Kontent qismiga oʻtish

Tarvuz: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
MalikxanBot (munozara | hissa)
Botlar
758 995 edits
{{stub → {{chala (xato haqida xabar berish)
„Watermelon“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 1: Qator 1:
[[Fayl:Citrullus_lanatus_var._citroides.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Citrullus_lanatus_var._citroides.JPG/220px-Citrullus_lanatus_var._citroides.JPG|thumb| [[Kalahari|Kalaxari cho'lidagi]] ''tsamma'']]
[[Fayl:Bulgarian watermelon.JPG|thumb]]
[[Fayl:Citrullus_lanatus_afghan_melon.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Citrullus_lanatus_afghan_melon.jpg/220px-Citrullus_lanatus_afghan_melon.jpg|thumb| Avstraliyada naturalizatsiya qilingan]]
'''Tarvuz''' ({{Lang-la|Citrullus}}) — qovoqdoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik oʻt oʻsimliklar turkumi; poliz ekini. Vatani — Afrika (Misr). Hindistonda 3 ming yildan beri ekiladi. Hindiston, Amerika, Janubiy Yevropa, Xitoy, Turkiya, Eron, Yaponiya va Avstraliyada keng tarqalgan. Markaziy Osiyoda Tarvuz ekiladigan maydoni jihatidan poliz ekinlari orasida krvundan keyin 2 oʻrinda turadi. Madaniy Tarvuzning xoʻraki (S. aedulis Pand.), xashaki (S. colocynthoides Pand.) turlari, yovvoyi Tarvuzning mevasi achchiq 4 turi maʼlum. Xoʻraki Tarvuzning dunyo boʻyicha maʼlum boʻlgan barcha navlari 10 ta ekologikgeografik guruhga boʻlinadi. Oʻrta Osiyo tarvuzi alohida ekologikgeografik guruhni tashkil etadi. Palagi 4–5 m gacha boradi. Ildizi chuqur joylashgan oʻq ildiz, barg qoʻltiklaridan oʻsib chiqqan jingalaklari yordamida ilashib, chirmashib usadi. Barg bandi uzun, barglari bir necha boʻlakchalardan iborat, rangi och yashil, oq va uzun tuklar bilan qoplangan. Otalik va onalik gullari alohidaalohida joylashgan. Asosan chetdan changlanadi. Tarvuz mevasining shakli yumaloq, ovalsimon, silindrsimon. Poʻsti qalin (1,5 sm), oʻrtacha (1,1,5 sm), yupqa (1 yemdan kam), qattiq, eti yumshoq, sersuv, sershira, qumoq, baʼzan tolali. Etining rangi qizil, ayrim navlari malinasimon. Urugʻi, oq sariq, qora, qizil, kulrang. 1000 dona urugʻi vazni 40—120 g. Mevasi tarkibida 8,0—13,5% quruq modda, 5,8—11% qand (fruktoza; xashaki tarvuzda 3,2—5% quruq modda, 1,2—3% qand, 1 kg ida 0,09 ozuqa birligi), 90% dan koʻproq suv, turli vitaminlar (Vr V2 RR) va mineral tuzlar, urugʻida 25—30% moy, fitin kislotasi bor. Tarvuz issiqsevar, yorugʻsevar oʻsimlik, qurgʻoqchilikka chidamli, urugʻi tuproq harorati 14—16° da una boshlaydi (qulay sharoit 20°). Ekilgandan keyin 5—6 kunda unib chiqadi. Tarvuzning ertapishar, oʻrtapishar va kechpishar navlari bor. Ertapishar navlari 80— 90, oʻrtapisharlari 90—100 va kechpisharlari 110—120 kunda pishadi. Tarvuz yangiligida isteʼmol qilinadi, sanoatda qayta ishlash uchun xom ashyo, xashaki Tarvuz chorvachilikda shirali ozuqa sifatida foydalaniladi. Tabobatda kamkrnlik, jigar, buyrak, yuraktomir kasalliklarini davolashda qoʻllaniladi. Shinni, murabbolar tayyorlanadi. Tarvuz pushta kengligi 280—360 sm qilib olingan joʻyakning ikki tomoniga tup orasi 70 sm qilib 4—6 sm chuqurlikda ekiladi. Uyalarga 2—3 kun ivitilgan urugʻlar 3— 4 tadan tashlanadi, chopik, paytida yagana qilib bittadan oʻsimlik qildiriladi. Oʻsuv davrida kator oralari 2—3 marta yumshatiladi (chopiq qilinadi). Tuproq sharoitiga qarab 6—8 marta suv beriladi. Tarvuz lalmikor yerlarda gʻam yaxshi usadi. Hosildorligi 200—600 s/ga. Oʻzbekistonda Tarvuzning 15 dan ortiq navlari rnlashtirilib, davlat reyestriga kiritilgan. Bulardan eng kup ekiladigan navlari: Guliston, Dilnoz, Korol Kuba 92, Qoʻziboy, Marmar tarvuz, Manzur, Olmos, Surxon tongi, Oʻzbekiston, Oʻrinboy, Xait qora va boshqa b. 2000y.lardan boshlab Gollandiya seleksiyasida chikarilgan ertapishar Krisbi, Trofi, Granit 1avlodi duragaylari ekilmoqda. Erta hosil olish uchun issikxonalarda yoki ochiq dalada plyonka ostida koʻchatidan ekib yetishtirish mumkin.
'''Tarvuz''' - qovoqdoshlar oilasiga mansub [[Gulli oʻsimliklar|gulli o'simlik]] turi.Uning butun dunyo bo'ylab 1000 dan ortiq navi bor.


Tarvuz butun dunyo bo'ylab [[Tropik mintaqalar|tropikdan]] [[Moʻtadil iqlim|mo'tadil]] mintaqalargacha bo'lgan qulay [[Iqlim|iqlim sharoitida]] o'zining katta yeyiladigan mevasi uchun o'stiriladi, bu qattiq qobig'i va ichki bo'linmalari bo'lmagan rezavor meva bo'lib, [[Botanika|botanikada]] <nowiki><i id="mwKg">pepo</i></nowiki> deb ataladi. Shirin, suvli go'shti odatda quyuq qizildan pushti ranggacha bo'ladi.Urug'i qora rangda.Urug'siz navlari ham mavjud.Uni sharbat yoki aralash ichimliklar tarkibidagi tarkibiy qism sifatida iste'mol qilinishi mumkin.
Zararkunandalari: oʻrgimchakkana, poliz shirasi, shum/iya, koʻk qurt tunlami, oq chivin.


[[Sudan|Sudandagi]] Kordofan qovunlari eng yaqin qarindoshlari bo'lib, ular bugungi kunda yetishtirilayotgan tarvuzlarning avlodlari bo'lishi mumkin<ref name="renner21">{{Cite journal|last=Renner|first1=Susanne S.|last2=Wu|first2=Shan|last3=Pérez-Escobar|first3=Oscar A.|last4=Silber|first4=Martina V.|last5=Fei|first5=Zhangjun|last6=Chomicki|first6=Guillaume|title=A chromosome-level genome of a Kordofan melon illuminates the origin of domesticated watermelons|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=118|issue=23|date=2021-05-24|issn=0027-8424|doi=10.1073/pnas.2101486118|page=e2101486118|pmid=34031154|pmc=8201767}}</ref>. Yovvoyi tarvuz urug'lari [[Liviya|Liviyadagi]] Uan Muxuggiagda topilgan bo'lib, u taxminan miloddan avvalgi 3500-yillarga to'g'ri keladi<ref name="VegHist">{{Cite journal|last=Wasylikowa|first1=Krystyna|last2=van der Veen|first2=Marijke|title=An archaeobotanical contribution to the history of watermelon, Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. & Nakai (syn. C. vulgaris Schrad.)|journal=Vegetation History and Archaeobotany|date=2004|volume=13|issue=4|pages=213–217|doi=10.1007/s00334-004-0039-6|jstor=23419585|url=https://www.jstor.org/stable/23419585|access-date=14 December 2020|issn=0939-6314}}</ref>. Tarvuzlar Shimoliy-Sharqiy Afrikada xonakilashtirildi va miloddan avvalgi 2000-yilga kelib [[Misr|Misrda]] yetishtirildi.
Kasalliklari: fuzarioz, bakterioz.


