Xalqaro xotin-qizlar yili

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Xalqaro xotin-qizlar yili (International womenʼs year — IWY) Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan 1975-yilga berilgan nom edi. Oʻsha yildan boshlab 8-mart Xalqaro xotin-qizlar kuni sifatida nishonlanadi va 1976-yildan 1985-yilgacha Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar oʻn yilligi ham taʼsis etildi.[1][2]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar maqomi boʻyicha Komissiyasi (CSW) tomonidan ayollarga nisbatan kamsitishlarni bartaraf etish boʻyicha deklaratsiyani qabul qilish boʻyicha koʻp yillik ishidan soʻng, 1965-yilda CSW ayollarning inson huquqlarini taʼminlash boʻyicha deklaratsiyani qabul qilish uchun jiddiy ishlay boshladi. Hukumat vakillari, nodavlat notijorat tashkilotlari vakillari va BMT xodimlarining taʼlim, bandlik, meros, jazo islohoti va boshqa masalalarni qamrab olgan javoblarini jamlagan holda, CSW delegatlari Bosh Assambleya tomonidan qabul qilingan Ayollarga nisbatan kamsitishlarga barham berish toʻgʻrisidagi deklaratsiya (DEDAW) loyihasini ishlab chiqdilar.(1967-yil 7-noyabr)[3] Deklaratsiya qoʻllab-quvvatlangach, keyingi qadam uni Konvensiyaga aylantirishga tayyorgarlik koʻrish edi. Kechikishlar boʻlgan boʻlsa-da, 1972-yilga kelib, Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressi IX sarlavhani qabul qilganda, federal mablagʻ oladigan har qanday muassasa uchun taʼlimdagi kamsitishlarni yoʻq qildi, konvensiya sifatida qabul qilinishiga umid kuchaydi.[3] Ayni paytda, Xalqaro Demokratik Ayollar Federatsiyasi (WIDF) aʼzolari uzoq vaqtdan beri ayollar tengsizligini hal qilish uchun xalqaro xotin-qizlar yili va konferensiya oʻtkazishni talab qilishgan. WIDF CSW aʼzosi emas, balki kuzatuvchi sifatida tayinlanganligi sababli ular tadbirni bevosita taklif qila olmadilar, lekin taklif loyihasini ishlab chiqdilar. CSW Ruminiya delegatini oʻz taklifini taqdim etishga koʻndirib, Finlandiya tomonidan taklif qilindi. Oʻz navbatida, CSW bu taklifni maʼqulladi va 1972 -il[4] dekabrda 1975-yilni Xalqaro xotin-qizlar yili deb eʼlon qilish uchun Bosh Assambleyaga taqdim etdi. .[5] Ammo konferensiya bilan bogʻliq muammolar bor edi. Dastlab, sovet ayollari konferensiya chaqiruvini rad etishdi va muzokaralarni toʻxtatib, Sharqiy Berlinda BMT tuzilmasiga boʻysunmaydigan oʻzlarining konferensiyalarini oʻtkazishni afzal koʻrishdi.[6][7] Sovuq urush siyosatining bir qismi sifatida Qoʻshma Shtatlar oʻshanda konferensiya ayollar bilan cheklanib qolmay, balki gender-neytral boʻlishi kerakligini taklif qildi.[8] Nihoyat, Mexiko shahri konferensiyani oʻtkazishga rozi boʻldi va CSW CEDAW oʻtishini taʼminlash uchun zarur boʻlgan „mashinalarni“ tayyorlash boʻyicha vazifalarni qoʻydi.[7] Xelvi Sipila Bosh kotibning ijtimoiy rivojlanish va gumanitar masalalar boʻyicha yordamchisi etib saylandi va yil davomida tadbirlarni tashkil qilish uchun masʼul etib tayinlandi.[3]

Xalqaro miqiyosida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mexiko shahri[tahrir | manbasini tahrirlash]

