Kontent qismiga oʻtish

Zigmund Jan

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Zigmund Verner Pol Yahn (1937-yil 13-fevral 2019-yil 21-sentyabr) nemis kosmonavti hisoblanadi. 1978-yilda Sovet Ittifoqining Interkosmos dasturi doirasida koinotga uchgan birinchi nemis odom hisoblanadi.

Yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jan 1937-yil 13-fevralda Germaniyaning Saksoniya viloyatining Morgenröthe-Rautenkranz shahrida tug'ilgan. 1943-1951-yillarda oʻz ona shahridagi maktabda oʻqigan. U 1954-yilgacha matbaachi sifatida o'qigan va keyin mahalliy maktabda kashshoflik dasturini boshqargan[1][2]. 1955-yil 26-aprelda Sharqiy Germaniya havo kuchlariga qo'shilgan. 1961-yildan 1963-yilgacha qatʼiy sotsialist sifatida qo'mondonning siyosiy ishlar bo'yicha o'rinbosari bo'lgan. 1966-1970-yillarda Sovet Ittifoqining Monino shahridagi Gagarin nomidagi Harbiy-havo kuchlari akademiyasida tahsil olgan. 1970-yildan 1976-yilgacha Sharqiy Germaniya havo kuchlari maʼmuriyatida ishlagan, uchuvchilarni tayyorlash va parvozlar xavfsizligi uchun masʼul bo'lgan[3].

Kosmik karyera

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1976-yil 25-noyabrda Jan va uning zaxira nusxasi Eberxard Kölner Interkosmos dasturiga tanlandi. Qisqa muddatli boshlang'ich tayyorgarlikdan so'ng, ular bir yilni maxsus missiyaga bag'ishladilar.[3] U Moskva yaqinidagi Yulduzli shaharda mashg'ulot o'tkazdi.[4] U 1978-yil 26-avgustda Sovet "Salyut-6" kosmik stansiyasiga uchirilgan "Soyuz 31" bortida uchib, u yerda Yerni masofadan zondlash, tibbiyot, biologiya, materialshunoslik va geofizika bo'yicha tajribalar o'tkazdi. 124 ta orbitadan so'ng u "Soyuz-29" ga qaytib keldi va 1978-yil 3-sentyabrda kosmosda 7 kun, 20 soat va 49 daqiqa davomida bo'ldi[3][5]. Sovet va Amerika kosmik dasturlari turli lug'atlarga ega bo'lganligi sababli, u kosmonavt emas, balki astronavt deb atalgan.

Milliy xalq armiyasi havo kuchlaridan Jähn milliy kosmik yamog'i

Parvoz paytida va undan so'bg GDR sotsialistik hukumati uni Sharqiy Germaniyaning G'arbiy Germaniya ustidan qozongan g'alabasini taʼkidlab, "kosmosdagi birinchi nemis" deb eʼtirof etdi.[6] DSR davlat yuk tashish kompaniyasi uning sharafiga yuk kemasiga nom berdi: Fliegerkosmonaut der DDR Sigmund Jähn. 

Qaytib kelgach, u Sharqiy Germaniya armiyasining Moskva yaqinidagi Kosmonavtlarni tayyorlash markazini 1990-yilda Germaniya birlashgunga qadar boshqargan va Sharqiy Germaniya armiyasini general-mayor unvoni bilan tark etgan[3]. Jan 1978-yil 3-sentyabrda Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoni bilan taqdirlangan[7] 1983-yilda u Potsdamdagi Zentralinstitut für Physik der Erde da Yerni masofadan zondlash bo'yicha ixtisoslashgan doktorlik darajasini oldi.[3] U Koinot tadqiqotchilari uyushmasini tashkil etishda muhim rol o'ynadi. U 1985-yilda taʼsischi aʼzo boʻlgan va bir necha yil davomida uning ijroiya qoʻmitasida ishlagan.[3]

Bo'sh joydan keyin

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1990-yildan boshlab, Germaniya qayta birlashgandan so'ng, u Germaniya aerokosmik markazida va 1993-yildan boshlab Yevropa kosmik agentligida (ESA) Euromir missiyalariga tayyorgarlik ko'rish uchun mustaqil maslahatchi bo'lib ishladi. 2002-yilda nafaqaga chiqqan. 2011-yilda Yuriy Gagarin insonning birinchi kosmik parvozining 50 yilligi munosabati bilan u Der Spiegel nashriga parvoz paytida o'yinchoq figurani olish shaxsiy tanlov emasligini tushuntirdi. U Sandmännchen oldi, ko'rsatuv uchun materialni suratga olish uchun Sharqiy Germaniya bolalar teleko'rsatuvida namoyish etilgan animatsion qahramon. Chunki u kosmonavt hamkasbi Vladimir Kovalyonok bilan Sandmännchen haqida hazil qilishdi Rossiyaning talismasi Mashaning boshqa o'yinchoq figurasiga uylanib, rasmiylar materialni omma uchun yaroqsiz deb topdilar.[6]

Shaxsiy hayot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jan uylangan va ikki farzandi bor edi. U umrining keyingi davrida Strausbergda yashagan va kitob o'qish va ov qilish bilan o'tkazdi. U 2019-yil 21-sentyabrda 82-yoshida vafot etdi[8][9]

Mukofotlar va eʼtirof

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jan 2009-yilda

Iqtibos

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • “Hurmatli Germaniya Demokratik Respublikasi teletomoshabinlari. Men ushbu boshqariladigan kosmik parvozda ishtirok etgan birinchi nemis bo'lish imkoniyatidan juda xursandman." (uning kosmik parvozi paytida)
  • "...O'shanda men ko'rgan narsa - baxt edi: bizning Yer, yorqin ko'k rangda porlaydi. Xuddi tush kabi." (SUPERillu jurnaliga intervyu, 1998)
  • "Uchuvchi sifatida men kosmik kapsulani uchish taklifiga qarshi tura olmadim..." (DLR auditoriyasi oldida nutq, 2005)