Katta [[Boshlangʻich material|naslchilik]] ishlari kasallikka chidamli navlarni yaratdi. Ekilganidan keyin 100 kun ichida etuk meva beradigan ko'plab [[Nav|navlar]] mavjud. 2017-yilda Xitoy dunyodagi jami tarvuzning uchdan ikki qismini ishlab chiqargan.
Ad: Ostonaqulov T.E., Sabzavot ekinlari biologiyasi va oʻstirish texnologiyasi, Tarvuz, 1997; Pivovarov V.F., Aromov M.X.,Turdikulov B.X. i dr., Ovoshnie i baxchivie kulturi v Uzbekistane, M., 2001.


== Taksonomiya ==
Rafiqjon Hakimov, Rafiqa Gʻanixoʻjayeva.
Shirin tarvuz birinchi marta 1753-yilda [[Carl Linnaeus|Karl Linney]] tomonidan tasvirlangan va unga ''Cucurbita citrullus'' nomi berilgan. U 1836-yilda nemis botaniki Geynrix Adolf Shrader tomonidan ''Citrullus vulgaris'' o'rnini bosuvchi nomi bilan ''Citrullus'' jinsiga qayta tayinlangan<ref name="IPNI_291943-1">{{Citation|title=''Citrullus vulgaris'' Schrad.|journal=[[International Plant Names Index|The International Plant Names Index]]|url=https://www.ipni.org/n/291943-1|access-date=2019-09-26}}</ref>. ( [[Botanik nomenklatura|Xalqaro suv o'tlari, zamburug'lar va o'simliklar nomenklaturasi kodeksi]] " ''Citrullus citrullus'' " kabi nomlarga ruxsat bermaydi. ) <ref>Article 23.4 "The specific epithet, with or without the addition of a transcribed symbol, may not exactly repeat the generic name (a designation formed by such repetition is a tautonym)."</ref>


== Mabalar ==
== Tarixi ==
[[Fayl:Albert_Eckhout_1610-1666_Brazilian_fruits.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Albert_Eckhout_1610-1666_Brazilian_fruits.jpg/250px-Albert_Eckhout_1610-1666_Brazilian_fruits.jpg|thumb|253x253px| XVII asrda Braziliyada faoliyat yuritgan golland rassomi Albert Ekxoutning ''tarvuz, ananas va boshqa mevalar'' bilan natyurmortI.]]
[[Fayl:Leiden_University_Library_-_Seikei_Zusetsu_vol._27,_page_018_-_西瓜_-_Citrullus_lanatus_(Thunb.)_Matsum._&_Nakai_-_Cucurbita_maxima_Duchesne,_1804.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Leiden_University_Library_-_Seikei_Zusetsu_vol._27%2C_page_018_-_%E8%A5%BF%E7%93%9C_-_Citrullus_lanatus_%28Thunb.%29_Matsum._%26_Nakai_-_Cucurbita_maxima_Duchesne%2C_1804.jpg/220px-Leiden_University_Library_-_Seikei_Zusetsu_vol._27%2C_page_018_-_%E8%A5%BF%E7%93%9C_-_Citrullus_lanatus_%28Thunb.%29_Matsum._%26_Nakai_-_Cucurbita_maxima_Duchesne%2C_1804.jpg|thumb| Seikei Zusetsu Yaponiya qishloq xo'jaligi ensiklopediyasidan olingan rasm (1804)]]
Tarvuzlar dastlab suv miqdori yuqori bo'lganligi uchun yetishtirilgan va quruq mavsumda nafaqat oziq-ovqat manbai, balki suvni saqlash usuli sifatida iste'mol qilish uchun saqlangan<ref name=":0">{{Veb manbasi|muallif=Strauss|ism=Mark|sana=2015-08-21|sarlavha=The 5,000-Year Secret History of the Watermelon|url=https://www.nationalgeographic.com/news/2015/08/150821-watermelon-fruit-history-agriculture/|kirish sanasi=2020-10-15|ish=National Geographic News|til=en|arxivsana=2020-10-16|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201016013417/https://www.nationalgeographic.com/news/2015/08/150821-watermelon-fruit-history-agriculture/}}</ref>. Tarvuz urug'lari [[Oʻlik dengiz|O'lik dengiz]] mintaqasida qadimgi Bab-edh-Dhra va Tel Arad aholi punktlaridan topilgan<ref>{{Kitob manbasi|last=Amar|first=Zohar|title=Arabian Drugs in Medieval Mediterranean Medicine|publisher=Edinburgh University Press|url=https://books.google.com/books?id=_jVYDwAAQBAJ&pg=PT61|accessdate=26 August 2019|isbn=9781474413183|date=5 December 2016}}</ref>.


5000 yillik yovvoyi tarvuz urug'lari ( ''C.lanatus'' ) [[Liviya|Liviyaning]] janubi-g'arbiy qismida joylashgan tarixiy-arxeologik joy Uan Muhuggiagda topilgan. Ushbu arxeobotanik kashfiyot o'simlikning o'tmishda kengroq tarqalganligi ehtimolini qo'llab-quvvatlashi mumkin<ref name="VegHist">{{Cite journal|last=Wasylikowa|first1=Krystyna|last2=van der Veen|first2=Marijke|title=An archaeobotanical contribution to the history of watermelon, Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. & Nakai (syn. C. vulgaris Schrad.)|journal=Vegetation History and Archaeobotany|date=2004|volume=13|issue=4|pages=213–217|doi=10.1007/s00334-004-0039-6|jstor=23419585|url=https://www.jstor.org/stable/23419585|access-date=14 December 2020|issn=0939-6314}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFWasylikowavan_der_Veen2004">Wasylikowa, Krystyna; van der Veen, Marijke (2004). </cite></ref><ref name=":0">{{Veb manbasi|muallif=Strauss|ism=Mark|sana=2015-08-21|sarlavha=The 5,000-Year Secret History of the Watermelon|url=https://www.nationalgeographic.com/news/2015/08/150821-watermelon-fruit-history-agriculture/|kirish sanasi=2020-10-15|ish=National Geographic News|til=en|arxivsana=2020-10-16|arxivurl=https://web.archive.org/web/20201016013417/https://www.nationalgeographic.com/news/2015/08/150821-watermelon-fruit-history-agriculture/}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFStrauss2015">Strauss, Mark (21 August 2015). </cite></ref>.
{{OʻzME}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->


[[VII asr|VII asrda]] Hindistonda tarvuz yetishtirila boshlandi va X asrga kelib Xitoyga yetib bordi. Moors mevani [[Pireney yarim oroli|Iberiya yarim oroliga]] kiritgan va uning 961-yilda [[Sevilla|Kordovada va 1158-yilda Sevilyada]] [[Kordova (shahar)|yetishtirilgani]] haqida dalillar mavjud. U [[janubiy Yevropa]] orqali shimolga tarqaldi.Meva 1600-yilga kelib Yevropa o'simliklari orasida paydo bo'la boshlagan va XVII asrda Yevropada kichik bog' ekini sifatida keng tarqalgan<ref name="Maynard">{{Kitob manbasi|last=Maynard|first=David|editor=Kiple|title=The Cambridge World History of Food, Part 2|publisher=Cambridge University Press|year=2012|pages=267–270|chapter=6: Cucumbers, melons and watermelons|isbn=978-0-521-40215-6|doi=10.1017/CHOL9780521402156}}</ref>.
[[Turkum:Qovoqdoshlar]]


Dastlabki tarvuzlar shirin emas, balki achchiq, go'shti sarg'ish-oq, ochilishi qiyin edi. [[Boshlangʻich material|Naslchilik]] natijasida tarvuzlar keyinchalik ta'mga ega bo'lib, ularni ochish osonroq bo'ldi<ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Szydlowski |first=Mike |date=18 August 2021 |title=Understanding the evolution of today's watermelon |work=[[Columbia Daily Tribune]] |url=https://www.columbiatribune.com/story/lifestyle/2021/08/18/understanding-evolution-todays-watermelon/5536701001/ |access-date=3 November 2021}}</ref>.


