiborini qozondi[2]. 2018-yilda 158 000 ga yaqin AQSh fuqarolari ushbu sabablarga ko'ra vafot etgan bo'lsa, 1995-yilda bu ko'rsatkich 65 000 tani tashkil etgan edi[3] Iqtisodchilar Enn Keys va Angus Deaton bu o'limning o'sishini zamonaviy kapitalizmning kamchiliklari bilan bog'lashadi[4].

Umidsizlikdan o'limlar COVID-19 pandemiyasi va u bilan bog'liq bo'lgan tanazzul davrida keskin oshdi va pandemiyadan oldingi darajadan 10% dan 60% gacha o'sdi[5].

Umidsizlik so'zi lotincha desperare so'zidan olingan bo'lib, "umiddan pastga" degan ma'noni anglatadi. Har qanday shaklda umidsizlik tushunchasi nafaqat individual shaxsga ta'sir qilishi, balki ijtimoiy jamoalarda paydo bo'lishi va tarqalishi mumkin.

Umidsizlikning to'rtta asosiy turi mavjud. Kognitiv umidsizlik mag'lubiyat, aybdorlik, umidsizlik va pessimizm bilan bog'liq fikrlarni anglatadi. Bu odamni boshqa odamlarning harakatlarini dushmanlik deb bilishi va uzoq muddatli natijalarning qiymatini kamaytirishi mumkin[6]. Hissiy tushkunlik qayg'u, asabiylashish, yolg'izlik va befarqlik tuyg'ularini anglatadi va qisman shaxslararo munosabatlarni yaratish va oziqlantirish jarayoniga to'sqinlik qilishi mumkin. Xulq-atvordagi umidsizlik atamasi xavfli, beparvolik va o'z-o'zini halokatga olib keladigan xatti-harakatlarni tavsiflaydi, ular kelajakka juda kam e'tibor berishadi (masalan, o'z-o'ziga zarar etkazish, ehtiyotsiz haydash, giyohvand moddalarni iste'mol qilish, xavfli jinsiy xatti-harakatlar va boshqalar). Nihoyat, biologik umidsizlik tananing stress-reaktiv tizimining disfunktsiyasi yoki disregulyatsiyasi va / yoki gormonal beqarorlik bilan bog'liq[7].

Uzoq vaqt davomida umidsizlik ta'sirida bo'lish, o'z joniga qasd qilish fikri yoki giyohvandlik va spirtli ichimliklarni suiiste'mol qilish kabi bir yoki bir nechta umidsizlik kasalliklarining rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Agar odamda umidsizlik kasalligi bo'lsa, umidsizlikdan o'lim xavfi ortadi, odatda o'z joniga qasd qilish, giyohvand moddalar yoki spirtli ichimliklarni haddan tashqari iste'mol qilish yoki jigar etishmovchiligi deb tasniflanadi[7] [8].

Xavf omillari

Beqaror ruhiy salomatlik, ruhiy tushkunlik, o'z joniga qasd qilish fikrlari va giyohvandlik va alkogolga qaramlik dunyoning har bir mamlakatidagi har bir yoshdagi, har bir etnik va har bir demografik guruhdagi odamlarga ta'sir qiladi. Biroq, ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, so'nggi yillarda bu muammolar, ayniqsa, o'rta yoshdagi AQShda ispan bo'lmagan oq tanli erkaklar va ayollar orasida ko'payib bormoqda. Mingyillik boshidan buyon o'lim va kasallanishning doimiy o'sishini boshdan kechirgan dunyodagi yagona odamlar guruhi bo'lib, amerikalik qora tanlilar ispan bo'lmaganlar va amerikalik ispanlar, shuningdek, boshqa boy mamlakatlardagi aholining barcha kichik guruhlari (masalan,). Evropa Ittifoqi mamlakatlari, Yaponiya, Avstraliya va boshqalar) aniq teskari tendentsiyani ko'rsatmoqda. Bundan tashqari, o'rta maktab ma'lumotiga ega bo'lgan erkaklar va ayollar, shuningdek, qishloq joylarida yashovchilar kollejda tahsil olgan va shaharda yashovchi tengdoshlariga qaraganda ko'proq ta'sir qiladi[8] [9] [10].

Raqamlardagi so'nggi tendentsiyalar

Qo'shma Shtatlarda o'lim va kasallanish ko'rsatkichlari o'nlab yillar davomida pasayib bormoqda. 1970 va 2013-yillar oralig'ida o'lim darajasi 44 foizga kamaydi va hatto keksalar orasida kasallanish pasaydi. 1998-yildan keyin boshqa boy mamlakatlarda o'lim darajasi yiliga 2% ga kamaydi, 1998-2013-yillar mobaynida o'rta yoshdagi o'lim qora tanli ispaniyalik bo'lmaganlar uchun 200 kishiga, ispaniyaliklar uchun esa 60 dan ko'proqqa kamaydi[9]. Mashhur OITS epidemiyasi nazorat ostiga olindi – 2018-yilda AQSH va uning 6 ta qaram hududlarida atigi 37 968 kishi OIV tashxisini oldi, bu 2014-yilga nisbatan umumiy 7 foizga kamaydi[11]. O'rta yoshdagi ikkita eng katta qotil bo'lgan yurak- qon tomir kasalliklari va saraton kasalligi ham pasayishda[8], garchi hali ham o'sib borayotgan semirish muammosi hali nazorat ostiga olinmayapti. Bu qoniqarli raqamlarning barchasiga qaramay, ispan millatiga mansub bo'lmagan oq aholi, ayniqsa, o'z joniga qasd qilish, giyohvand moddalarni haddan tashqari oshirib yuborish va alkogolli jigar kasalligi tufayli erta o'limlarning ko'payishini ko'rsatadi.

