Zoltan Hajos
Zoltan Jorj Hajos (z. Zoltán György Hajós; 3 mart 1926 — 9 oktabr 2022) — Vengriyalik-amerikalik organik kimyo. Aslida oʻz tugʻilgan Budapeştda akademik, keyin farmatsevtika sanoatida sanoat kimyosi boʻlgan u Hajos-Parrish-Eder-Sauer-Wiechert reaktsiyasi (aslida 1985 yilda Claude Agami tomonidan Hajos-Parish reaktsiyasi deb nomlangan) uchun tanilgan[1].
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kimyo sohasida oʻquv[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hajos Vengriyaning Budapeşt texnik universiteti (TU Budapeşt) kimyo oʻrgandi va magistrlik diplomini yakunladi. 1947 yilda[2] 1950 yilda Organik kimyoviy texnologiya instituti Zoltan Csuros qoshida doktorlik ishini tugatdi.
Ilk akademik faoliyat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hajos 1948 yilda Budapeşt TU-da organik kimyo boʻyicha yordamchi professor lavozimini qabul qilgunga qadar u erda qoldi. U 1957 yilgacha qoldi[3][4]. 1956 yil oktyabr oyida 1956 yil Inqilob keyin qarshilik koʻrsatilganida, Hajos TU Budapeşt va kommunistik Vengriyani AQShga tark etdi, u erda u 1957 yildan boshlab Prinston universiteti Kimyo kafedrasida organik kimyoda ilmiy ishchi sifatida yuqori doktorlik darajasidagi lavozimni egalladi.
Hajos 1960 yilda Nyu-Jersi shtatining Nutley shahrida joylashgan Hoffmann-La Roche dori-darmon tadqiqot institutida kimyo lavozimini qabul qildi[3]. U 1970 yilda akademik karerasining ikkinchi bosqichi boshlanmaguncha shu lavozimda qoldi, keyin u Vermont universitetining kimyo fakultetiga (1972–1973) va keyin Toronto universitetining farmatsiya fakultetiga (1973–1974) o‘tdi. Hajos 1975 yilda farmatsevtika sanoatiga qaytdi, 1990 yilda pensiyaga ketgunga qadar Johnson & Johnson tadqiqot institutida bir qator lavozimlarni oʻtkazdi[3].
HajoS Hajos-Parrish-Eder-Sauer-Wiechert reaktsiyasi uchun[5], va Hajos-Wiecher ketoni ga aloqador (S) -prolin-katalyzatsiya qilingan sintez yoʻli uchun tanilgan va organokatalsiz tadqiqot sohasida kashshof deb hisoblanadi[6][7].
Shaxsiy hayot va oʻlim[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hajos 9 oktabr 2022 yilda 96 yoshida Budapeştda vafot etdi. [8]
Mukofotlar va tan olish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hajos 2013 yil may oyida TU Budapeştdan 65 yillik professional xizmatini eʼtirof etish uchun „Yayron mukofot“ deb nomlangan sertifikat olgan[2].
Hajos 2017 yilda TU Budapeştdan 70 yillik professional xizmatini tan olish uchun Ruby mukofoti bilan taqdirlandi[9].
Hajos 2022 yilda TU Budapeştdan 75 yillik professional xizmatini eʼtirof etish uchun Platin mukofoti boʻlgan Sertifikatni olgan[10].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Agami, Claude; Levisalles, Jacques; Puchot, Catherine (1985). "A new diagnostic tool for elucidating the mechanism of enantioselective reactions. Application to the Hajos–Parrish reaction". J. Chem. Soc., Chem. Commun. (Royal Society of Chemistry (RSC)) (8): 441–442. doi:10.1039/c39850000441. ISSN 0022-4936.
- ↑ 2,0 2,1 „Dr. Hajós Zoltán – 1926-ban született Budapesten. Vegyészmérnöki oklevelét 1947-ben szerezte, száma 465“. Qaraldi: 2021-yil 9-oktyabr.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Hajos,Zoltan G. Magyar Biografia“ (hu). dobroka.hu / dobróka.hu (2007-yil 10-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 9-oktyabr.
- ↑ Hajos-Parrish reaction mechanism
- ↑ László Kürti, Barbara Czakó: Strategic Applications of Named Reactions in Organic Synthesis. Elsevier Academic Press, Burlington/San Diego/London 2005, ISBN 0-12-369483-3, p. 192-193.
- ↑ „Hajos-Parrish-Eder-Sauer-Wiechert Reaction“, Comprehensive Organic Name Reactions and Reagents, Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc., 15 September 2010, doi:10.1002/9780470638859.conrr290, ISBN 978-0-470-63885-9
- ↑ Jonathan Clayden, Nick Greeves, Stuart Warren: Organische Chemie, Springer Spektrum, 2013, 2. Auflage, pp. 1240-1241. ISBN 978-3-642-34715-3.
- ↑ „We are sad to inform you that Zoltan G. Hajos, a groundbreaking pioneer of #organocatalysis, has passed away.“. Soos OrgCat Lab on Twitter (2022-yil 10-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
- ↑ [1.pdf „Arany-, Gyémánt-, Vas-, Rubin- és Platinadiplomások 2017“]. Qaraldi: 2022-yil 23-oktyabr.
- ↑ „Arany-, Gyémánt-, Vas-, Rubin- és Platinadiplomások 2022“. Qaraldi: 2022-yil 23-oktyabr.