Yevropalik mustamlakachilar va Afrikadan qul bo'lgan odamlar tarvuzni [[Yangi dunyo|Yangi Dunyoga]] tanishtirdilar. Ispaniyalik ko'chmanchilar uni 1576-yilda Floridada o'stirishgan. U 1629-yilda Massachusets shtatida, 1650-yilda esa Peru, Braziliya va Panamada yetishtirila boshlandi. Taxminan bir vaqtning o'zida tubjoy amerikaliklar Missisipi vodiysida va [[Florida|Floridada]] hosil yetishtirishgan. Tarvuzlar [[Gavayi]] va boshqa Tinch okean orollarida [[James Cook|kapitan Jeyms Kuk]] kabi tadqiqotchilar tomonidan tanishtirilganda tezda qabul qilindi<ref name="Maynard">{{Kitob manbasi|last=Maynard|first=David|editor=Kiple|title=The Cambridge World History of Food, Part 2|publisher=Cambridge University Press|year=2012|pages=267–270|chapter=6: Cucumbers, melons and watermelons|isbn=978-0-521-40215-6|doi=10.1017/CHOL9780521402156}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMaynardMaynard2012">Maynard, David; Maynard, Donald N. (2012). "6: Cucumbers, melons and watermelons". </cite></ref>. [[AQShda fuqarolar urushi|Fuqarolar urushi davrida]] Qo'shma Shtatlarda tarvuzlar odatda erkin qora tanlilar tomonidan yetishtirildi va qullikni bekor qilishning bir ramziga aylandi<ref>{{Veb manbasi|muallif=Black|ism=William R.|sarlavha=How Watermelons Became a Racist Trope|url=https://www.theatlantic.com/national/archive/2014/12/how-watermelons-became-a-racist-trope/383529/|ish=The Atlantic|sana=8 December 2014|nashriyot=The Atlantic Monthly Group|kirish sanasi=8 March 2020}}</ref> Fuqarolar urushidan keyin qora tanlilar tarvuz bilan aloqadorligi uchun qoralangan. Bu his-tuyg'u irqchi stereotipga aylandi.
{{chala}}

Urug'siz tarvuzlar dastlab 1939-yilda yapon olimlari tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib, ular urug'siz [[Poliploidiya|triploid]] duragaylarni yaratishga muvaffaq bo'lishgan<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Production of Seedless Watermelons|url=https://naldc.nal.usda.gov/download/CAT71326739/PDF|nashriyot=US Department of Agriculture|kirish sanasi=31 May 2017|sana=15 June 1971}}</ref>. Urug‘siz tarvuzlar XXI asrda mashhur bo‘lib, 2014-yilda Qo‘shma Shtatlardagi umumiy tarvuz savdosining qariyb 85%ini egallagan<ref>{{Veb manbasi|muallif=Naeve|ism=Linda|sarlavha=Watermelon|url=http://www.agmrc.org/commodities-products/vegetables/watermelon/|ish=agmrc.org|nashriyot=Agricultural Marketing Resource Center|kirish sanasi=31 May 2017|sana=December 2015}}</ref>.

== Sistematikasi ==
[[Sudan|Sudanning]] Kordofan viloyatidagi qovun {{En dash}} ''kordofan qovuni'' zamonaviy xonaki tarvuzning avlodi bo'lishi mumkin<ref name="renner21">{{Cite journal|last=Renner|first1=Susanne S.|last2=Wu|first2=Shan|last3=Pérez-Escobar|first3=Oscar A.|last4=Silber|first4=Martina V.|last5=Fei|first5=Zhangjun|last6=Chomicki|first6=Guillaume|title=A chromosome-level genome of a Kordofan melon illuminates the origin of domesticated watermelons|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=118|issue=23|date=2021-05-24|issn=0027-8424|doi=10.1073/pnas.2101486118|page=e2101486118|pmid=34031154|pmc=8201767}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRennerWuPérez-EscobarSilber2021">Renner, Susanne S.; Wu, Shan; Pérez-Escobar, Oscar A.; Silber, Martina V.; Fei, Zhangjun; Chomicki, Guillaume (24 May 2021). </cite></ref>. Kordofan qovuni mahalliy tarvuzda achchiqlik genini yo'qotadi, shu bilan birga shirin ta'mini saqlab qoladi, boshqa mintaqalardagi Afrikaning boshqa yovvoyi navlaridan farqli o'laroq, umumiy kelib chiqishini ko'rsatadi<ref name="renner21" />.

== Kultivatsiya ==
Tarvuzlar - tropikdan mo'tadil iqlimgacha o'sadigan o'simliklar, taxminan {{Convert|25|°C}} dan yuqori haroratga muhtoj.

Tarvuzning asosiy zararkunandalariga [[Oʻsimlik bitlari|shira]], meva chivinlari va [[Boʻrtma nematodalar|ildiz nematodalari]] kiradi. Yuqori namlik sharoitida o'simliklar chang chiriyotgan va mozaik virusi kabi [[Fitopatologiya|o'simlik kasalliklariga]] moyil bo'ladi<ref name="RHS">{{Kitob manbasi|title=The Royal Horticultural Society Encyclopedia of Gardening|editor=Brickell|year=1992|location=London|publisher=Dorling Kindersley|isbn=978-0-86318-979-1|page=333}}</ref>. Ko'pincha Yaponiyada va [[Uzoq Sharq|Uzoq Sharqning]] boshqa qismlarida yetishtiriladigan ba'zi navlar kasallikka moyil bo'ladi. Bunday navlarni kasalliklarga chidamli ildizpoyalarga payvand qilish himoya qiladi<ref name="Maynard">{{Kitob manbasi|last=Maynard|first=David|editor=Kiple|title=The Cambridge World History of Food, Part 2|publisher=Cambridge University Press|year=2012|pages=267–270|chapter=6: Cucumbers, melons and watermelons|isbn=978-0-521-40215-6|doi=10.1017/CHOL9780521402156}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMaynardMaynard2012">Maynard, David; Maynard, Donald N. (2012). "6: Cucumbers, melons and watermelons". </cite></ref>.
[[Fayl:Watermelon_seedless.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Watermelon_seedless.jpg/220px-Watermelon_seedless.jpg|thumb| Urug'siz tarvuz]]
Tarvuzlar boshqa qovunlarga qaraganda uzoqroq o'sish davriga ega va ko'chat o'tqazilgan paytdan boshlab mevaning pishishi uchun ko'pincha 85 kun yoki undan ko'proq vaqt ketishi mumkin<ref name="WSU">{{Veb manbasi|url=http://vegetables.wsu.edu/WatermelonPhotos.html|sarlavha=Watermelon Variety Descriptions|nashriyot=[[Washington State University]]|kirish sanasi=2 October 2014}}</ref>.

Yaponiyaning Zentsuji mintaqasi dehqonlari mevalarni metall va shisha qutilarda o‘stirib, ularni idish shakliga keltirish orqali [[Kub|kubikli]] tarvuz yetishtirish yo‘lini topdilar<ref name="bbc">{{Yangiliklar manbasi |date=15 June 2001 |title=Square fruit stuns Japanese shoppers |work=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/1390088.stm}}</ref>. Kub shakli dastlab qovunlarni yig'ish va saqlashni osonlashtirish uchun ishlab chiqilgan. Bu "kvadrat tarvuzlar" odatdagidan uch baravar qimmat bo'lishi mumkin.Piramida shaklidagi tarvuzlar ham ishlab chiqilgan<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.youtube.com/watch?v=2JNSpMhJLvg|arxivurl=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211030/2JNSpMhJLvg|arxivsana=2021-10-30|sarlavha=Square watermelons Japan. English version|nashriyot=YouTube|sana=6 November 2013|kirish sanasi=3 August 2014}}</ref>.

