Zangilan tumani

Zangilan
Tuman
39°03′56″N 46°41′48″E
Mamlakat	Ozarbayjon
Hukumat
Ramiz Hasanov
Asos solingan	30 avqust 1991
Maydon	707 km2 (273 mi²)
Aholisi	44 800
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+994 26
Pochta indeks(lar)i	AZ 6401
Avtomobil kodi	64
Zangilan

Zangilan tumani — Ozarbayjon Respublikasidagi maʼmuriy-hududiy birlik. Kichik Kavkazning janubi-sharqida, Araz daryosining chap sohilida joylashgan. Gʻarb va shimoli-Gʻarbda Armaniston Respublikasining Syunik tumani bilan, janubda va janubi - sharqda - Eron Islom Respublikasining Sharqiy Ozarbayjon viloyati bilan chegaradosh.

Maʼmuriy markazi-Zangilan shahri.

Tarixi

Zangilan tumani hududida Chavundur nohiyasi boʻlgan.

Tuman 1930 yilda tashkil topgan. „Ozarbayjon SSR Markaziy Ijroiya qoʻmitasi (Sovet Sotsialistik Respublikasi)“ arxiv fondida saqlanayotgan hujjatlarda Zangilan tumani Markaziy Ijroiya qoʻmitasi va Ozarbayjon Respublikasi Xalq Komissarlari Kengashining 30 yil 1930 avgustdagi qarori bilan tuzilganligi va 1-toifadagi tumanlar roʻyxatiga kiritilganligi koʻrsatilgan.

Sovet hokimiyati oʻrnatilganining 70 yili mobaynida tuman hududiy birligida bir necha marta oʻzgarishlar yuz berdi. Barcha holatlarda bu oʻzgarish qoʻshni Gubadli tumanini Zangilan tarkibiga kiritish va ajratish bilan bogʻliq edi. Ozarbayjon SSR Markaziy Ijroiya qoʻmitasining 24 yil 1931 noyabrdagi qarori bilan Gubadli tumani 18 qishloq kengashlari bilan birgalikda Zangilan tumaniga qoʻshildi. Ozarbayjon SSR Markaziy Ijroiya Komitetining 14 yil 1933 martdagi qarori bilan Gubadli tumani qayta tiklandi va 18 qishloq kengashi Zangilan tumanidan Gubadli tumaniga qaytarildi. Ozarbayjon SSR Oliy Soveti Prezidiumining 04 yil 1963 yanvardagi qarori asosida Gubadli tumani tugatildi va uning hududi Zangilan tumaniga oʻtkazildi. Biroq, bundan koʻp oʻtmay, Gubadli tumani qayta tiklandi.

Sovet quruluşunun bərqərar olduğu 70 ildə rayonun ərazi vahidində bir neçə dəfə dəyişiklik baş vermişdir. Bütün hallarda bu dəyişiklik qonşu Qubadlı rayonunun Zəngilanın tərkibinə qatılması və ayrılması ilə əlaqədar olmuşdur. Belə ki, Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 24 noyabr 1931-ci il tarixli Qərarı ilə Qubadlı rayonu 18 kənd sovetliyi ilə birlikdə Zəngilan rayonu ərazisinə daxil edilmişdir. Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 14 mart 1933-cü il tarixli Qərarı ilə Qubadlı rayonu yenidən bərpa edilmiş və 18 kənd sovetliyi Zəngilan rayonundan Qubadlı rayonuna qaytarılmışdır. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 04 yanvar 1963-cü il tarixli Qərarı əsasında bir daha Qubadlı rayonu ləğv edilmiş və ərazisi Zəngilan rayonu tərkibinə verilmişdir. Lakin bu ləğv olunmadan qısa bir müddət sonra Qubadlı rayonu yenidən bərpa olunmuşdur.

Ikkala tuman ham bugungi kungacha mustaqil hududiy birliklar sifatida mavjud.

1993-yilning 29 oktabr kuni Armaniston Qurolli kuchlari tomonidan ishgʻol qilindi. Ishgʻol qilinishidan oldin, hudud butunlay arman kuchlari tomonidan oʻrab olingan va oʻn minglab odamlar qirgʻin bilan tahdid qilishgan. Har tomondan qamal qilingan aholi Araz daryosini kechib oʻtib, jon saqladi.

