Toksikologik kimyo

Toksikologik kimyo - turli ob'ektlardan zaharli moddalarni ajratib olish usullarini, shuningdek, bu moddalarni chinlik va miqdorini aniqlash usullarini o'rganadigan fan. Bu fan zaharli moddalarni turli ob'ektlardan aniqlashning yangi usullarini ishlab chiqib va mavjud usullarini takomillashtiradi, shuningdek bu usullarni nazariy asoslab beradi.

Toksikologik kimyo fanining o'rganish predmeti

Toksikologik kimyo fani quyidagi vazifalarni bajarishni o'z oldiga maqsad qilib qoyadi:

• Ob'ektlardan zaharli moddalarni ajratib olish usullarini ishlab chiqish hamda takomillashtirish
• Kimyo-toksikologik tahlil obyektlaridan olingan ajratmalarni tozalashning samarali usullarini ishlab chiqish
• Zaharli moddalarni aniqlash va miqdoriy tahlil qilishning yangi sezgir, o'ziga xos kimyoviy va fizik-kimyoviy usullarini ishlab chiqish hamda amaliyotga joriy etish
• Organizmdagi zaharli moddalar metobolizmini o'rganish va metabolitlarni tahlil qilish usullarini ishlab chiqishni

Toksikologik kimyo fanining asosiy uchta yo'nalihi mavjud:

1. Sud-kimyo ekspertizasi - bu sud-tibbiy ekspertizaning ajralmas qismi sifatida o'lim sababini yoki inson hayotiga suiqasd dalillarini aniqlaydi.
2. Kliniko-toksikologik tahlil - bu davolash usulini tanlash uchun zaharlanish diagnostikasini amalga oshiradi.
3. Nazorat qilinadigan moddalar tahlili - taqiqlangan yoki nazorat qilinadigan moddalar mavjudligini aniqlaydi.

Yoqoridagi yo'nalishlarga qo'shimcha ravishda, toksikologik kimyoda ishlab chiqilgan usul va uslublar doping nazorati va atrof-muhit monitoringida qo'llaniladi.

Toksikologik kimyo nuqtai nazardan zaharli moddalar tasnifi.

Kimyo-toksikologik tahlil qilish maqsadida zaharli moddalarni tahlil qilinadigan ob'yektlaldan ajratib olish usullari orqali tasniflash amalga oshiriladi. Tahlil va ekstraksiya usullari takomillashgani sari tasniflash ham vaqt o'tishi bilan o'zgaradi. Hozirgi vaqtda zaharlar odatda quyidagi guruhlarga bo'linadi:

1. Mineralizatsiya usuli bilan ajratib olinadigan zahrli moddalar.
2. Suv bug'i yordamida ajratib olinadigan zahrli moddalar.
3. Dializ (suv bilan)usuli bilan ajratib olinadiganzahrli moddalar.
4. Ekstraktsiya va sorbsiya yo'li bilan ajratib olinadiganzahrli moddalar.
5. Maxsus izolyatsiyalash usullarini talab qiluvchi zahrli moddalar.
6. Maxsus izolyatsiyalash usullarini talab qilmaydigan zahrli moddalar.

Kimyo-toksikologik tahlilning o'ziga xos xususiyatlari:

• Oz (qoldiq iz) miqdordagi moddalarni aniqlash.
• Murakkab biologik naminalar fonida moddalarni aniqlash.
• Tadqiqot ob'ektlarining xilma-xilligi.
• Organizmdagi zaharli moddalarning biotransformatsiyasi.
• Tahlil natijalarini sharhlashning zarurati.
• Ekspertiza natijalarining huquqiy ahamiyati va huquqiy tartibga solish kerakligi.
• Ekspress ya'ni tezkor usullardan foydalanish zarurati.
• Namunalarni soxtalashtirish mumkinkinligi.

• Крамаренко В. Ф. Токсикологическая химия. — К.: Выща шк. Головное изд-во, 1989. — 447 с.
• Токсикологическая химия (+ CD-ROM), 3000 экз, М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010. ISBN 978-5-9704-1537-5.  (trans.)