Turk qizil qarag'ayi

Turk qizil qarag'ayi ( Pinus brutia ) - Sharqiy O'rta yer dengizi havzasida paydo bo'lgan Pinaceae oilasiga mansub qarag'ay turi, mos yashash joylarida balandligi 25 metrgacha o'sishi mumkin. Bu O'rta yer dengizi iqlimining odatiy yengil daraxtidir. Bu Turkiyadagi eng muhim tez o'sadigan daraxt turi bo'lib, qurg'oqchilikka juda chidamli va turli tuproq sharoitida muvaffaqiyatli o'stiriladi. Nafaqat turk o'rmonchiligida, balki chet el manbalarida ham turk qarag'ayi - turk qizil qarag'ayi sifatida foydalanish oxirgi paytlarda keng tarqalgan. Dengiz sathidan 1300-1550 m balandlikda shoxchalar hosil qilib tarqaladi. Vertikal yoyilishida u 1650 metrgacha etadi.

Morfologik xususiyatlari

Yosh kurtaklar qalin va qizil rangga ega. Yosh nihollarda po'stlog'i silliq kulrang rangga ega bo'lsa, keksalarida u chuqur bo'linadi va quyuq qizg'ish rangda bo'ladi.

Tabiiy tarqalishi

- Umumiy geografik tarqalishi Sharqiy O'rta yer dengizi havzasida va ayniqsa Turkiyada . Uning tarqalishi Rodop tog'laridan (G'arbiy Frakiya) Yunonistonning shimolidan sharqqa qadar davom etadi va Turkiyada eng keng va eng boy tarqaladi.

- Toros togʻ tizmalari ortidan, Cizre oʻrmon xoʻjaligida tarqalganidan soʻng Turkiya chegarasidan oshib oʻtib, tabiiy ravishda janubda Suriya, Livan, Falastin va Iordaniyada tarqaladi. Qora dengizning shimolida, O'rta yer dengizi iqlimi hukmron bo'lgan Qrim yarim orolida ham tarqaladi. Uning tarqalishining eng g'arbiy uzunligi Italiyaning Kalabriya yarim orolidir. Shu sababli, ba'zi eski ingliz nomlarida bu yarim orol nomi bilan "Kalabriya klaster qarag'ayi" deb ham ataladi. Biroq, ilmiy jihatdan eng to'g'ri ism - "Turk qarag'ayi" yoki "Turk qizil qarag'ayi".

Manba

• Metin Sarıbaş & Burçin Ekici (2004). ZKÜ Kızılçamın (Pinus brutia Ten.) batı Karadeniz Bölgesi'ndeki doğal yayılışına katkı. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, yıl: 2004 cilt:6, sayı:6
• Said Dağdaş (1998). Hızlı Gelişen Tür Kapsamında İç Anadolu Bölgesinde Ele Alınması Gereken Türler. Hızlı Gelişen Türlerle Yapılan Ağaçlandırma Çalışmalarının Değerlendirilmesi ve Yapılacak Çalışmalar, 8.9 Aralık 1998, Ankara, Orman Bakanlığı Yayın Nu.: 083, 375 s.
• OGM, 2012: Türkiye Orman Varlığı – 2012. Orman Genel Müdürlüğü, Ankara, 23 s.
• Said Dağdaş, Volkan Polat ve Seçil Polat (2016): Kızılçamın (Pinus brutia Ten.) Beyşehir’de Yeni Tesbit Edilen Doğal Yayılışı (Beyşehir - Gölyaka - Kızılgüney (Karagünlü) Tepe). Orman Mühendisliği Dergisi, Yıl: 53, Sayı: 1-2-3, Ocak/Şubat/Mart 2016, s. 24-31 40 s. http://ormuh.org.tr/arsiv/files/14062016_DERGI_2016_OSM
• S., DAĞDAŞ, F. YILMAZ, F. ve B. ÇALIMLI, 2016: Kızılçamın Antalya - Finike’de Tesbit Edilen Yeni Varyetesi - Ehrami Kızılçam (Pinus brutia Ten. var. pyramidalis Selik). Tabiat ve İnsan Dergisi, Yıl: 50, Sayı: 193, (Mart 2016), s. 9-12, 48 s., Ankara. https://web.archive.org/web/20161116230940/http://ttkder.org.tr/dernek-haberleri/232-tabiat-ve-insan-dergimizin-50-yili-193-sayisi-yayinlandi.html
• Said Dağdaş, Seçil Polat ve Volkan Polat (2016): Kızılçamın ve Kermes Meşesinin Beyşehir’de Yeni Tesbit Edilen Doğal Yayılışları ve Planlanması (Beyşehir-Akçabelen-Çiftlik-Pinarlık Mevkii & Beyşehir-Ağılönü). Tabiat ve İnsan, Eylül 2016, Yıl: 50, Sayı: 193, s. 22-34, 49 s. http://www.tabiatveinsan.org/ (Wayback Machine saytida 2017-11-01 sanasida arxivlangan)