Uzoq vaqt dushman ishgʻoli ostida boʻlgandan soʻng 2020-yil 20 oktabr kuni Zangilan shahri va Havoli, Zarnali, Mamadbeyli, Hakari, Sharifan, Mugʻanli qishloqlari, 2020-yil 21 oktabr kuni, Minjivan posyolkasi, Xurama, Xumarli, Saril, Babayli, Uchinchi Ogʻali, Hajalli, Girag Mushlan, Udgyun, Turabad, Icheri Mushlan, Melikli, Jahangirbeyli qishloqlari, 2020-yil 22 oktabr kuni, Ozarbayjon Qurolli kuchlari Qollugʻishloq, Malatkeshin, Zangilan, Genlik, Valigulubeyli, Garadara, Chopedara, Tatar, Tiri, Amirxonli, Gargulu, Bartaz, Dallekli qishloqlari va Agʻbend posyolkasini ishgʻoldan ozod qildi.

Mamadbeylidagi maqbara

Sharq va Gʻarbning chorrahasida joylashgan tuman savdoda asosiy bogʻlovchi manzillaridan biri edi. Qalʼalar, kuzatuv nuqtalari, arxeologik qazishmalar paytida topilgan moddiy-madaniy yodgorliklar, qadimiy tangalar va uy-roʻzgʻor buyumlari viloyat tarixining qadimiyligidan dalolat beradi. 60-yillarda xoʻjalik ishlari davomida tuman hududida topilgan koʻplab sopol xumli qabrlar (sopol xumlarda dafn etilgan mayit qabrlari Ozarbayjonda miloddan avvalgi II asrdan to eramiz boshigacha mavjud boʻlgan) va mil.av. IV–II asrlarga oid, aksariyati Iskandar Zulqarnayn sharafiga zarb qilingan oʻnlab tangalar hudud uzoq vaqt xalqaro savdoda muhim rol oʻynaganligidan dalolat beradi.

XIV asrning mashhur geografi va tarixchisi Hamidulloh Qazviniyning yozishicha, Zangilan hijriy 15-yilda, yaʼni 636-yilda tashkil topgan. „Zangilan shahri“ deganda Pirjavan shahrini nazarda tutamiz. Chunki Zangilan shahrining haqiqiy nomi Pirjavan yoki Pirchivan boʻlgan. Zangilan esa bu shahar va uning atrofidagi qishloqlar joylashgan tarixiy tumanning nomi edi. Biroq, bu soʻzning negizida "Rir" soʻzi borligi yoki tariximizni buzish uchun 1930-yilda tumanga Zangilan nomi berilgan. Dastlab Pirjavan deb atalgan bu shahar faqat 1957da Zangilan deb nomlangan va 1967da shahar maqomi berilgan.

Zangilan tumanida bitta shahar, 5 shaharcha (Agʻ oyug, Minjivan, Bartaz, Agʻbend, Hakari) va 79 qishloq boʻlgan.

Qishloqlar: Beshdali, Genlik, Kechikli, Malatkeshin, Sarikishlag, Birinchi Agʻali, Ikkinchi Agʻali, Uchinchi Agʻali, Birinchi Alibeyli, Xumarli, Ikkinchi Alibeyli, Saril, Bartaz, Gargulu, Tatar, Tiri, Shafibeyli, Meshadi Ismoilli, Sharikan, Byurunlu, Yuqori Yemazli, Rabend, Yenikend, Zangilankend, Jahangirbeyli, Turabad, Valigulubeyli, Kanbar, Agʻkend, Darali, Gyun-Kishlag, Gazanchi, Pirveys, Yuqori Choʻpdara, Baxarli, Dallekli, Sobu, Boyuk Gilatogʻ, Aladin, Dara Gilatogʻ, Mirzahasanli, Udgyun, Shamli, Venendli, Hajalli, Seyidlar, Vejnali, Agʻbend, Amirxonli, Girag Mushlan, Melikli, Birinchi Muganli, Xurama, Ikkinchi Muganli, Sharifon, Iskenderbeyli, Agʻakishilar, Agʻbis, Mamadbeyli, Babayli, Oʻrdekli, Garadara, Garagyoz, Razdara, Kollugishlag, Shatariz, Shaifli, Quyi Geyali, Garagyol, Icheri Mugʻlan, Tagʻli, Yusiflar, Quyi Yemazli, Oʻrta Yemazli, Guyudere Hashtab, Sarili Hashtab, Zernali, Xavali, Najaflar.