=== Turlari ===
Tarvuzning 1200 dan ortiq [[Nav|navlari]] mavjud<ref>{{Veb manbasi|url=http://agsyst.wsu.edu/Watermelon.html|sarlavha=Vegetable Research & Extension Center – Icebox Watermelons|kirish sanasi=2 August 2008}}</ref>.Vazni 1kgdan 90 kggacha bo'lishi mumkin.Go'shti qizil, pushti, to'q sariq, sariq yoki oq bo'lishi mumkin<ref name="WSU">{{Veb manbasi|url=http://vegetables.wsu.edu/WatermelonPhotos.html|sarlavha=Watermelon Variety Descriptions|nashriyot=[[Washington State University]]|kirish sanasi=2 October 2014}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://vegetables.wsu.edu/WatermelonPhotos.html "Watermelon Variety Descriptions"]. </cite></ref>.

* "Carolina Cross" {{Convert|159|kg|lb}} og'irlikdagi eng og'ir tarvuz bo'yicha hozirgi jahon rekordini o'rnatdi. . <ref name="weight_record">{{Veb manbasi|sarlavha=Heaviest watermelon|nashriyot=[[Guinness World Records]]|kirish sanasi=2 July 2015|url=http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/heaviest-watermelon}}</ref> Uning yashil terisi, qizil go'shti bor va odatda {{Convert|65|and|150|lb|kg}} gacha meva beradi . Ekishdan yig'im-terimgacha taxminan 90 kun davom etadi. <ref>{{Veb manbasi|url=http://georgia4h.org/watermeloncontest/tips.htm|sarlavha=Watermelon growing contest|yil=2005|ish=Georgia 4H|nashriyot=The University of Georgia College of Agricultural and Environmental Sciences|kirish sanasi=5 October 2014}}</ref>
* "Oltin midget" pishganida oltin po'stlog'i va pushti go'shtiga ega bo'lib, ekishdan to hosilga qadar 70 kun davom etadi. <ref>{{Veb manbasi|url=http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=1107|sarlavha=Golden Midget Watermelon|kirish sanasi=5 October 2014|arxivurl=https://web.archive.org/web/20071011024524/http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=1107|arxivsana=11 October 2007}}</ref>
* "Orangeglo" juda shirin apelsin go'shtiga ega va {{Convert|9|–|14|kg|lb}} og'irlikdagi katta, cho'zinchoq mevadir. . Ochiq yashil po‘stlog‘i, qirrali quyuq yashil chiziqlari bor. Ekishdan yig'im-terimga qadar taxminan 90-100 kun davom etadi. <ref>{{Veb manbasi|url=http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=1108|sarlavha=Orangeglo Watermelon|kirish sanasi=23 April 2007|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070927230140/http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=1108|arxivsana=27 September 2007}}</ref>
* “Oy va yulduzlar” navi 1926 yilda yaratilgan <ref>{{Veb manbasi|url=http://rareseeds.com/seeds/Watermelon/Moon-and-Stars|arxivurl=https://web.archive.org/web/20071217100450/http://rareseeds.com/seeds/Watermelon/Moon-and-Stars|arxivsana=17 December 2007|ish=rareseeds.com|sarlavha=Moon and Stars Watermelon Heirloom|kirish sanasi=15 July 2008}}</ref> Poʻstlogʻi binafsha/qora boʻlib, koʻp mayda sariq doiralar (yulduzlar) va bir yoki ikkita katta sariq doiralar (oy) mavjud. Qovunning vazni {{Convert|9|–|23|kg|lb}} . <ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Evans |first=Lynette |date=15 July 2005 |title=Moon & Stars watermelon (''Citrullus lanatu''s) — Seed-spittin' melons makin' a comeback |work=The San Francisco Chronicle |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2005/07/16/HOG4UDNGDB1.DTL |access-date=6 July 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071013160130/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/chronicle/archive/2005/07/16/HOG4UDNGDB1.DTL |archive-date=13 October 2007}}</ref> Go'shti pushti yoki qizil, jigarrang urug'lari bor. Barglari ham dog'langan. Ekishdan yig'im-terimgacha bo'lgan vaqt taxminan 90 kun. <ref>{{Veb manbasi|url=http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=266|sarlavha=Moon and Stars Watermelon|kirish sanasi=23 April 2007|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070602143014/http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=266|arxivsana=2 June 2007}}</ref>
* "Saskachevan kremi" {{Convert|25|cm|in|0}} ga yaqin mayda yumaloq mevalarga ega diametrida. Uning nozik, och va quyuq yashil chiziqli qobig'i va qora urug'li shirin oq go'shti bor. U salqin iqlim sharoitida yaxshi o'sishi mumkin. U dastlab [[Kanada|Kanadaning]] [[Saskachevan]] shahriga rus muhojirlari tomonidan olib kelingan. Qovun ekishdan boshlab hosilga qadar 80-85 kun davom etadi. <ref>{{Veb manbasi|url=http://www.seedsavers.org/Details.aspx?itemNo=778|arxivurl=https://web.archive.org/web/20090221073205/http://www.seedsavers.org/Details.aspx?itemNo=778|arxivsana=21 February 2009|sarlavha=Watermelon, Cream Saskatchewan|ish=seedsavers.org}}</ref>
* " [[Melitopol|Melitopolskiy]] " kichik, yumaloq mevalari taxminan {{Convert|28|–|30|cm|in}} diametrida. Bu ertapishar nav bo'lib, [[Rossiya|Rossiyaning]] [[Astraxon viloyati|Astraxan]] viloyatidan, tarvuz etishtirish bilan mashhur. Melitopolskiy tarvuzlari yozda [[Moskva|Moskvada]] sotuvchilar tomonidan to'planib qolgan. Bu nav ekishdan to hosilga qadar taxminan 95 kun davom etadi. <ref>{{Veb manbasi|url=http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=267|sarlavha=Melitopolski Watermelon|kirish sanasi=23 April 2007|arxivurl=https://web.archive.org/web/20070927230154/http://www.seedsavers.org/prodinfo.asp?number=267|arxivsana=27 September 2007}}</ref>
* "Densuke" tarvuzi {{Convert|11|kg|lb}} tagacha yumaloq mevaga ega . Poʻstlogʻi qora rangda boʻlib, unda dogʻlar va chiziqlar yoʻq. U faqat Yaponiyaning Xokkaydo orolida yetishtiriladi, bu yerda yiliga 10 ming donagacha tarvuz yetishtiriladi. 2008 yil iyun oyida birinchi yig'ilgan tarvuzlardan biri kim oshdi savdosida 650 000 iyen (6 300 AQSH dollari) ga sotildi va u tarixdagi eng qimmat tarvuzga aylandi. O'rtacha sotish narxi odatda 25 000 iyen (250 dollar) atrofida. <ref>{{Yangiliklar manbasi |last=Hosaka, Tomoko A. |date=6 June 2008 |title=Black Japanese watermelon sold at record price |work=Associated Press |url=http://ap.google.com/article/ALeqM5jJBRT0pnOdQVMUzzkKC_cGHo7IdQD914F62O0 |access-date=10 June 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080609032322/http://ap.google.com/article/ALeqM5jJBRT0pnOdQVMUzzkKC_cGHo7IdQD914F62O0 |archive-date=9 June 2008}}</ref>
* Ko'pgina navlar qalin po'stlog'i tufayli endi tijorat maqsadlarida etishtirilmaydi, ammo urug'lar uy bog'bonlari va maxsus urug'lik kompaniyalari orasida mavjud bo'lishi mumkin. Bu qalin po'stlog'i tarvuzdan tuzlangan bodringni tayyorlash uchun juda mos keladi va buning uchun "Tom Watson", "Georgia Rattlesnake" va "Black Diamond" kabi eski navlar qo'llaniladi. <ref name="Wehner2008">{{Kitob manbasi|title=Handbook of plant breeding. Volume 1, Vegetables. I, Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodicaceae, and Cucurbitaceae|chapter=12. Watermelon|last=Todd C. Wehner|publisher=Springer|year=2008|pages=381–418|editor=Jaime Prohens and Fernando Nuez|doi=10.1007/978-0-387-30443-4_12|series=Handbook of Plant Breeding|isbn=978-0-387-72291-7}}</ref>

