Xlopka qo‘zg‘oloni
Xlopka qoʻzgʻoloni sovet tarixshunosligida qabul qilingan va bugungi kungacha saqlanib qolgan ommaviy banditizm va talonchilikning belgisi boʻlib, 1601-1603-yillardagi dahshatli ocharchilikning natijasi boʻldi. Oʻsha paytda faoliyat koʻrsatgan koʻplab qaroqchilar otryadlari orasida eng kattasi, Moskva yaqinida faoliyat yuritgan, bu hodisa nomi bilan atalgan Egri panja paxtasi atamanining otryadi edi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qoʻzgʻolon Rossiya davlatining gʻarbiy, markazi va janubidagi koʻplab okruglarni qamrab oldi, ammo vaziyat ayniqsa mamlakatning gʻarbiy viloyatlarida qiyin edi, bu yerda, bir tomondan, ommaviy ocharchilik oqibatida tabiiy hosildorlik past boʻlgan. Rossiyani Polsha va Shvetsiya bilan bogʻlaydigan savdo yoʻllari mavjud edi. „Belskiy buyrugʻi“[1] bilan mashxur boʻlgan talonchilik buyrugʻi Moskvadan qaroqchilikka qarshi kurashish uchun yuborilgan vakolatlarni tavsiflaydi. Jinoyatga qarshi kurashish uchun u mahalliy kuchlarga va qishloq oqsoqollarining yordamiga tayanishi kerak edi va zodagon militsiya qoʻzgʻolonchilarni qoʻlga olishda ishtirok etmadi. Koʻrilgan choralar vaziyatni sezilarli darajada oʻzgartirmadi.
Qoʻzgʻolonchilarning asosini 1601-1603-yillardagi katta ocharchilik tufayli mulklardan qochib ketgan qullar tashkil etdi, chunki ularning egalari ularni boqishdan bosh tortdilar, ammo ayni paytda ular ocharchilik oxirida ularga daʼvo qilishga umid qilishdi. Ammo oʻsha davr hujjatlaridan maʼlum boʻlishicha talonchilik bilan shugʻullanuvchilar dehqon aholi tomonidan faol qoʻllab-quvvatlangan, bu esa bunday otryadlarga qarshi kurashni qiyinlashtirgan. Shu bilan birga davlat hujjatlarida qoʻzgʻolonning siyosiy mohiyati koʻrsatilmaydi — xizmatkorlik harakati ishtirokchilari „oʻgʻrilar“ (siyosiy jinoyatchilar) emas, balki „qaroqchilar“ (jinoyatchilar) deb ataladi. „Qaroqchilar“ ayrim shaharlar va qal’alar ustidan nazorat oʻrnatishga urinmadilar. Paxta otryadi va ularga oʻxshaganlarning maqsadi hokimiyatni qoʻlga olish emas, balki ocharchilik sharoitida oʻziga xos boʻlgan yoʻllar bilan tirikchilik qilish edi.
Paxta otryadining yoʻq qilinishi bilan Rossiya davlatidagi ommaviy talon-tarojlar toʻxtamadi, qullarning bir qismi janubga qochib ketishdi, u yerda ular Bolotnikov qoʻzgʻoloni va Qiyinchiliklar davrining boshqa voqealarida qatnashdilar. Qirol Boris Godunovning farmoni bilan qoʻzgʻolon sharoitlarini sinchkovlik bilan tekshirish amalga oshirildi, chunki isyonchilar orasida sharmanda boʻyarlarning xizmatkorlari ham bor edi.
1603-yil avgustda okolnichi I.F. Basmanov[2] qoʻmondonligi ostida 600 kishigacha boʻlgan Xlopok otryadini yoʻq qilish uchun Moskvadan gʻarbga 100 ta kamonchilar otryadi yuborildi. Biroq sentabr oyi oʻrtalarida hukumat qoʻshinlari isyonchilar tomonidan pistirmaga uchradi. Jang paytida Ivan Basmanov oʻldirildi, ammo kamonchilar qoʻzgʻolonchilarni magʻlub etishga va yarador Paxta Kosolapni qoʻlga olishga muvaffaq boʻlishdi, ular tez orada qatl etildi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Gil. Rossiyadagi ommaviy qarshilik tarixidan. — M.: Umumiy joy, 2015, S. 53 — 62.
- Nikon yilnomasi
- Karamzin N. M. " Rossiya davlati tarixi ", jild. XI.
- Solovyov S. M. „Rossiya tarixi“, jild. XIII.
- Artsibashev N. FROM. „Rossiya tarixi“.
- DA. VA. Koretskiy. 17-asr boshlarida dehqonlar urushi va Rossiya tarixidan. „Tarix savollari“, 1959-yil, 3-son, 137-bet
- Brockhaus va Efron entsiklopedik lugʻati. T. 5, S. 130.
- Entsiklopedik leksika. T. 5, S. 43.