Asr boshida tuman markazi joylashgan hudud asosan beklarning sholipoyalari va ularning uylaridan iborat edi. Zangilan shahri 4 kilometrlik joyda, Oxchu daryosining oʻng qirgʻogʻida, Chashmagyozlu degan joydan to ohak quduqlarigacha qurilgan. Bu shaharning oʻziga xos mahallalari koʻp. Chashmagyozlu, Koʻhna Pirchivan, MTS mahallasi, Masjid duzu, Shaftoli darasi, Kirdazir darasi, Bagʻirsag darasi, Munchuglu darasi, "Raishelk" (ipakchilik boshqarmasi joylashgan yer), Pavilon mahallasi, Chala dara, Ust Mahla va boshqalar bor.

Qadim Sharifan shahri

1974 va 1979-yillarda hududda Xudofarin suv omborining yaratilishi munosabati bilan Ozarbayjon Fanlar Akademiyasi Tarix institutining Arxeologiya kafedrasi tadqiqot olib bordi. Arxeologik qazishmalar davomida hudud arxeologiya va arxitektura yodgorliklariga boy ekanligi aniqlandi.

Bu yerda „Shahri Sharifan“ yoki Shahri Xalifan deb nomlanuvchi oʻrta asr shahar xarobalari topilgan. Shahar qoldiqlari maydoni 9 gektarni tashkil etadi. Shahar tabiiy-geografik va strategik jihatdan qulay holatda joylashgan boʻlib, gʻarbdan togʻ tizmasi, sharqdan esa Xakari daryosining tik jarlik qirgʻogʻi bilan oʻralgan. Maʼlum boʻlishicha, bu shahar Janubiy Kavkaz orqali oʻtuvchi asosiy savdo yoʻlida joylashgan. Dastlabki qazishmalar bu yerda ilk madaniy qatlam boʻlganini koʻrsatdi. Bu esa insonning bu yerda IX asrdan beri yashagan, deyishga asos beradi. Shaharga bu davrda, yaʼni IX asrda asos solingani koʻrinadi. Shahar XIV–XVII asrlardan mavjud boʻlgan. Qazishmalarda topilgan arxeologik materiallar shaharda kulolchilik va metallga ishlov berish sanʼati rivojlanganligini koʻrsatadi. Shahar iqtisodiyotida sholikorlik alohida oʻrin egallagan. Bunga shaharda topilgan guruch ombori dalildir.

Meʼmoriy yodgorliklardan biri Shahri-Sharifan yodgorligi boʻlib, Sharifan qishlogʻida joylashgan. Ushbu yodgorlikning aksariyati Hakari daryosi toshqini vayron boʻlib va yuvib ketgan. Yodgorlikning faqat daxma qismi bizgacha yetib kelgan. Ozarbayjon oʻrta asr meʼmorchiligining eng qimmatli yodgorligi boʻlgan bu majmua XII–XIII asrlarga tegishli deyiladi. Uning yer osti qismi loyihaga koʻra turtib chiqqan joylari boʻlgan kvadrat shakliga ega. Uning oʻlchamlari 5.4 x 5.4 m. Uning uch tomoni birikkan ravoq, toʻrtinchi tomoni esa tekis shift bilan oʻralgan. Chiqish yoʻli, mehrobi va devorlari nisbatan yaxshi holatda. Qizigʻi shundaki, kirish va mehrob boʻlgan ravoqqa naqsh solingan, boshqa ravoqlar bunday naqshga ega yemas, yodgorlik ichkarida va tashqarida toʻrtburchak shaklga ega. Ust qismidagi xarobalardan koʻrinib turibdiki, sopol idishlar burchaklardagi boʻshliqlarni toʻldirish uchun ishlatilgan.

Fayl:İlham Əliyev Qubadlı və Zəngilan rayonlarında olub 50.jpg|Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Zangilan tumanida bayroqni ko'tarib chiqdi

Bu yerda olib borilgan tadqiqotlar davomida shahar atrofida ikkita qabriston borligi aniqlandi. Ulardan biri shaharning boy aholisiga tegishli daxma tipidagi maqbaralardir. Ular oq toshdan qurilgan va koʻpincha eshik ustida yoki mehrobsimon qismida geometrik va oʻsimlik shaklidagi naqshlarga ega. Ikkinchi qabriston esa shaharning janubi-gʻarbida joylashgan boʻlib, ustunlar bilan oʻralgan qabrlardan iborat. Har ikki qabristondagi janozalar islom odatiga koʻra oʻtkazilgan.