1975-yil 19-iyundan 2-iyulga qadar Mexiko shahrida BMTning birinchi Jahon ayollar konferensiyasi boʻlib oʻtdi.[2] 1975-yilgi konferensiya Butunjahon harakat rejasini, shuningdek, ayollar tengligi va ularning taraqqiyot va tinchlikka qoʻshgan hissasi toʻgʻrisidagi Meksika deklaratsiyasini qabul qilishga olib keldi.[6] U Ayollar malakasini oshirish boʻyicha Xalqaro tadqiqot va oʻqitish instituti (INSTRAW) va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar uchun Taraqqiyot Jamgʻarmasi (UNIFEM) kabi monitoring mexanizmlarini yaratishga olib keldi va keyingi konferensiyalar uchun harakat rejalarini belgiladi, u 1980-yilda Kopengagenda boʻlib oʻtadi. U taraqqiyot va muvaffaqiyatsizliklarni baholashga imkon berish uchun 1975-yildan 1985-yilgacha boʻlgan davrni BMTning Ayollar uchun oʻn yilligi sifatida belgiladi va natijada Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish toʻgʻrisidagi konvensiyani (CEDAW) tezda ratifikatsiya qilishni talab qildi.[9][5] 1985-yil Nayrobida (Keniya) boʻlib oʻtgan uchinchi konferensiya nafaqat ayollar oʻn yilligini yopibgina qolmay, balki 2000-yilga kelib milliy qonunlarda gender kamsitilishining qonun bilan belgilab qoʻyilganini olib tashlash uchun bir qator aʼzo davlatlar jadvallarini ham belgilab oldi.[10][11][12][13][14][15][16] 1975-yilgi Mexiko konferensiyasida mingdan ortiq delegatlar qatnashdi. Taniqli ishtirokchilar orasida avstraliyalik Elizabet Rid va Margaret Uitlam bor edi.[17] Xalqaro xotin-qizlar yili tribuni ham konferensiya qoʻmitasi tomonidan tashkil etilgan va 1975-yilda unda 4000 ayol ishtirok etgan[2][18]

Sharqiy Berlin[tahrir | manbasini tahrirlash]

Butun jahon ayollar kongressi Mexiko shahridagi tadbirdan soʻng Sharqiy Berlinda IWY doirasida boʻlib oʻtdi. U ayollar tengligini „inson huquqlarining sotsialistik kontsepsiyasining haqiqiy timsoli“ sifatida ideallashtirdi.[19] Sharqiy Germaniya Fanlar akademiyasi, Gumboldt universiteti va Sotsialistik birlashgan partiya Markaziy qoʻmitasining hukumat va huquq boʻyicha ekspertlaridan tashkil topgan Teng huquqlar boʻyicha ishchi guruhi ayollar huquqlari jinsi boʻyicha belgilangan alohida sohaga toʻgʻri kelishi haqidagi gʻoyani rad etdi, ammo buning oʻrniga Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari pozitsiyasi bilan boshqarilishi kerak edi.[19] Anjela Devis konferensiyaning asosiy mehmonlaridan biri edi, shuningdek , Chilining sobiq birinchi xonimi Hortensia Bussi de Allende ham edi.[19] Davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlangan dastur davlat sotsializmi orqali ayollarni sinf, irq va jinsga asoslangan zulmdan ozod qilish uchun milliy kurashlarda ayollarning birdamligini targʻib qildi.[19]

Bryussel[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayollarga qarshi jinoyatlar boʻyicha xalqaro tribunal IWY uchun tadbir sifatida rejalashtirilgan edi, ammo 1976-yil 4-8-mart kunlari Belgiyaning Bryussel shahrida boʻlib oʻtdi. Moliyaviy cheklovlar bilan cheklangan konferensiyada qirq mamlakatdan 2000 nafar ayol ishtirok etdi. Soʻzga chiqqanlar iqtisodiy ekspluatatsiya va ayollarga nisbatan zoʻravonlikning turli koʻrinishlariga toʻxtaldi. Konferensiyaning eng muhim rivojlanishi Xalqaro feministik tarmoq edi.[20]

Sionizm bahslari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1975-yilgi konferensiya, shuningdek, BMT homiyligidagi har qanday forumda qabul qilingan birinchi „Sionizm — irqchilik“ rezolyutsiyasini qabul qilish bilan ham eʼtiborga sazovor boʻldi va shu bilan keyingi noyabrda 1975-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 3379 -sonli rezolyutsiyasiga yoʻl tayyorladi.[21]

Sionizmni irqchilik bilan tenglashtirgan bayonot 1985-yilda Keniya poytaxti Nayrobida boʻlib oʻtgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar oʻn yilligi yakuniy konferensiyasida koʻrib chiqiladigan hisobot ilovasiga ham kiritilgan.[22] Biroq, Marlin Levinning „ Tush oladi: Xadassaning hikoyasi“ (1997) kitobida taʼkidlanganidek, „ Bernis [Tannenbaum] [Prezident Ronald] Reygandan BMT rezolyutsiyasini ochiqchasiga rad etishni soʻradi. U rozi boʻldi va agar konferensiya yakuniy deklaratsiyasiga sionizm — teng — irqchilik rezolyutsiyasi kiritilsa, AQSh delegatsiyasi Nayrobidan chiqib ketishiga vaʼda berdi“[22] Tannenbaum, shuningdek, Amerika Qoʻshma Shtatlari Senatini konferensiya rezolyutsiyasini qoralashga va uni qaytarib olishni talab qilishga ishontirdi.[22] U, shuningdek, shaxsan Keniyaga Senat rezolyutsiyasi loyihasi bilan uchib ketdi, u yerda Prezident Reyganning qizi va Amerika delegatsiyasi rahbari Maurin Reygan, agar rezolyutsiya yakuniy konferensiya delegatsiyasi tarkibiga kiritilsa, konferensiyadan chiqish haqidagi prezidentning vaʼdasini takrorladi.[22] Keyin Keniya murosaga vositachilik qildi, unda sionizm yakuniy konferensiya hisobotidan chiqarib tashlandi.[22]

Milliy miqiyosida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avstraliya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avstraliyada 1975-yil Sentyabr oyida „Ayollar va siyosat“ mavzusida konferensiya[17] boʻlib oʻtdi, unda 700 nafar ayol ishtirok etdi.[23]

Kanada[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kanadadagi IWY tadbirlari, umuman olganda, kanadalik ayollar, shuningdek, keng jamoatchilikning ayollar muammolari va yutuqlari haqida xabardorligini oshirdi. Bu Ontario ayollari va huquq assotsiatsiyasi hamda Kanada xizmat koʻrsatish, ofis va chakana savdo ishchilari uyushmasini (SORWUC) yaratishga turtki boʻldi va koʻpchilik uchun ayollarning istiqbollarini namoyish etishga qaratilgan taʼlim va sanʼat ishlarida ishtirok etish uchun mablagʻ taklif qildi. Ana shunday saʼy-harakatlardan biri Kanada Milliy Kino Kengashiga petitsiya boʻlib, u studiya D ni yaratishga olib keldi. Sentyabr oyida Guelf universitetida Nelli Makklung va uning uchun muhim boʻlgan islohotlar masalalariga bagʻishlangan konferensiya boʻlib oʻtdi.[24]

Yangi Zelandiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yangi Zelandiyada 1975-yil Iyun oyida Vellingtonda Birlashgan ayollar konvensiyasi boʻlib oʻtdi.[25]

Qoʻshma Shtatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1977-yil 11-12-iyun kunlari Konnektikutda va oktabrda Buyuk Klivlend Kongressida boʻlib oʻtganlar kabi IWYni qoʻllab-quvvatlash tadbirlari Qoʻshma Shtatlar boʻylab xususiy tashkilotlar va NNTlar tomonidan oʻtkazildi.[26][27] AQSh hukumati tomonidan moliyalashtirilganligi sababli AQShning eng muhim tadbirlaridan biri Texasning Xyuston shahrida boʻlib oʻtdi va IWY tadbiri sifatida rejalashtirilgan boʻlsa ham, 1977-yilgacha boʻlib oʻtdi. 1977-yilgi Milliy Ayollar Konferensiyasiga Qoʻshma Shtatlardagi har bir shtatdan ayollar kiritildi va Jahon Harakat Rejasining koʻp nuqtalarini aks ettiruvchi Milliy Harakat Rejasini ishlab chiqdi.[20]

Hindiston[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindistonning oʻsha paytdagi Bosh vaziri Indira Gandi 1975-yil 16 -evralda Basant Panchami yakshanba kuni Hindistonning Nyu-Dehli NDMC Indoor Stadium stadionida 50 ta ayollar tashkiloti tomonidan homiylik qilingan Milliy xotin-qizlar kuni va Xalqaro xotin-qizlar yili tadbirini ochgan edi[28]

Natijalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy maqola: United Nations General Assembly Resolution 3520 va Declaration of Mexico on the Equality of Women and Their Contribution to Development and Peace

1975-yilda ayollarga xalqaro eʼtibor qaratilishi natijasida bir qator institutlar tashkil etildi:

  • Ayollar malakasini oshirish boʻyicha xalqaro tadqiqot va oʻqitish instituti (INSTRAW)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ayollar uchun taraqqiyot jamgʻarmasi (UNIFEM)
  • Iyul oyida Janubiy Avstraliyada ayollar tadqiqotlari resurs markazi tashkil etilgan.[29]

Belgisi[tahrir | manbasini tahrirlash]

IWY, shuningdek, IWY, CEDAW va UNIFIL tomonidan qoʻllaniladigan „kaptar“ belgisini tanlaydi. Ayol belgisi va tenglik belgisi bilan kesishgan stilize qilingan kaptar, emblema oʻsha paytdagi 27 yoshli Nyu-Yorkdagi reklama kompaniyasining grafik dizayneri Valeri Pettis tomonidan sovgʻa qilingan. U BMT Ayollarining[30] rasmiy ramzi boʻlib qolmoqda va shu kungacha Xalqaro xotin-qizlar kunini nishonlashda foydalaniladi.[10][31][32]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „International Women's Day“. UN.org. United Nations.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 „1st World Conference on Women, Mexico 1975“. Choike, Third World Institute. 2004-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 15-iyul.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Fraser 1999.
  4. ↑ Armstrong 2013.
  5. ↑ 5,0 5,1 "Background of the Conference" 1976.
  6. ↑ 6,0 6,1 Ghodsee 2010.
  7. ↑ 7,0 7,1 Friedan 1998.
  8. ↑ Teltsch 1974.
  9. ↑ Pietilä 2007.
  10. ↑ 10,0 10,1 Allison Dowie, Dangers on the Road to Complete Emancipation, Glasgow Herald, 22 October 1974.
  11. ↑ Arvonne S. Fraser. Becoming Human: The Origins and Development of Womenʼs Human Rights, Human Rights Quarterly, Vol. 21, No. 4 (November 1999), pp. 853-906.
  12. ↑ WOMEN ON THE MOVE: Message from the Secretary-General, Gertrude Mongella, Secretariat of the Fourth World Conference on Women. United Nations. March 1994/No. 1.
  13. ↑ Implementation of the Nairobi Forward-looking Strategies for the Advancement of Women. United Nations General Assembly. A/RES/40/108, 13 December 1985, 116th plenary meeting.
  14. ↑ Mary K. Meyer, Elisabeth Prügl. Gender politics in global governance. Rowman & Littlefield, 1999, ISBN 978-0-8476-9161-6, pp. 178-181.
  15. ↑ Anne Winslow. Women, politics, and the United Nations Volume 151 of Contributions in womenʼs studies. Greenwood Publishing Group, 1995 ISBN 978-0-313-29522-5, pp. 29-43.
  16. ↑ Chadwick F. Alger. The future of the United Nations system: potential for the twenty-first century. United Nations University Press, 1998 ISBN 978-92-808-0973-2, pp. 252-254.
  17. ↑ 17,0 17,1 „International Women's Year, 1975“. National Archives of Australia. 2007-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 15-iyul.
  18. ↑ Olcott, Jocelyn. International Women's Year: The Greatest Consciousness-Raising Event in History (English). Cambridge, MA: Oxford University Press, 2017 — 61–62 bet. ISBN 9780197574744. 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Eckel & Moyn 2013.
  20. ↑ 20,0 20,1 Bunch 2012.
  21. ↑ Text of resolution 3379:
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 Sam Roberts, „Bernice Tannenbaum, Who Fought U.N. Resolution on Zionism, Dies at 101“, 9 April 2015.
  23. ↑ Marian Sawer. „Red, White and Blue, What Do They Mean to You? The Significance of Political Colours“ (2006-yil 29-sentyabr). 2011-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 15-iyul.
  24. ↑ Pierson & Cohen 1993.
  25. ↑ „Forum 1975“. 2007-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 15-iyul.
  26. ↑ „International Women's Year Conference Records“. Thomas J. Dodd Research Center, University of Connecticut. 2006-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 15-iyul.
  27. ↑ „INTERNATIONAL WOMEN'S YEAR, GREATER CLEVELAND CONGRESS“. Case Western Reserve University. Qaraldi: 2007-yil 15-iyul.
  28. ↑ „P. M. inaugurates women's rally (Front page); P. M. inaugurates women's rally (Page 23)“. Socialist India (Volume 10) (1975-yil 22-fevral). Qaraldi: 2022-yil 17-aprel.
  29. ↑ „Women's Movement page 6“. SM Memory, State Library of South Australia (2007-yil 4-may). Qaraldi: 2007-yil 15-iyul.
  30. ↑ [tools.unifem.org/unifem_logos/UNIFEM-GraphicStandards.pdf Graphic Standards]. UNIFEM Headquarters, United Nations Secretariat document, New York.
  31. ↑ Dangers on the road to complete emancipation. The Glasgow Herald. 22. October 1974.
  32. ↑ Dove Symbol for Women. Associated Press, The Calgary Herald. 10 May 1974.

 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xalqaro_xotin-qizlar_yili&oldid=3835029" dan olindi