[[Fayl:Pasteques,_extrait_d'un_tableau_de_Giovanni_Stanchi.jpeg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Pasteques%2C_extrait_d%27un_tableau_de_Giovanni_Stanchi.jpeg/220px-Pasteques%2C_extrait_d%27un_tableau_de_Giovanni_Stanchi.jpeg|right|thumb| Tarvuz (eski nav) 17-asr rasmida tasvirlangan, tuvalga moyli, Jovanni Stanchi]]

== Ishlab chiqarish ==
2020 yilda global tarvuz ishlab chiqarish 101,6 million tonnani tashkil etdi, Xitoy (materik) umumiy ishlab chiqarishning 60 foizini (60,1 million tonna) tashkil etdi. <ref name="fao21">{{Veb manbasi|sarlavha=Watermelon production in 2020, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)|url=https://www.fao.org/faostat/en/#data|ish=FAOSTAT|nashriyot=UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database|kirish sanasi=20 January 2022}}</ref> Ikkilamchi ishlab chiqaruvchilar qatoriga [[Turkiya]], [[Hindiston]], [[Eron]], [[Jazoir]] va [[Braziliya]] kirdi {{En dash}} ularning barchasi 2020 yilda yillik ishlab chiqarish 2-3 million tonnani tashkil etadi <ref name="fao21" />
{| class="wikitable" style="float:right; width:19em;"
! colspan="2" |Tarvuz ishlab chiqarish, 2020 yil<small><br /><br /><br /><br /></small> <nowiki></br></nowiki>{{Center|(millions of tonnes)}}
|-
|{{Center|{{CHN}}}}
| style="text-align:right;" |{{Center|60.1}}
|-
|{{Center|{{TUR}}}}
| style="text-align:right;" |{{Center|3.49}}
|-
|{{Center|{{IND}}}}
| style="text-align:right;" |{{Center|2.79}}
|-
|{{Center|{{IRN}}}}
| style="text-align:right;" |{{Center|2.74}}
|-
|{{Center|{{ALG}}}}
| style="text-align:right;" |{{Center|2.29}}
|-
|{{Center|{{BRA}}}}
| style="text-align:right;" |{{Center|2.18}}
|- style="background:#ccc;"
|{{Center|'''World'''}}
| style="text-align:right;" |{{Center|'''101.6'''}}
|-
| colspan="2" | <small>Manba: [[Birlashgan millatlar tashkiloti|Birlashgan Millatlar Tashkilotining]] FAOSTAT</small> <ref name="fao21">{{Veb manbasi|sarlavha=Watermelon production in 2020, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)|url=https://www.fao.org/faostat/en/#data|ish=FAOSTAT|nashriyot=UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database|kirish sanasi=20 January 2022}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.fao.org/faostat/en/#data "Watermelon production in 2020, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)"]. </cite></ref>
|}
[[Fayl:China_production_of_watermelons_from_1961_to_2020.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/China_production_of_watermelons_from_1961_to_2020.svg/220px-China_production_of_watermelons_from_1961_to_2020.svg.png|alt=China production of watermelons from 1961 to 2020|thumb| 1961 yildan 2020 yilgacha Xitoyda tarvuz ishlab chiqarish. Manba: [[Birlashgan millatlar tashkiloti|Birlashgan Millatlar Tashkilotining]] FAOSTAT .]]

== Oziq-ovqat va ichimliklar ==
 
Tarvuz yozning shirin, tez-tez iste'mol qilinadigan mevasi bo'lib, odatda bo'laklar shaklida kesiladi<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Watermelon|url=http://www.agmrc.org/commodities-products/vegetables/watermelon/|nashriyot=g Marketing Resource Center, US Department of Agriculture, Iowa State University|kirish sanasi=9 May 2017|sana=2017}}</ref><ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Top 10 ways to enjoy watermelon|url=http://www.fruitsandveggiesmorematters.org/top-10-ways-to-enjoy-watermelon|nashriyot=Produce for Better Health Foundation, Centers for Disease Control, US National Institutes of Health|kirish sanasi=9 May 2017|sana=2017}}</ref>. Tarvuz sharbatini boshqa meva sharbatlari bilan aralashtirish yoki [[sharob]] qilish mumkin<ref>{{Cite journal|pmc=4639538|year=2015|last=Ogodo|first1=A. C.|title=Production of mixed fruit (pawpaw, banana and watermelon) wine using Saccharomyces cerevisiae isolated from palm wine|journal=SpringerPlus|volume=4|page=683|last2=Ugbogu|first2=O. C.|last3=Ugbogu|first3=A. E.|last4=Ezeonu|first4=C. S.|doi=10.1186/s40064-015-1475-8|pmid=26576326}}</ref>.

Urug'lar yong'oqli ta'mga ega va quritilishi va qovurilishi yoki unga maydalanishi mumkin<ref name="SANBI">{{Veb manbasi|sarlavha=''Citrullus lanatus'' (Thunb.) Matsum. & Nakai|nashriyot=South Africa National Biodiversity Institute|url=http://www.plantzafrica.com/plantcd/citrullanat.htm|kirish sanasi=4 October 2014}}</ref>. Tarvuz qobig'ini iste'mol qilish mumkin.Uning yoqimsiz ta'mini tuzlash orqali bartaraf etish mumkin<ref name="Wehner2008">{{Kitob manbasi|title=Handbook of plant breeding. Volume 1, Vegetables. I, Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodicaceae, and Cucurbitaceae|chapter=12. Watermelon|last=Todd C. Wehner|publisher=Springer|year=2008|pages=381–418|editor=Jaime Prohens and Fernando Nuez|doi=10.1007/978-0-387-30443-4_12|series=Handbook of Plant Breeding|isbn=978-0-387-72291-7}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFTodd_C._Wehner2008">Todd C. Wehner (2008). "12. </cite></ref>.

=== Oziq moddalar ===
Tarvuz mevasi 91% [[suv]], 6% shakarni o'z ichiga oladi va kam yog'li<ref>{{Veb manbasi|url=http://nutritiondata.self.com/facts/fruits-and-fruit-juices/2072/2|sarlavha=Watermelon, raw|ish=Nutritional data|nashriyot=Self|kirish sanasi=5 October 2014}}</ref>.

100gr tarvuz mevasi 125 kkal oziq-ovqat energiyasi va kam miqdorda muhim oziq moddalar bilan ta'minlaydi.Tarvuz pulpasida karotenoidlar, jumladan, likopen mavjud<ref>{{Cite journal|journal=J Agric Food Chem|year=2006|volume=54|issue=7|pages=2593–7|title=Carotenoid content of 50 watermelon cultivars|last=Perkins-Veazie P|last2=Collins JK|last3=Davis AR|last4=Roberts W|pmid=16569049|doi=10.1021/jf052066p}}</ref>.

[[Aminokislotalar|Aminokislota]] sitrulin tarvuz qobig'ida ishlab chiqariladi<ref>{{Cite journal|journal=J Chromatogr A|year=2005|volume=1078|issue=1–2|pages=196–200|title=Determination of citrulline in watermelon rind|last=Rimando AM|last2=Perkins-Veazie PM|pmid=16007998|doi=10.1016/j.chroma.2005.05.009|url=https://naldc-legacy.nal.usda.gov/naldc/download.xhtml?id=37397&content=PDF}}</ref><ref>{{Yangiliklar manbasi |last=The Associated Press |date=3 July 2008 |title=CBC News – Health – Watermelon the real passion fruit? |publisher=CBC |url=http://www.cbc.ca/news/technology/watermelon-the-real-passion-fruit-1.764863 |access-date=3 August 2014}}</ref>.