3 metr chuqurlikda joylashgan hammom majmuasi katta qiziqish uygʻotadi. Naxchivon-Tabriz meʼmoriy uslubida asosan pishiq gʻishtdan qurilgan bu majmuada suv isitish xonasi, bugʻ xonasi, yuvinish joyi va hovuzlari saqlanib qolgan.

Zangilan xalqaro aeroporti

Zangilan xalqaro aeroporti

Ozarbayjonning Sharqiy Zangezur iqtisodiy rayoni Zangilan tumanida joylashgan Zangilan xalqaro aeroporti ochilish marosimi 2022-yil 20-oktabrda bo‘lib o‘tdi..

Ochilish marosimida Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev va Turkiya Respublikasi Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan ishtirok etdi..

Zangilan xalqaro aeroportining asfalt-beton qo‘nish-qo‘nish yo‘lagi uzunligi 3 ming metr, eni esa 60 metrni tashkil etadi. Aeroport barcha turdagi samolyotlarni, jumladan, keng fyuzelyajli og'ir yuk tashuvchi samolyotlarni qabul qilishga qodir.

Perroning maydoni 60 ming kvadrat metrni tashkil qiladi. Aeroport xalqaro ICAO va IATA standartlariga muvofiq parvozlarni amalga oshirishga ruxsat beradi.

Xalqaro aeroportning zamonaviy jahon andozalari talablariga javob beradigan terminali soatiga 200 nafar yo‘lovchiga xizmat ko‘rsatish imkoniyatiga ega. Terminal ichida VIP zal, kafe, tibbiyot punkti va ofis xonalari mavjud. Aeroportda havo harakatini to‘liq avtomatlashtirilgan boshqarish va aviatsiya aloqa tizimlari bilan jihozlangan Havo harakatini boshqarish minorasi qurildi..

Parvozlar xavfsizligini taʼminlash maqsadida ICAO xalqaro talablariga muvofiq yetakchi italyan va nemis ishlab chiqaruvchilarining zamonaviy aviatsiya taʼminoti tizimlari joriy etildi. Qisqa vaqt ichida ILS/DME asboblar qo‘nish tizimlari, VOR/DME yo‘nalishli samolyotlar navigatsiya asboblari, avtomatlashtirilgan aviatsiya va meteorologik kuzatuv tizimlari, birlamchi va ikkilamchi radar tizimlari o‘rnatilib, foydalanishga topshirildi.

Barcha tizimlar ICAO va Eurocontrol xalqaro aviatsiya kataloglarida ro'yxatga olingan. Zangilan xalqaro aeroporti hududida yordamchi binolar, transformator binosi, qozonxona, suv idishlari qurildi.

Zangilan xalqaro aeroporti Qorabog‘ va Sharqiy Zangezurni muhim transport markaziga aylantirgan asosiy inshootlardan biridir. Shuningdek, mazkur aeroport Zangezur yo‘lagini havo transporti infratuzilmasi bilan mustahkamlash nuqtai nazaridan strategik ahamiyatga ega.

Zangilan xalqaro aeroporti Fuzuli shahridagi aeroportdan keyin Armaniston bosqinidan ozod qilingan Ozarbayjon hududlarida foydalaniladigan ikkinchi xalqaro maqomdagi aeroportdir.

Mamadbeyli maqbarasi

Armani vahshiyligi natijasi

Mamadbeyli tumanidagi maqbara mavjud yodgorliklardan biridir. Gumbazning yuqori qismi biroz vayron boʻlgan. Maqbara piramidasimon gumbazlar bilan qoplangan sakkiz qirrali prizmadan iborat. Maqbaraning asosiy darvozasi shimoli-gʻarbiy tomonda joylashgan. Uning yuz sathi juda oddiy. Ularning asosiy qismlari botiq. Shuning uchun mehrobning burchaklari biroz boʻrtib chiqqan. Maqbara eshigi yerdan 1.8 m. balandlikda. U yerda yer ostidaxmalari mavjud. Mamadbeyli maqbarasi Ozarbayjonning boshqa minorasimon maqbaralariga oʻxshaydi. Yodgorlikning karnizi eʼtiborni tortadi. Qora toshdan yasalgan. Strukturaviy elementlarning mutanosibligi chiroyli meʼmoriy kompozitsiyasi maqbaraga monumental goʻzallik bahsh etadi.

Tosh asosiy qurilish materiali sifatida ishlatilgan. Gʻishtin binolarda boʻlgani kabi bu maqbaraning devori ham yuk koʻtaruvchi hissa va qoplamalarga boʻlinmagan. Qoplama devorning asosiy qismini ham tashkil qiladi. Ustki kameraning yuqori devori 86 sm qalinlikka ega va ikki qatordan iborat. Ichki va tashqi qoplama toshlardan tiklangan. Ular orasi boʻsh saqlangan, keyin qorishma bilan toʻldirilgan. Shunga oʻxshash qurilmalarni Ozarbayjondagi boshqa maqbaralarda ham uchratish mumkin. Bu usul maqbaraning yuqori gumbazini qurishda ham qoʻllanilgan. Bu yerda ham gumbaz ikki qavatlidir. Ichki gumbazi sferasimon, tashqi gumbazi esa piramidasimon. Ular orasiga qorishma quyilgan. 1975-yilda yer osti qismi birinchi marta tozalandi va maqbara daxmasi ochildi. Dahma 2.95x3.30 m. oʻlchamli toʻgʻri burchakli shaklga ega. 190 sm balandlikda birikkan ravoq bilan oʻralgan. Dahmaga kirish gʻarbiy tomonda. Eshikning kengligi 76 sm, balandligi esa 88 sm.

Islom qoidalariga koʻra, maqbara va daxmaga kirish balandligi 120 sm dan oshmasligi kerak. Chunki bu yerga kirgan kishi marhumga hurmat bajo keltirish uchun sal egilishi kerak. Dahma tagi yaxshi silliqlangan toshlar bilan qoplangan. Oʻrta asrlarda bunday maqbaralar odatda feodallar, moliyaviy ahvoli yaxshi boʻlgan va shu bilan birga mashhur kishilar qabri ustiga qurilgan. Unda maqbaraga kirishning yuqorisida joylashgan va nasx uslubida yozilgan yozuv bor. Bu yozuvda aytilishicha, maqbara 704-yilda Ramazon oyida (1305) Muhammad al-xoja qabri ustiga qurilgan.

Hajalli doirasimon minorasi XIV asr

Hajalli qishlogʻidagi doirasimon minora - bu tarixiy meʼmoriy yodgorlik ham muhofaza qilinar edi. Afsuski, bizda u haqida hech qanday foto yoki maʼlumot yoʻq. Bu yodgorlik dumaloq shaklga ega edi. Ushbu minoraning aniq qurilish sanasi nomaʼlum. Bu ham mutaxassislar fikri va arxeologik tadqiqotlarning yoʻqligi natijasidir. Shuningdek, oʻrta asrlardagi koriz, karvonsaroy qoldiqlari va masjid ham boʻlgan.

Yenikend sagʻanasi

Hakarining oʻng qirgʻogʻida joylashgan Yenikend qishlogʻida ham XIV asrga oid sagʻana boʻlgan. Uning yuqori qismi buzilgan, pastki qismi esa bizning vaqtimizga yetdi. Bu yodgorlik ham oʻz vaqtida oʻrganilmaganligi sababli, biz bu haqda batafsil maʼlumot bera olmaymiz.

Zangilan shahridagi masjid

Tuman markazida joylashgan bu masjid XVII – XVIII asrlarga oid deyiladi. Masjid Safaviylar davrida qurilgan deb taxmin qilinadi. Uning ulchamlari 12x20 m. yedi. Ichkarida mehrob va tokcha bor edi. Qurilishda asosan mahalliy ohaktosh ishlatilgan. Devorlari qoplanmagan. Masjid darvozalari kunchiqar tomonga ochilardi. Eshik ravoq shaklida boʻlgan. Uning ustki tomonida yozuv bor edi. Bartaz, Sobu, Baharli, Girag Mushlan, Malatkeshin-Shafibeyli, Minjivan qishloqlarida ham masjidlar boʻlgan. Tuman hududidan topilgan qoʻchqor va ot haykalchalari ham uzoq oʻtmishimiz haqida hikoya qiladi.

Bartaz qiz qalʼasi

Bartaz tumani va Vejnali qishlogʻi oʻrtasidagi baland togʻ tepasida xalq orasida Qiz qalʼasi deb ataladigan qalʼa ham bor edi. Qalʼa asosan kuzatuv nuqtasi rolini oʻynagan. Chunki yoʻldan ancha masofa va balandlikda joylashgan va uncha katta boʻlmagan bunday qalʼa na boshpana, na mudofaa istehkomi boʻlib xizmat qilgan. Oʻrta asr mudofaa qalʼalari va boshpanalari baland va keng hududda qurilgan boʻlib, uning atrofi tabiiy sharoit bilan muhofaza qilingan yoki qalʼa atrofida baland devor qurilgan va maʼlum masofalarda minoralar oʻrnatilgan. Bu yerda biz buni uchratmaymiz. Shunga asoslanib aytish mumkinki, Bartazning qiz qalʼasi kuzatuv posti rolini oʻynagan. Tumanning Yemazli va Bartaz qishloqlarida qadimgi alban cherkovlari mavjud edi.

Muzeylar

Oʻlkashunoslik muzeyi tuman markazida joylashgandi. Uning yuzlab eksponatlari bor edi. Ularda xalqimizning uzoq oʻtmishdan to hozirgi kungacha boʻlgan turmush tarzi, roʻzgʻor va madaniyatini aks etgan. Tosh haykallar muzeyi Agʻ oʻyug (Oq oʻyiq) degan joyda joylashgan. Bu yerda turli davrlarga oid tosh yodgorliklar mavjud.

Koʻroʻgʻli toshi

Xalq qahramoni Koʻroʻgʻli nomidagi tosh, aslida undan ancha oldin mavjud boʻlgan. Bu tosh oq rangda boʻlib, uning nisbatan bosh tomonida oʻyiq bor. Ushbu toshning joylashgan joy Agʻ oʻyug (Oq oʻyiq) deb ataladi. Ushbu maydonning nomi bu tosh bilan bogʻliq. Oq (tosh) oʻyiq (yaʼni toshda) soʻzlari har nening nomini koʻrsatadi. Tosh ustidagi chuqurchaga qadimgi turklar, otashparastlar olov qalashgan. Va bu oʻyiqda, ehtimol, shamlar yonib turgan, turli marosimlar oʻtkazilgan. Toshga gʻalati yozuvlar ham bor. Ular qadimgi turkiy bitiklarga oʻxshaydi. Ularning Orxan-Enisey yozuvlari ekanligi ham ehtimoldan holi emas. Bu maydon baʼzan "Yozuv tekisligi" deb ataladi. Bu nom ushbu tosh va undagi yozuvlar bilan bogʻliq. Ushbu hudud tuman markazidan Bokuga boradigan yoʻlning yuqori qismida joylashgan. Toshning oʻlchamlari taxminan 90 sm x 40 sm x 20 sm. U yoʻnilgan holda. Necha asrlardan buyon quyosh va yomgʻir ostida boʻlishiga qaramay, oʻz sifatini yoʻqotmagan.

Geografik oʻrni

Zangilan tumani shimolda Gubadli va Jabroil tumanlari, janub va sharqda Eron, Gʻarbda Armaniston bilan chegaradosh.

Relyefi

Gʻarbda togʻlar, sharqda esa tekislik. Uning hududida Yura, Boʻr va Neogen-antropogen qatlamlari keng tarqalgan. Foydali qazilmalari: qurilish toshi, ohak xom ashyosi, oltin, qora marmar va boshqalar.

Tabiat

Zangilan maʼmuriy tumani 1930-yilda tashkil etilgan. Maydoni 707 km².

Zangilan tumani shimolda Gubadli va Jabroil, janub va Sharqda Eron Islom Respublikasi, Gʻarbda Armaniston Respublikasi bilan chegaradosh.

