Zayniddin Vosifiy

Zayniddin Vosifiy (taxallusi; asl ismi Zayniddin Mahmud ibn Abduljamil) (1485/86, Hirot - 1551 yoki 1566, Toshkent) — adib. Munshiy oilasida tugʻilgan. V. arab tili, adabiyot, fiqh va b. bilimlarni puxta egallagan. Hirotda Shoxrux madrasasida tahsil koʻrgan (1511 y.gacha). Husayn Boyqaroning oʻgʻli Faridun Husaynga kotiblik, boshqa oʻgʻillariga muallimlik qilgan. 16 yoshida Navoiy bilan tanishgan. Ijodini Hirotda, Navoiy adabiy maktabida boshlagan. Shoh Ismoil taʼqibidan qochib, Movarounnahrga ketgan. Samarqand, Buxoroda yashagan (1512—15), soʻng Farqat (hoz. Parkent), Toshkent, Shahrisabzga sayohat qilgan. 1518 yilda Keldi Muhammadxon (Sulton Muhammad) tomonidan Shohruxiyaga chaqirilgan, 1525 yildan umrining soʻnggi yillarigacha Toshkentda yashagan.

V. Keldi Muhammadxonning Xurosonga yurishlarida qatnashgan (1528—29). 1540 yildan Baroqxon saroyida davlat hujjatlarini tuzgan.

V.ning ijodiy faoliyati 12—13 yoshidayoq boshlangan. Nasrning koʻpgina turlarida (maktub, ariza, hikoya kabi), badiiy, sajʼ uslubida yaxshi ijod qilgan. Rang-barang tashbehlar ishlatishdagi, ayniqsa muammo sanʼatidagi mahoratiga Alisher Navoiy yuqori baho bergan. V.ning bir qancha sheʼriy va nasriy asarlarini oʻz ichiga olgan "Badoyeʼ ul-vaqoe" ("Nodir voqealar", 1-qism, 1517—18; 2-qism, 1539) kitobida Xuroson, Movarounnahr, Turkiston va Erondagi 1532 y.gacha boʻlgan davrdagi ilmiy, adabiy, tarixiy va madaniy hayot aks ettirilgan. Ibn Sino, Jomiy, Navoiy, shuningdek Qosim Ali Qonuniy, Chaqar, Changiy, Us tod Hasan Udiy, Hofiz Basir, Us tod Shayxi Noyi kabi musiqashunoslar, ayrim davlat arboblari haqida muhim maʼlumotlar keltirilgan. Kitob Oʻrta Osiyo xalqlari tarixi va madaniyati haqida muhim manba hisoblanadi. Akad. B.L.Dorn, V.V. Bartold, prof. Yakubovskiy, Bertels, Ayniy va b. oʻz ilmiy tadqiqotlarida undan foydalanganlar. Mazkur asarda Toshkent va uning viloyatidagi siyosiy voqealar, adabiy muhit, xususan unda shoirlar, adiblar toʻplanishib mushoiralar oʻtkazgan Kaykovus chorbogʻi haqida qiziqarli voqealar bayon kilingan. Chorbogʻ shahar qoʻrgʻonidan tashqarida boʻlib, V. u yerda xon va sultonlar uchun shifoxona boʻlganligini ham yozgan. Toshkent va uning atrofida yashab ijod ettan shoirlar, rassomlar, xatgotlar va b. mashhur kishilar haqida, viloyat hududida foydalanib turilgan temir va feruza konlari toʻgʻrisida maʼlumotlar berilgan.

"Badoyeʼ ul-vaqoe"ning 83 baytdan iborat masnaviysida Toshkentning goʻzalligi, bogʻ-rogʻlari, havosi va zilol suvlari madh etilgan.

V. imom Qaffol Shoshiy maqbarasi eshigidan kiraverishda oʻng tomonga dafn etilgan.

As.: Badoyeʼ ul-vaqoe (Nodir voqealar; tarjimon N. Norkulov), T., 1979.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil