Yovuz odam
Yovuz odam, shuningdek, " qora shapka " yoki „yomon odam“ sifatida ham tanilgan boʻlib, tarixiy hikoyaga yoki boʻlmasa, adabiy fantastikaga asoslangan oddiy mifologik qahramondir.
Maqsadi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koʻpchilik bunday personajni „yovuzlik yoki jinoyatga aloqador shafqatsiz gʻarazli odam; spektakl va roman syujetida muhim yovuz voqelikni tashkil etuvchi qahramon“, deb taʼriflaydi[1]. Yovuz odamning tuzilmaviy maqsadi qahramon xarakteriga qarama-qarshilikda xizmat qilish va ularning motivlari yoki yovuz harakatlari bilan syujetni davom ettirishdir. Ayrim asarlarda bu kabi obrazlar yovuz qahramon sifatida tasvirlansa ham, aql-zakosi kuchli ekani ochib beriladi.
Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Yovuz odam" atamasi birinchi marta ingliz tiliga ingliz-fransuz tilidagi vilain soʻzidan kelib chiqqan. Ayrim maʼlumotlarda bu soʻz lotincha villanus[2] soʻzidan olingan deb ham maʼlumot beriladi, u villa tuprogʻiga bogʻlangan boʻlib, plantatsiya ekvivalentida ishlaganlarga ishora qiladi. Vaqt oʻtib, Vilain atamasi villeinga oʻtdi . Bu ritsarlik maqomiga ega boʻlmagan odamni nazarda tutadi, bu rxushmuomalalikning yetishmasligini anglatadi. Noxush yoki yovuz boʻlgan barcha harakatlar (masalan, xiyonat yoki zoʻrlash) oxir-oqibat soʻzning zamonaviy maʼnosida yovuz odamga tegishli boʻlgan shaxsga tushdi. Bundan tashqari, villein suiisteʼmollik atamasi sifatida ishlatila boshlandi.
Klassik adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Klassik adabiyotda yovuz qahramon doim ham zamonaviy va postmodern mujassamligida paydo boʻladiganlar bilan bir xil emas, koʻpincha bu adabiyotda qahramonlar va yovuz odamlarning chegaralari noaniq boʻlib qoladi[3]. Uilyam Shekspir yovuz arxetipni xarakteristikada uch oʻlchovli boʻlishi uchun modellashtirdi. Biroq Shekspirning tarixiy shaxslarning mujassamlanishiga Tudor manbalaridan kelgan targʻibot qismlari taʼsir koʻrsatdi va uning asarlari koʻpincha bu tarafkashlikni koʻrsatdi. Masalan, Shekspir mashhur Richard III ni oʻz oilasini qahr-gʻazab bilan yoʻq qilgan jirkanch yirtqich hayvon sifatida tasvirlagan[4] va bu klassik adabiyotda yovuz odam portretiga yorqin misol boʻla oladi.
Yovuz ayol[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Yovuz odam " atamasi oʻquvchilar yoki kuzatuvchilar axloqsiz deb topadigan baʼzi ideallar uchun katalizator sifatida namoyon boʻladigan qahramonlar uchun universal atamadir, ammo „yomonlik“ atamasi koʻpincha ularning ayol kimligi bilan birga keladigan oʻziga xos xususiyatlarni taʼkidlash uchun ishlatiladi yaʼni ularni baʼzi jihatlarda ajratish. Ayol yovuz odamdan (yoki yovuzlikdan) foydalanish koʻpincha xarakterga xos boʻlgan xususiyatlarni va ularga xos boʻlgan qobiliyatlarni taʼkidlashdir. Masalan, yovuz ayolning eng katta qurollaridan biri uning jozibali goʻzalligidir. Hikoyadagi tabiatan ayol xususiyatlarining buzilishi, shuningdek, sukkubusning iblisona koʻrinishini va ularning goʻzalligini qurol sifatida ishlatishga yaqinligini anglatadi. Bu xususiyat zamonaviy fantastika va mifologiyada koʻplab yovuz ayollar tomonidan qoʻllaniladi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „villain“ (en). Dictionary.com. Wayback Machine. 2014-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 11-oktyabr.
- ↑ Robert K. Barnhart. Chambers Dictionary of Etymology. New York: Chambers, 1999 — 1204 bet. ISBN 0550142304.
- ↑ „The greatest villains in literature“. The Daily Telegraph (2017-yil 8-sentyabr). 2022-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 26-mart.
- ↑ Blakeney, Katherine (2010). "Perceptions of Heroes and Villains in European Literature". Inquires Journal 2 (1). http://www.inquiriesjournal.com/articles/119/perceptions-of-heroes-and-villains-in-european-literature. Qaraldi: March 25, 2019.Yovuz odam]]
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Quotations related to Yovuz odam at Wikiquote- Media related to Villains at Wikimedia Commons