Tuman hududi kichik Kavkaz togʻlarining janubiy tomonida Arazboʻyi qismida joylashgan. Hududning oʻziga xos goʻzalligi, tik qoyalari, lolali tekisliklari, jozibali oʻrmonlari va butazorlari bor. Tuman hududi murakkab relefli. Hudud chuqur daralar hosil qiluvchi daryo vodiylari bilan boʻlingan. Tuman hududida asosan mezozoy gilli qatlamlar, yura boʻr davri ohaktosh va qumtoshlar, koʻp joylarda choʻkindi va vulqon jinslari tarqalgan. Togʻli hududlarda keng tarqalgan yura va boʻr davri jinslari bundan 150-200 ming yil avvalga davrga oid. Bozorchay tizmasi hududida Barbar va Salafir choʻqqilari (2270 metr balandlikda) boʻlib, ular ham Agʻbend va Vejnali yaqinidagi Araz darasiga quyiladi. Bu yerda oltinning boy konlari (Vejnali) bor. Shukurataz tepaligidan boshlangan yana bir qator Sobu-Top-Dallakli qishloqlari yoʻnalishida Araz tomon pastga yoʻnaladi.

Oxchu va Bargyushad daryolari oraligʻida joylashgan Syusan togʻ tizmasi janubi-sharqqa tomon pasayib Agʻ oyug tekisligini hosil qiladi. Boʻr choʻkindi jinslardan iborat. Oxchu daryosining har ikkala sohilida Karst gʻorlari bor. Qorabogʻ tizmasi tumanning shimoli-sharqiy qismida joylashgan. Bu tizma tobora pastqamlashib, Geyan choʻlini hosil qiladi. Tumanda togʻli qismlardagi zich oʻrmonlar keng tarqalgan. 1800-2000 metr balandlikda bargli oʻrmonlar asta-sekin pasayib subalp va alp oʻtloqlariga aylanadi. Zangilan viloyatida dunyoda ikkinchi va Yevropada birinchi boʻlgan noyob chinor oʻrmonlari mavjud. Tuman hududi shifobaxsh oʻsimliklar va buloqlarga boy. Hududda katta miqdordagi qurilish toshi, gil, marmar va boshqa materiallar mavjud.

Hududning tabiiy sharoiti, murakkab relefi oʻziga xos iqlim yaratdi. Tumanning Araz boʻyidagi joylarda qishi quruq yarim choʻl va quruq dasht iqlimi, undan yuqori qismlarida esa qishi quruq va yumshoq issiq boʻlgan iqlim bor va tez oqar togʻ daryolari Hakari, Oxchu, Bosit va Araz oqib oʻtadi, togʻ tizmalarida boshlangan daryolarning quyilish joyi Araz daryosidir. Tuman hududi turli tarixiy davrlarda turlicha maʼmuriy-hududiy boʻlinishga uchragan. 1828-yil rus bosqini davrigacha Basitchayning gʻarbidagi viloyat hududi Naxichevan xonligi, sharqida esa Qorabogʻ xonligi tarkibiga kirgan. XIX asr boshlarida Rossiya Janubiy Kavkazni egallagach, yangi hududiy va maʼmuriy boʻlinish yuz berdi. 1868-yilda Yelizavetpol guberniyasi tashkil etildi. Uning tarkibida Shusha, Yelizavetpol va Zangezur rayonlari yaratildi: yangi boʻlinishga koʻra Zangilan rayoni hududi Zangazur rayoniga kiritildi.

1925-yilgi hujjatlarda Zangilan Jabroil tumanining bir qismi sifatida koʻrsatilgan va xaritada Zangilanning Genlik, Aladin, Dallakli qishloqlari qayd etilgan. Soʻnggi ikki yuz yil davomida yagona tabiiy chegaraga yega boʻlmagan Zangilan 1930-yil avgust oyida mustaqil tuman sifatida shakllandi va aniq belgilangan hududiga ega boʻldi.

Iqlimi

Hududining koʻp qismida qurgʻoqchil qish bilan yumshoq iliq iqlim hukm suradi. Oʻrtacha harorat yanvar oyida 1 °C va iyul oyida 25,3 °C ga teng. Yillik yogʻin miqdori 400–500 mm.

Yirik aholi punktlari

Minjivan-Ozarbayjon Respublikasining Zangilan tumanidagi shahar tipidagi posyolka. Zangilan tumanining sharqida joylashgan

20 yil 2020 oktabrda Ozarbayjon Respublikasi Qurolli kuchlari tomonidan ishgʻoldan ozod qilindi.