== Galereya ==
<gallery perrow="7">
Fayl:Watermelon cubes BNC.jpg|Tarvuz kublari
Fayl:Melonen-stapel.jpg|To'q yashil po'stlog'li tarvuzlar, Hindiston
Fayl:Watermelon flower measurement.jpg|Tarvuz gullari
Fayl:Water melon leave.jpg|Tarvuz bargi
Fayl:Male and female watermelon 1458.JPG|Erkak va urg'ochi tarvuzning gul poyalari urg'ochi [[Ovary (plants)|tuxumdonni]] ko'rsatadi
Fayl:Water melon flower and stem.jpg|Tarvuz o'simligi yaqindan
Fayl:WatermelonBaller.JPG|[[Melon ball|Tarvuz balleri]]
Fayl:Citrullus lanatus.jpg|Sariq go'shtli tarvuz
Fayl:It weighed 15 lb 13 oz.jpg|“Oy va yulduzlar” tarvuz navi
Fayl:Kustodiev Merchants Wife.jpg|[[Boris Kustodiev|Boris Kustodievning]] ''savdogar xotinidagi'' tarvuz va boshqa mevalar
Fayl:Watermelon for sale.jpg|Tarvuz sotiladi
Fayl:Watermelon out for sale.jpg|Maa Kochilei bozorida sotiladigan tarvuz, Rasulgarh, [[Odisha]], Hindiston
Fayl:Watermelon grown in Buryatia, Siberia.jpg|Buryatiyada, Sibirda yetishtirilgan tarvuz
Fayl:Watermelon12.jpg|Tarvuz qobig'i kori
Fayl:Roasted watermelon seeds 2.jpg|Qovurilgan va tuzlangan tarvuz urug'lari
Fayl:Семечко арбуза.jpg|Tarvuz urug'i mikroskop ostida
</gallery>

== Manbalar ==

[[Turkum:Pages with unreviewed translations]]

20-Sentyabr 2022, 20:04 dagi koʻrinishi

Kalaxari cho'lidagi tsamma
Avstraliyada naturalizatsiya qilingan

Tarvuz - qovoqdoshlar oilasiga mansub gulli o'simlik turi.Uning butun dunyo bo'ylab 1000 dan ortiq navi bor.

Tarvuz butun dunyo bo'ylab tropikdan mo'tadil mintaqalargacha bo'lgan qulay iqlim sharoitida o'zining katta yeyiladigan mevasi uchun o'stiriladi, bu qattiq qobig'i va ichki bo'linmalari bo'lmagan rezavor meva bo'lib, botanikada <i id="mwKg">pepo</i> deb ataladi. Shirin, suvli go'shti odatda quyuq qizildan pushti ranggacha bo'ladi.Urug'i qora rangda.Urug'siz navlari ham mavjud.Uni sharbat yoki aralash ichimliklar tarkibidagi tarkibiy qism sifatida iste'mol qilinishi mumkin.

Sudandagi Kordofan qovunlari eng yaqin qarindoshlari bo'lib, ular bugungi kunda yetishtirilayotgan tarvuzlarning avlodlari bo'lishi mumkin[1]. Yovvoyi tarvuz urug'lari Liviyadagi Uan Muxuggiagda topilgan bo'lib, u taxminan miloddan avvalgi 3500-yillarga to'g'ri keladi[2]. Tarvuzlar Shimoliy-Sharqiy Afrikada xonakilashtirildi va miloddan avvalgi 2000-yilga kelib Misrda yetishtirildi.

Katta naslchilik ishlari kasallikka chidamli navlarni yaratdi. Ekilganidan keyin 100 kun ichida etuk meva beradigan ko'plab navlar mavjud. 2017-yilda Xitoy dunyodagi jami tarvuzning uchdan ikki qismini ishlab chiqargan.

Taksonomiya

Shirin tarvuz birinchi marta 1753-yilda Karl Linney tomonidan tasvirlangan va unga Cucurbita citrullus nomi berilgan. U 1836-yilda nemis botaniki Geynrix Adolf Shrader tomonidan Citrullus vulgaris o'rnini bosuvchi nomi bilan Citrullus jinsiga qayta tayinlangan[3]. ( Xalqaro suv o'tlari, zamburug'lar va o'simliklar nomenklaturasi kodeksi " Citrullus citrullus " kabi nomlarga ruxsat bermaydi. ) [4]

Tarixi

XVII asrda Braziliyada faoliyat yuritgan golland rassomi Albert Ekxoutning tarvuz, ananas va boshqa mevalar bilan natyurmortI.
Seikei Zusetsu Yaponiya qishloq xo'jaligi ensiklopediyasidan olingan rasm (1804)

Tarvuzlar dastlab suv miqdori yuqori bo'lganligi uchun yetishtirilgan va quruq mavsumda nafaqat oziq-ovqat manbai, balki suvni saqlash usuli sifatida iste'mol qilish uchun saqlangan[5]. Tarvuz urug'lari O'lik dengiz mintaqasida qadimgi Bab-edh-Dhra va Tel Arad aholi punktlaridan topilgan[6].

5000 yillik yovvoyi tarvuz urug'lari ( C.lanatus ) Liviyaning janubi-g'arbiy qismida joylashgan tarixiy-arxeologik joy Uan Muhuggiagda topilgan. Ushbu arxeobotanik kashfiyot o'simlikning o'tmishda kengroq tarqalganligi ehtimolini qo'llab-quvvatlashi mumkin[2][5].

VII asrda Hindistonda tarvuz yetishtirila boshlandi va X asrga kelib Xitoyga yetib bordi. Moors mevani Iberiya yarim oroliga kiritgan va uning 961-yilda Kordovada va 1158-yilda Sevilyada yetishtirilgani haqida dalillar mavjud. U janubiy Yevropa orqali shimolga tarqaldi.Meva 1600-yilga kelib Yevropa o'simliklari orasida paydo bo'la boshlagan va XVII asrda Yevropada kichik bog' ekini sifatida keng tarqalgan[7].

Dastlabki tarvuzlar shirin emas, balki achchiq, go'shti sarg'ish-oq, ochilishi qiyin edi. Naslchilik natijasida tarvuzlar keyinchalik ta'mga ega bo'lib, ularni ochish osonroq bo'ldi[8].

Yevropalik mustamlakachilar va Afrikadan qul bo'lgan odamlar tarvuzni Yangi Dunyoga tanishtirdilar. Ispaniyalik ko'chmanchilar uni 1576-yilda Floridada o'stirishgan. U 1629-yilda Massachusets shtatida, 1650-yilda esa Peru, Braziliya va Panamada yetishtirila boshlandi. Taxminan bir vaqtning o'zida tubjoy amerikaliklar Missisipi vodiysida va Floridada hosil yetishtirishgan. Tarvuzlar Gavayi va boshqa Tinch okean orollarida kapitan Jeyms Kuk kabi tadqiqotchilar tomonidan tanishtirilganda tezda qabul qilindi[7]. Fuqarolar urushi davrida Qo'shma Shtatlarda tarvuzlar odatda erkin qora tanlilar tomonidan yetishtirildi va qullikni bekor qilishning bir ramziga aylandi[9] Fuqarolar urushidan keyin qora tanlilar tarvuz bilan aloqadorligi uchun qoralangan. Bu his-tuyg'u irqchi stereotipga aylandi.

Urug'siz tarvuzlar dastlab 1939-yilda yapon olimlari tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib, ular urug'siz triploid duragaylarni yaratishga muvaffaq bo'lishgan[10]. Urug‘siz tarvuzlar XXI asrda mashhur bo‘lib, 2014-yilda Qo‘shma Shtatlardagi umumiy tarvuz savdosining qariyb 85%ini egallagan[11].

Sistematikasi

Sudanning Kordofan viloyatidagi qovun – kordofan qovuni zamonaviy xonaki tarvuzning avlodi bo'lishi mumkin[1]. Kordofan qovuni mahalliy tarvuzda achchiqlik genini yo'qotadi, shu bilan birga shirin ta'mini saqlab qoladi, boshqa mintaqalardagi Afrikaning boshqa yovvoyi navlaridan farqli o'laroq, umumiy kelib chiqishini ko'rsatadi[1].

Kultivatsiya

Tarvuzlar - tropikdan mo'tadil iqlimgacha o'sadigan o'simliklar, taxminan 25 °C (77 °F) dan yuqori haroratga muhtoj.

Tarvuzning asosiy zararkunandalariga shira, meva chivinlari va ildiz nematodalari kiradi. Yuqori namlik sharoitida o'simliklar chang chiriyotgan va mozaik virusi kabi o'simlik kasalliklariga moyil bo'ladi[12]. Ko'pincha Yaponiyada va Uzoq Sharqning boshqa qismlarida yetishtiriladigan ba'zi navlar kasallikka moyil bo'ladi. Bunday navlarni kasalliklarga chidamli ildizpoyalarga payvand qilish himoya qiladi[7].

