Urmar ishi
"Urmar ishi" - 1888-yil 18-mayda yer tuzish ishlari paytida Qozon viloyatining Tsivil tumanidagi Eski Urmar qishlog'i va Kichik Urmar qishloqlari dehqonlari o'rtasidagi bahsli o'rmon uchastkasi bo'yicha to'qnashuv.
Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
19-asrning 2-yarmida koʻp yillar davomida bu qishloqlar aholisi oʻrtasida oʻrmon egaliklari uchun sud jarayoni boʻlgan[1]. Birinchisi ham, ikkinchisi ham uni qishloq jamoalarining mulki deb topdilar.1888-yil 18-mayda yer tuzuvchisi, Staroarabosinsk volost kengashi a'zolari, politsiya konstabli, qo'riqchi, Stariye Arabosi, Malye Urmari va Kovali qishlog'ining sotsk qishloqlari politsiyachilari, shuningdek ishchilar va guvohlar. Qozon tuman sudi qaroriga ko'ra Eski Urmar qishlog'ining o'rmon xo'jaligidan Kichik Urmari qishlog'i dehqonlari foydasiga 42 gektar o'rmon uchastkasini ajratish maqsadida chegara ishlarini olib borish boshlandi. Stariye Urmar qishlog'i aholisi vilkalar va tutqichlar bilan qurollanib Malye Urmar qishlog'i va uning atrofidagi aholi punktlarining yer o'lchagichlariga va ularning harakatlarini kuzatib turgan dehqonlarga hujum qilishdi. Otishma paytida Malye Urmar qishlog'ining 3 nafar fuqarosi va Starye Shelkanyi qishlog'ining fuqarosi og'ir yaralangan, ular tez orada vafot etgan. Ayrim dehqonlar turli darajadagi tan jarohatlari oldi[1].
Toʻqnashuvda ikki tomondan yuzlab dehqonlar qatnashdi[2]. Jumladan volost ustasi va politsiya zobiti azob chekishdi.
Mazkur fakt yuzasidan jinoyat ishi qoʻzgʻatilgan. Imperatorning 1888-yil 8-iyundagi buyrug'i bilan jinoyatchilar harbiy sudga keltirildi. Jarayon jamoatchilik e'tiroziga sabab bo'ldi. "Urmar ishi" bo'yicha Stariye Urmar qishlog'ining 46 nafar fuqarosi qotillik va gijgijlashda ayblangan. Ayblanuvchilarni N. V. Reingard himoya qildi, Qozon universiteti talabasi N. M. Oxotnikov tarjimon sifatida ishladi. “Umar ishi” boʻyicha 45 kishi sudlangan, 17 nafari osishga hukm qilingan [2]. (Starye Urmar qishlogʻining 17 nafar fuqarosi Qozon harbiy okrug sudi tomonidan oʻlim jazosiga hukm qilindi.)
Ilminskiy IlminskiySinod bosh prokurorining iltimosiga binoan K. P. Pobedonostsev hukmni yengillashtirishni iltimos qilib qirolga murojaat qildi. Aleksandr III 4 mahkumning qatl etilishini 4 yil og'ir mehnat, 6 yil Sibirga surgun, 7 yil qamoqxonalarda xizmat qilish bilan almashtirdi [2].
XX asrning o'rtalarida sovet tarixiy adabiyotida ushbu hodisa dehqonlarning hukumatga qarshiligi sifatida talqin qilingan: …Ishchilar qo'zg'aloni ta'sirida Chuvashistonda dehqonlar harakatining turli shakllari yuzaga kelgan. 1888-yil may oyida Eski Urmarlar Eski Arabosinsk qishlog'ida bosh ko'tarishgan. 700 ga yaqin dehqonlar 47 desyatin o'rmon yerlarini olib qo'ymoqchi bo'lgan hukumat a'zolariga qarshi kurash olib borishgan. 1905-1907-yillarda Chuvashiyadagi revolyutsiya
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Urmari
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Николаев, Г. А. Урмарское дело // Электронная Чувашская энциклопедия = Чувашская энциклопедия. В 4 т. Чебоксары: Чувашское книжн. изд-во, 2011. Т. 4. Си—Я. 797 с. ISBN 9785767019311. — Чувашский государственный институт гуманитарных наук.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Александров 2002.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Письма Николая Ивановича Ильминскаго к обер-прокурору Святѣйшаго Синода Константину Петровичу Побѣдоносцеву : Изданiе редакцiи Православнаго собесѣдника. — Казань : Типо-Литография Императорского Университета, 1895. — 414+XII с.
- Александров, Г. А. Общественная работа // Чувашские интеллигенты : Биографии и судьбы. — Чебоксары, 2002. — С. 77. — 216 с. — 500 экз. — ББК 63.3 (2 Рос.Чув) + 74.03. — УДК 94 (470.344) + 37(G).
- Любимов, В. Н. Чувашия в революции 1905−1907 годов // Учёные записки ЧНИИ. — Чебоксары : Чувашское гос. издательство, 1956. — Вып. XIII : Чувашия в первой русской революции. — С. 38−39 (167—168). — 210 с.
- Кузнецов, И. Д. История Чувашской АССР. — Чебоксары : Чувашское книжное изд-во, 1966. — Т. 1.