Tuyduq
Tuyduq (Tyuyduq) (turkmancha: tüýdük) — boʻylama ochiq nay shaklidagi anʼanaviy turkman puflama cholgʻusi boʻlib, uning bir necha navlari bor[1]. Tarixiy jihatdan dastan xalq oʻyinlari ijrosi bilan bogʻliq.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Turkman xalq cholgʻu asboblarining kelib chiqishi haqidagi rivoyatlar xalq ogʻzaki ijodida keng oʻrin olgan. Koʻpincha anʼana ellinistik mazmun bilan toʻldiriladi: masalan, turkmanlarning yana bir milliy cholgʻusi — dutorning paydo boʻlishi Platonga, tuydukning kelib chiqishi Zulqarnayn (Iskandar Zulqarnayn) bilan bogʻliq[2]. Oʻrta Osiyo mintaqasining qadimiy arxeologiyasida tuyduqning namunalari keng tarqalgan. Bu cholgʻu asbobida chalinish, asosan, bu hududning turk-oʻgʻuz va arab-fors musiqa anʼanalari bilan bogʻliq boʻlgan boy musiqa anʼanalari bilan bogʻliq.
Tuyduq turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Gosha-dilli-Tuyduq — dilli-Tuyduqning juft navi. Hajmi, tuzilishi va akustik xususiyatlariga koʻra bir xil tillari kesilgan 2 ta qamish naychadan iborat; ularning sozlashidagi ozgina farq tufayli oʻziga xos zarbalar paydo boʻladi. Ovozi boshqa tuyduq turlariga qaraganda yumshoqroq.
- Gargi-Tuyduq — bochkaning yuqori uchiga ogʻiz boʻshligʻi qoʻyiladi (uzunligi 75-80 mm, diametri 18-20 mm) — metall silindr (uzunligi 50 mm); barrelda 6 ta oʻyin teshigi mavjud — 5 ta old tomonda, 1 ta orqa tomonda. Ovoz ishlab chiqarishning oʻziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda oʻziga xos „mat“ tembr ovoziga ega (kuchli emas)[2].
- Dilli-Tuyduq — qamish cholgʻu asbobi[3]. Bochka (uzunligi 160 mm, diametri 6-8 mm) ikkala uchi ochiq (ular ham yopiq yuqori uchi bilan uchrashadi). Unda 5 ta oʻyin teshigi mavjud: 4 ta old tomonda, 1 ta orqada. U shaklidagi til magistralning yuqori chetidan 5-10 mm masofada kesiladi. Ovozi oʻtkir, biroz burunga yaqinlashadi.