Urug'siz tarvuz

Tarvuzlar boshqa qovunlarga qaraganda uzoqroq o'sish davriga ega va ko'chat o'tqazilgan paytdan boshlab mevaning pishishi uchun ko'pincha 85 kun yoki undan ko'proq vaqt ketishi mumkin[13].

Yaponiyaning Zentsuji mintaqasi dehqonlari mevalarni metall va shisha qutilarda o‘stirib, ularni idish shakliga keltirish orqali kubikli tarvuz yetishtirish yo‘lini topdilar[14]. Kub shakli dastlab qovunlarni yig'ish va saqlashni osonlashtirish uchun ishlab chiqilgan. Bu "kvadrat tarvuzlar" odatdagidan uch baravar qimmat bo'lishi mumkin.Piramida shaklidagi tarvuzlar ham ishlab chiqilgan[15].

Turlari

Tarvuzning 1200 dan ortiq navlari mavjud[16].Vazni 1kgdan 90 kggacha bo'lishi mumkin.Go'shti qizil, pushti, to'q sariq, sariq yoki oq bo'lishi mumkin[13].

  • "Carolina Cross" 159 kilogram (351 lb) og'irlikdagi eng og'ir tarvuz bo'yicha hozirgi jahon rekordini o'rnatdi. . [17] Uning yashil terisi, qizil go'shti bor va odatda 65 and 150 funt (29 and 68 kg) gacha meva beradi . Ekishdan yig'im-terimgacha taxminan 90 kun davom etadi. [18]
  • "Oltin midget" pishganida oltin po'stlog'i va pushti go'shtiga ega bo'lib, ekishdan to hosilga qadar 70 kun davom etadi. [19]
  • "Orangeglo" juda shirin apelsin go'shtiga ega va 9–14 kilogram (20–31 lb) og'irlikdagi katta, cho'zinchoq mevadir. . Ochiq yashil po‘stlog‘i, qirrali quyuq yashil chiziqlari bor. Ekishdan yig'im-terimga qadar taxminan 90-100 kun davom etadi. [20]
  • “Oy va yulduzlar” navi 1926 yilda yaratilgan [21] Poʻstlogʻi binafsha/qora boʻlib, koʻp mayda sariq doiralar (yulduzlar) va bir yoki ikkita katta sariq doiralar (oy) mavjud. Qovunning vazni 9–23 kilogram (20–51 lb) . [22] Go'shti pushti yoki qizil, jigarrang urug'lari bor. Barglari ham dog'langan. Ekishdan yig'im-terimgacha bo'lgan vaqt taxminan 90 kun. [23]
  • "Saskachevan kremi" 25 centimetr (10 in) ga yaqin mayda yumaloq mevalarga ega diametrida. Uning nozik, och va quyuq yashil chiziqli qobig'i va qora urug'li shirin oq go'shti bor. U salqin iqlim sharoitida yaxshi o'sishi mumkin. U dastlab Kanadaning Saskachevan shahriga rus muhojirlari tomonidan olib kelingan. Qovun ekishdan boshlab hosilga qadar 80-85 kun davom etadi. [24]
  • " Melitopolskiy " kichik, yumaloq mevalari taxminan 28–30 centimetr (11–12 in) diametrida. Bu ertapishar nav bo'lib, Rossiyaning Astraxan viloyatidan, tarvuz etishtirish bilan mashhur. Melitopolskiy tarvuzlari yozda Moskvada sotuvchilar tomonidan to'planib qolgan. Bu nav ekishdan to hosilga qadar taxminan 95 kun davom etadi. [25]
  • "Densuke" tarvuzi 11 kilogram (24 lb) tagacha yumaloq mevaga ega . Poʻstlogʻi qora rangda boʻlib, unda dogʻlar va chiziqlar yoʻq. U faqat Yaponiyaning Xokkaydo orolida yetishtiriladi, bu yerda yiliga 10 ming donagacha tarvuz yetishtiriladi. 2008 yil iyun oyida birinchi yig'ilgan tarvuzlardan biri kim oshdi savdosida 650 000 iyen (6 300 AQSH dollari) ga sotildi va u tarixdagi eng qimmat tarvuzga aylandi. O'rtacha sotish narxi odatda 25 000 iyen (250 dollar) atrofida. [26]
  • Ko'pgina navlar qalin po'stlog'i tufayli endi tijorat maqsadlarida etishtirilmaydi, ammo urug'lar uy bog'bonlari va maxsus urug'lik kompaniyalari orasida mavjud bo'lishi mumkin. Bu qalin po'stlog'i tarvuzdan tuzlangan bodringni tayyorlash uchun juda mos keladi va buning uchun "Tom Watson", "Georgia Rattlesnake" va "Black Diamond" kabi eski navlar qo'llaniladi. [27]
Tarvuz (eski nav) 17-asr rasmida tasvirlangan, tuvalga moyli, Jovanni Stanchi

Ishlab chiqarish

2020 yilda global tarvuz ishlab chiqarish 101,6 million tonnani tashkil etdi, Xitoy (materik) umumiy ishlab chiqarishning 60 foizini (60,1 million tonna) tashkil etdi. [28] Ikkilamchi ishlab chiqaruvchilar qatoriga Turkiya, Hindiston, Eron, Jazoir va Braziliya kirdi – ularning barchasi 2020 yilda yillik ishlab chiqarish 2-3 million tonnani tashkil etadi [28]

Tarvuz ishlab chiqarish, 2020 yil



 </br>
(millions of tonnes)
Xitoy bayrogʻi Xitoy
60.1
Turkiya bayrogʻi Turkiya
3.49
Hindiston bayrogʻi Hindiston
2.79
Eron bayrogʻi Eron
2.74
Jazoir bayrogʻi Jazoir
2.29
Braziliya bayrogʻi Braziliya
2.18
World
101.6
Manba: Birlashgan Millatlar Tashkilotining FAOSTAT [28]
China production of watermelons from 1961 to 2020
1961 yildan 2020 yilgacha Xitoyda tarvuz ishlab chiqarish. Manba: Birlashgan Millatlar Tashkilotining FAOSTAT .

Oziq-ovqat va ichimliklar

  Tarvuz yozning shirin, tez-tez iste'mol qilinadigan mevasi bo'lib, odatda bo'laklar shaklida kesiladi[29][30]. Tarvuz sharbatini boshqa meva sharbatlari bilan aralashtirish yoki sharob qilish mumkin[31].

Urug'lar yong'oqli ta'mga ega va quritilishi va qovurilishi yoki unga maydalanishi mumkin[32]. Tarvuz qobig'ini iste'mol qilish mumkin.Uning yoqimsiz ta'mini tuzlash orqali bartaraf etish mumkin[27].

Oziq moddalar

Tarvuz mevasi 91% suv, 6% shakarni o'z ichiga oladi va kam yog'li[33].

100gr tarvuz mevasi 125 kkal oziq-ovqat energiyasi va kam miqdorda muhim oziq moddalar bilan ta'minlaydi.Tarvuz pulpasida karotenoidlar, jumladan, likopen mavjud[34].

Aminokislota sitrulin tarvuz qobig'ida ishlab chiqariladi[35][36].