Madaniy taʼsir

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Maktablar, maktabgacha ta'lim muassasalari va kemalar Jähn nomi bilan atalgan.[12]
  • 2003-yilgi nemis filmida “Alvido, Lenin!, kosmonavt Jehn film qahramoni Aleks Kernerning bolalikdagi qahramoni. Onasining komada bo'lganida Berlin devori qulagani va Sharqiy Germaniya endi alohida davlat sifatida mavjud emasligini bilishiga yo'l qo'ymaslik uchun Kerner taksi haydovchisini topadi (shveysariyalik aktyor Stefan Valz rolida). Kosmonavtga o'xshab, soxta yangiliklar dasturida Kommunistik partiya kotibi Erich Xonekkerning vorisi sifatida paydo bo'ladi. "O'rtoq Yahn" G'arbiy Germaniya qochqinlarini kutib olish uchun Sharqiy Germaniya chegaralarini ochishini e'lon qilgan nutqida.[11][17]
  • Germaniyaning xuddi shu hududidan bo'lgan Die Prinzen nemis pop guruhi "Wer ist Sigmund Jähn?" deb nomlangan qo'shiqni yozib oldi. ("Sigmund Jähn kim?") 1999-yilgi " So viel Spaß für wenig Geld " albomida.[18]

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Zigmund Jähn: Erlebnis Weltraum, Militärverlag der DDR, Berlin, 1985-yil.
  • Horst Xoffman: Zigmund Jan. Der fliegende Vogtländer. Das Neue Berlin, Berlin, 1999-yil,ISBN 3-360-00848-0, (tarjimai hol).
  • Horst Hoffmann: Die Deutschen im Weltraum. Zur Geschichte der Kosmosforschung und Raumfahrt in der DDR. Vorwort von Sigmund Jähn, Ost nashri, 1998-yil,ISBN 3-932180-49-6.
  • Horst Xoffman: Zigmund Jan. Rückblick ins All: Die Biografie des ersten deutschen Kosmonauten. Das Neue Berlin, 2. Auflage, Berlin, 2008-yil,ISBN 3-360-01947-4.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Biografie von Sigmund Jähn“ (de). European Space Agency. Qaraldi: 26-avgust 2016-yil.
  2. ↑ Hensel, Jana. „Sigmund Jähn: Dort oben“ (de). Die Zeit (23-sentyabr 2019-yil). Qaraldi: 23-sentyabr 2019-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 „Biografie von Sigmund Jähn“ (de). European Space Agency. Qaraldi: 26-avgust 2016-yil.
  4. ↑ „East German Cosmonaut Sigmund Jähn 'Capitalism Now Reigns in Space'“. Der Spiegel (12-aprel 2011-yil). Qaraldi: 14-noyabr 2015-yil.
  5. ↑ Seidler, Christoph. „Nachruf auf Sigmund Jähn / Der leise Held“ (de). Der Spiegel (22-sentyabr 2019-yil). Qaraldi: 23-sentyabr 2019-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 „East German Cosmonaut Sigmund Jähn 'Capitalism Now Reigns in Space'“. Der Spiegel (12-aprel 2011-yil). Qaraldi: 14-noyabr 2015-yil.
  7. ↑ „Biography“ (ru). Heroes of the Soviet Union and Russia.
  8. ↑ „Weltraumpionier Sigmund Jähn verstorben“. DLRARTICLE DLR Portal. 2019-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-iyun.
  9. ↑ NACHRICHTEN. „Raumfahrer Sigmund Jähn ist tot“. n-tv.de. Qaraldi: 26-avgust 2021-yil.
  10. ↑ Referenznachweis Auszeichnungsträger: LSK/LV – GL a. D. K.-J. Baarß, Armeefliegerkräfte – GM a. D. W. Büttner, Marinefliegerkräfte – KzS a. D. G. Leithold und Grenztruppen – Oberst a. D. A. Oldenburg
  11. ↑ 11,0 11,1 Seidler, Christoph. „Nachruf auf Sigmund Jähn / Der leise Held“ (de). Der Spiegel (22-sentyabr 2019-yil). Qaraldi: 23-sentyabr 2019-yil.
  12. ↑ 12,0 12,1 Vor 40 Jahren ging's ins All: Sigmund Jähn, der größte Held der DDR tag24.de 26 August 2018
  13. ↑ 13,0 13,1 Hengst, Björn. „Flammenroter Golf / Die DDR-Führung hätschelte ihre Helden aus Sport und Wissenschaft.“ (de). Der Spiegel (22-sentyabr 2015-yil). Qaraldi: 23-sentyabr 2019-yil.
  14. ↑ „Wer war der erste Deutsche im Weltall?“ (de). Hannoversche Allgemeine Zeitung. 2021-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-avgust 2021-yil.
  15. ↑ Nestler, Ralf. „Acht Tage im All brachten ihm den Ruhm“ (de). Der Tagesspiegel (23-sentyabr 2019-yil). Qaraldi: 26-avgust 2021-yil.
  16. ↑ (1-mart 2011-yil). „Zum Ehrenmitglied der Leibniz-Societät gewählt: Dr. Sigmund Jähn“ (de). Press-reliz. Qaraldi: 14-noyabr 2015-yil.
  17. ↑ Goodbye, Lenin! IMDbda
  18. ↑ Die Prinzen – Wer ist Sigmund Jähn? (in German) hitparade.ch 1999 


"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zigmund_Jan&oldid=5168086" dan olindi