Tyavan

Tenmoku uslubidagi chavan, Xitoy, 12-asr

Tyavan (yaponcha: 茶碗, — choy piyolasi) — yapon choyi marosimi uchun ishlatiladigan idish - piyola hisoblanadi. Piyolalar — marosimning muhim elementi hisoblanadi. Xususan, choy ichgandan soʻng, uning ichiga nazar tashlash va keyin uni keyingi mehmonga topshirish odat tusiga kirgan. Koʻpchilik tyavanlar yapon kulolchilik asarlari va baʼzi milliy xazinalar maqomida turadi. Mashhur choy idishlari oʻz nomlariga ega boʻlib, koʻpincha ular muzeylarda saqlanishiga qaramay, qoʻllanilishda ham davom etmoqda.

Tarix va tuzilma

XVI asrdagi kulollar choy marosimi uchun maxsus tyavan ishlab chiqarila boshlashgan. Ayniqsa Raku, seto, hagi, karatsu, sigaraki va oribe uslublari mashhur.

Chashkalardan barqaror, ammo yengil va silliq ichki yuzasiga ega boʻlishi talab etiladi. Shu bilan birga, tyavanlarda „nomukammallik“ ulkan baholanadi: kulol barmoqlarining izlari, sirtdagi notekis naqshlar va boshqalar . Chashkaning oʻlchami aylantirishga, qoshiq va salfetka joylashishiga imkon berishi kerak, ammo ayni paytda kaftlarda qulay joylashishi ham kerak. Chashkaga qarab, tomoshabin uning yuqori qirrasi, tuzilishi va asosi uygʻunligiga baho beradi.

Marosimdagi roli

Tyavan choy marosimida alohida oʻrin tutadi, boshqa idishlar singari, u chuqur ramziylikka ham ega, yaʼni chashkaga boʻlgan munosabat — choy ziyofati ishtirokchisiga munosabatini eslatadi: mashhur chashkalarga nom berilgan.

Tyavan maxsus qutida saqlanadi va maxsus ipak bilan oʻraladi va chashkaning tarixi devorlarga yozib qoʻyiladi. Shuningdek, ular orasida, dizayni xususiyatlari bilan belgilanadigan ierarxiya ham mavjud: uslubning qatʼiyligi, oʻziga xos kulolchilik ustaxonalari anʼanalari bilan bogʻliqligi, kelib chiqish joyi va boshqalar. Baʼzi ustalar birinchi oʻrinni koreys идо (yaponcha: 井戸型) uslubidagilarga berishadi („quduq“ degan maʼnoni anglatadi, bu chashkaga qaraganida chuqurlik hissini aks ettiradu), boshqalari raku chashkalari boʻlib, Karatsu kulollari ham uni yuqori baholashadi. Ierarxiya boʻyicha boshqalardan ustun turadigan chashka eng muhim mehmonga beriladi, alohida hollarda esa choydan keyin u yodgorlikka aylanadi va oʻz maqsadiga koʻra boshqa ishlatilmaydi.

Choyni tatib koʻrgandan soʻng, tyavan salomdan boshlab tekshiriladi; idish bir mehmondan ikkinchi mehmon qoʻliga uzatiladi.

Adabiyotlar

• Чашка в контексте японской чайной церемонии. http://www.irbis-nbuv.gov.ua/cgi-bin/irbis_nbuv/cgiirbis_64.exe?C21COM=2&I21DBN=UJRN&P21DBN=UJRN&IMAGE_FILE_DOWNLOAD=1&Image_file_name=PDF/had_2007_7_25.pdf. 
• Richard Louis Edmonds, et al.. Japan, §XV: Tea ceremony, Grove Art Online. Издательство Оксфордского университета, 2008.  (subscription required)
• Sen So-oku „Chapter 6 The Essentials of Chanoyu Implements“,. Tea – Seeking the Missing Link to Rikyu, Shinchosha, Tokyo, 2010.  (Inglizcha)