Galereya

  • Tarvuz kublari
    Tarvuz kublari
  • To'q yashil po'stlog'li tarvuzlar, Hindiston
    To'q yashil po'stlog'li tarvuzlar, Hindiston
  • Tarvuz gullari
    Tarvuz gullari
  • Tarvuz bargi
    Tarvuz bargi
  • Erkak va urg'ochi tarvuzning gul poyalari urg'ochi tuxumdonni ko'rsatadi
    Erkak va urg'ochi tarvuzning gul poyalari urg'ochi tuxumdonni ko'rsatadi
  • Tarvuz o'simligi yaqindan
    Tarvuz o'simligi yaqindan
  • Tarvuz balleri
    Tarvuz balleri
  • Sariq go'shtli tarvuz
    Sariq go'shtli tarvuz
  • “Oy va yulduzlar” tarvuz navi
    “Oy va yulduzlar” tarvuz navi
  • Boris Kustodievning savdogar xotinidagi tarvuz va boshqa mevalar
    Boris Kustodievning savdogar xotinidagi tarvuz va boshqa mevalar
  • Tarvuz sotiladi
    Tarvuz sotiladi
  • Maa Kochilei bozorida sotiladigan tarvuz, Rasulgarh, Odisha, Hindiston
    Maa Kochilei bozorida sotiladigan tarvuz, Rasulgarh, Odisha, Hindiston
  • Buryatiyada, Sibirda yetishtirilgan tarvuz
    Buryatiyada, Sibirda yetishtirilgan tarvuz
  • Tarvuz qobig'i kori
    Tarvuz qobig'i kori
  • Qovurilgan va tuzlangan tarvuz urug'lari
    Qovurilgan va tuzlangan tarvuz urug'lari
  • Tarvuz urug'i mikroskop ostida
    Tarvuz urug'i mikroskop ostida

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Renner, Susanne S.; Wu, Shan; Pérez-Escobar, Oscar A.; Silber, Martina V.; Fei, Zhangjun; Chomicki, Guillaume (2021-05-24). "A chromosome-level genome of a Kordofan melon illuminates the origin of domesticated watermelons". Proceedings of the National Academy of Sciences 118 (23): e2101486118. doi:10.1073/pnas.2101486118. ISSN 0027-8424. PMID 34031154. PMC 8201767. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8201767.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "renner21" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2,0 2,1 Wasylikowa, Krystyna; van der Veen, Marijke (2004). "An archaeobotanical contribution to the history of watermelon, Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. & Nakai (syn. C. vulgaris Schrad.)". Vegetation History and Archaeobotany 13 (4): 213–217. doi:10.1007/s00334-004-0039-6. ISSN 0939-6314. https://www.jstor.org/stable/23419585. Qaraldi: 14 December 2020. Tarvuz]] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "VegHist" defined multiple times with different content
  3. ↑ „Citrullus vulgaris Schrad.“, The International Plant Names Index, qaraldi: 2019-09-26
  4. ↑ Article 23.4 "The specific epithet, with or without the addition of a transcribed symbol, may not exactly repeat the generic name (a designation formed by such repetition is a tautonym)."
  5. ↑ 5,0 5,1 Strauss. „The 5,000-Year Secret History of the Watermelon“ (en). National Geographic News (2015-yil 21-avgust). 2020-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 15-oktyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  6. ↑ Amar, Zohar. Arabian Drugs in Medieval Mediterranean Medicine. Edinburgh University Press, 5 December 2016. ISBN 9781474413183. 2019-yil 26-avgustda qaraldi. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Maynard, David „6: Cucumbers, melons and watermelons“,. The Cambridge World History of Food, Part 2 Kiple: . Cambridge University Press, 2012 — 267–270 bet. DOI:10.1017/CHOL9780521402156. ISBN 978-0-521-40215-6.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Maynard" defined multiple times with different content
  8. ↑ Szydlowski, Mike. „Understanding the evolution of today's watermelon“. Columbia Daily Tribune (2021-yil 18-avgust). Qaraldi: 2021-yil 3-noyabr.
  9. ↑ Black. „How Watermelons Became a Racist Trope“. The Atlantic. The Atlantic Monthly Group (2014-yil 8-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 8-mart.
  10. ↑ „Production of Seedless Watermelons“. US Department of Agriculture (1971-yil 15-iyun). Qaraldi: 2017-yil 31-may.
  11. ↑ Naeve. „Watermelon“. agmrc.org. Agricultural Marketing Resource Center (2015-yil dekabr). Qaraldi: 2017-yil 31-may.
  12. ↑ The Royal Horticultural Society Encyclopedia of Gardening Brickell: . London: Dorling Kindersley, 1992 — 333 bet. ISBN 978-0-86318-979-1. 
  13. ↑ 13,0 13,1 „Watermelon Variety Descriptions“. Washington State University. Qaraldi: 2014-yil 2-oktyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "WSU" defined multiple times with different content
  14. ↑ „Square fruit stuns Japanese shoppers“. BBC News (2001-yil 15-iyun).
  15. ↑ „Square watermelons Japan. English version“. YouTube (2013-yil 6-noyabr). 2021-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 3-avgust.
  16. ↑ „Vegetable Research & Extension Center – Icebox Watermelons“. Qaraldi: 2008-yil 2-avgust.
  17. ↑ „Heaviest watermelon“. Guinness World Records. Qaraldi: 2015-yil 2-iyul.
  18. ↑ „Watermelon growing contest“. Georgia 4H. The University of Georgia College of Agricultural and Environmental Sciences (2005). Qaraldi: 2014-yil 5-oktyabr.
  19. ↑ „Golden Midget Watermelon“. 2007-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 5-oktyabr.
  20. ↑ „Orangeglo Watermelon“. 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-aprel.
  21. ↑ „Moon and Stars Watermelon Heirloom“. rareseeds.com. 2007-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 15-iyul.
  22. ↑ Evans, Lynette. „Moon & Stars watermelon (Citrullus lanatus) — Seed-spittin' melons makin' a comeback“. The San Francisco Chronicle (2005-yil 15-iyul). 2007-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 6-iyul.
  23. ↑ „Moon and Stars Watermelon“. 2007-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-aprel.
  24. ↑ „Watermelon, Cream Saskatchewan“. seedsavers.org. 2009-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  25. ↑ „Melitopolski Watermelon“. 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-aprel.
  26. ↑ Hosaka, Tomoko A.. „Black Japanese watermelon sold at record price“. Associated Press (2008-yil 6-iyun). 2008-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 10-iyun.
  27. ↑ 27,0 27,1 Todd C. Wehner „12. Watermelon“,. Handbook of plant breeding. Volume 1, Vegetables. I, Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodicaceae, and Cucurbitaceae, Handbook of Plant Breeding Jaime Prohens and Fernando Nuez: . Springer, 2008 — 381–418 bet. DOI:10.1007/978-0-387-30443-4_12. ISBN 978-0-387-72291-7.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Wehner2008" defined multiple times with different content
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 „Watermelon production in 2020, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)“. FAOSTAT. UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database. Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "fao21" defined multiple times with different content
  29. ↑ „Watermelon“. g Marketing Resource Center, US Department of Agriculture, Iowa State University (2017). Qaraldi: 2017-yil 9-may.
  30. ↑ „Top 10 ways to enjoy watermelon“. Produce for Better Health Foundation, Centers for Disease Control, US National Institutes of Health (2017). Qaraldi: 2017-yil 9-may.
  31. ↑ Ogodo, A. C.; Ugbogu, O. C.; Ugbogu, A. E.; Ezeonu, C. S. (2015). "Production of mixed fruit (pawpaw, banana and watermelon) wine using Saccharomyces cerevisiae isolated from palm wine". SpringerPlus 4: 683. doi:10.1186/s40064-015-1475-8. PMID 26576326. PMC 4639538. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4639538. 
  32. ↑ „Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. & Nakai“. South Africa National Biodiversity Institute. Qaraldi: 2014-yil 4-oktyabr.
  33. ↑ „Watermelon, raw“. Nutritional data. Self. Qaraldi: 2014-yil 5-oktyabr.
  34. ↑ Perkins-Veazie P; Collins JK; Davis AR; Roberts W (2006). "Carotenoid content of 50 watermelon cultivars". J Agric Food Chem 54 (7): 2593–7. doi:10.1021/jf052066p. PMID 16569049. 
  35. ↑ Rimando AM; Perkins-Veazie PM (2005). "Determination of citrulline in watermelon rind". J Chromatogr A 1078 (1–2): 196–200. doi:10.1016/j.chroma.2005.05.009. PMID 16007998. https://naldc-legacy.nal.usda.gov/naldc/download.xhtml?id=37397&content=PDF. 
  36. ↑ The Associated Press. „CBC News – Health – Watermelon the real passion fruit?“. CBC (2008-yil 3-iyul). Qaraldi: 2014-yil 3-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarvuz&oldid=2894409" dan olindi