Covid-19 pandemiyasi

SARS-CoV-2 aka global COVID-19 pandemiyasi 1918-yilda ispan grippi avj olgandan keyin blokirovkalar, ijtimoiy va iqtisodiy buzilishlar va ishsizlikning keskin o'sishi bilan eng og'ir global pandemiya hisoblanadi.

Dastlabki tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, COVID-19 pandemiyasining boshlanishidan keyin depressiya, tashvish, giyohvand moddalarni haddan tashqari oshirib yuborish va o'z joniga qasd qilish g'oyalari kuchaygan[12] [13].

Qashshoqlik kasalliklariga qarama-qarshi

Umidsizlik kasalliklari qashshoqlik kasalliklaridan farq qiladi, chunki qashshoqlikning o'zi markaziy omil emas. O'z hayoti yoki farzandlarining hayoti yaxshilanishini his qiladigan qashshoq odamlar guruhlari umidsizlik kasalliklariga u qadar ta'sir qilmaydi. Buning o'rniga, bu kelajak yaxshiroq bo'lishiga ishonish uchun asossiz odamlarga ta'sir qiladi[14]. Natijada, bu muammo notekis taqsimlanadi, masalan, Yevropa iqtisodiyoti zaifroq bo'lganida ham, Amerika Qo'shma Shtatlaridagi ishchilar sinfiga Evropadagi ishchilarga qaraganda ko'proq ta'sir qiladi[14]. Bu, shuningdek, irqiy jihatdan noqulay guruhlarga qaraganda ko'proq oq tanlilarga ta'sir qiladi, ehtimol, ishchi sinfdagi oq tanlilar o'zlarining ota-onalariga qaraganda yaxshiroq ish qilmayotganiga ko'proq ishonishadi, shunga o'xshash iqtisodiy vaziyatda bo'lgan oq tanli bo'lmaganlar esa, ular ko'proq ishonadilar. ota-onalariga qaraganda yaxshiroq yashashadi[8].

Manbalar

  1. ↑ „'There's something terribly wrong': Americans are dying young at alarming rates“. The Washington Post (2019-yil 26-noyabr). 2019-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 18-dekabr.
  2. ↑ „Appalachian death from drug overdoses far outpace nation's“. The Washington Post (2017-yil 30-oktyabr).
  3. ↑ „American capitalism is failing Trump's base as white working-class 'deaths of despair' rise“. NBC News (2020-yil 14-aprel). Qaraldi: 2020-yil 15-aprel.
  4. ↑ Deaths of Despair and the Future of Capitalism. Princeton University Press, 2020. ISBN 978-0691190785. 
  5. ↑ „'Deaths of despair' during COVID-19 have risen significantly in 2020, new research says“. MarketWatch (2021-yil 5-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 5-yanvar.
  6. ↑ "Temporal discounting in major depressive disorder". Psychological Medicine 44 (9): 1825–1834. July 2014. doi:10.1017/S0033291713002584. PMID 24176142. PMC 4035754. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4035754. 
  7. ↑ 7,0 7,1 "Does Despair Really Kill? A Roadmap for an Evidence-Based Answer". American Journal of Public Health 109 (6): 854–858. June 2019. doi:10.2105/AJPH.2019.305016. PMID 30998413. PMC 6506367. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6506367. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 "Mortality and morbidity in the 21st century". Brookings Papers on Economic Activity 2017 (1): 397–476. 2017. doi:10.1353/eca.2017.0005. PMID 29033460. PMC 5640267. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5640267.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "pmid29033460" defined multiple times with different content
  9. ↑ 9,0 9,1 "Rising morbidity and mortality in midlife among white non-Hispanic Americans in the 21st century". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 112 (49): 15078–15083. December 2015. doi:10.1073/pnas.1518393112. PMID 26575631. PMC 4679063. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4679063.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Case & Deaton 2015" defined multiple times with different content
  10. ↑ "The Epidemic of Despair Among White Americans: Trends in the Leading Causes of Premature Death, 1999-2015". American Journal of Public Health 107 (10): 1541–1547. October 2017. doi:10.2105/AJPH.2017.303941. PMID 28817333. PMC 5607670. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5607670. 
  11. ↑ „U.S. Statistics“ (en). HIV.gov (2021-yil 17-mart). Qaraldi: 2021-yil 14-aprel.
  12. ↑ "Global prevalence and burden of depressive and anxiety disorders in 204 countries and territories in 2020 due to the COVID-19 pandemic". Lancet 398 (10312): 1700–1712. November 2021. doi:10.1016/S0140-6736(21)02143-7. PMID 34634250. PMC 8500697. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8500697. 
  13. ↑ "The impact of the COVID-19 pandemic on self-harm and suicidal behaviour: update of living systematic review". F1000Research 9: 1097. 17 June 2021. doi:10.12688/f1000research.25522.2. PMID 33604025. PMC 7871358. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7871358. 
  14. ↑ 14,0 14,1 American overdose: The opioid tragedy in three acts, 1st, New York, NY, November 13, 2018 — 109–112 bet. ISBN 978-1-61039-861-9. OCLC 1039238075.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Umidsizlik_kasalliklari&oldid=3097239" dan olindi