Aholisi

• 1 yanvar, 2009-yil maʼlumotlari asosida

territoriya
	jami		erkak		ayol
	nafar	foiz	nafar	foiz	nafar	foiz
Zangilan tumani	39106	100,0	15764	100,0	23342	100,0
Shahar aholisi	17576	44,94	6937	44,01	10639	45,58
Qishloq aholisi	21530	55,06	8827	55,99	12703	54,42

Hozirgi kunda tumanda juda kam sonda armanilar yashaydi.

Mashhur odamlari

• Abbosova Odila Ziyot qizi -Fizika-matematika fanlari doktori, professor
• Abaszoda Rashod Qobil oʻgʻli-Fizika fanlari doktori
• Pashayev Rizvan Teymur oʻgʻli-Fizika-matematika fanlari doktori
• Mehdiyev Qudrat Dadash oʻgʻli-Fizika-matematika fanlari nomzodi
• Bagʻirov Bayram Muhammad oʻgʻli-texnika fanlari doktori
• Mamadov Murshud Jabbor oʻgʻli-tibbiyot fanlari doktori
• Amiraliyev Sobir Nurgalam oʻgʻli-tibbiyot fanlari nomzodi
• Mutallim Hasanov Ozarbayjon jurnalistlar uyushmasi aʼzosi, "Hasan bey Zardobiy" mukofoti sovrindori, oliy toifali oʻqituvchi.
• Ali Bek Azeri-yozuvchi va publitsist, "Rasmiy Boku" gazetasi va "Xazon" jurnali bosh muharriri, urush faxriysi
• Muhammad Asadov-General Mayor
• Zohir Asadov-filologiya fanlari doktori
• Mushfiq Oʻrujev - shahid boʻlgan, vafotidan keyin "Vatan uchun"medali bilan taqdirlangan.
• Gulu Maharramli-jurnalist-Professor
• Nasiman Yagublu-jurnalist, professor
• Anvar Mammadyarov-davlat arbobi, ichki ishlar vazirligi polkovnigi, Ozarbayjon Respublikasi Milliy Majlisi deputati
• Shahriyor Mammadyarov-Ozarbayjon shaxmat grossmeysteri
• Goshgar Tahmazli-tibbiyot fanlari doktori, oziq-ovqat xavfsizligi qoʻmitasi raisi.

Madaniyat, maorif va sogʻliqni saqlash muassasalari

Zangilan tumanida umumtaʼlim maktablari soni 66 tani tashkil etgan.

Shu jumladan: 39 ta oʻrta maktab, 15 ta asosiy (8 yillik) maktab, 12 ta boshlangʻich maktab.

Talabalar soni-5,836 nafar

Oʻqituvchilar soni-1,115 nafar

Ishgʻoldan keyin

2008-2009 oʻquv yili uchun umumtaʼlim maktablari soni 37 nafar

Shu jumladan: 34 ta umumtaʼlim maktabi, 2 ta boshlangʻich maktab, 1 ta boshlangʻich maktab.

Talabalar soni - 3960 nafar

Oʻqituvchilar soni – 821 nafar

2008-2009 oʻquv yilida 2 nafar oʻquvchi Prezident stipendiati boʻlgan.

1993-yildan soʻng 3 nafar oʻqituvchiga "Xizmat koʻrsatgan oʻqituvchi" unvoni berildi.

2 nafar oʻqituvchiga "Taraqqiy" medali, 2 nafar oʻqituvchiga esa „Ozarbayjon Respublikasi ilgʻor xalq taʼlimi xodimi“ koʻkrak nishoni bilan taqdirlangan.

Sport

XX asrning 80-yillarida tuman Markaziy stadioniga buyuk Ozarbayjon shoiri Samad Vurgʻun nomi berilgan. Tuman jamoasining nomi esa „Susan“ edi.

Tasvirlar

• 
  Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Zangilan tumanida bayroqni ko'tarib chiqdi
• 
  Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev ozod qilingan Zangilan tumanida tashrif buyurdi
• 
  Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyevning Zangilan tumanidagi intervyusi

Havolalar

• Ozarbayjon Milliy Ensiklopediyasi. Boku:2007 sah. 875.
• Virtual Qarabağ İKTM-də Zəngilan rayonu
• Prezident İlham Əliyev və xanımı Zəngilana gediblər