Tanzi effekti
Tanzi effekti shunday vaziyatki, mamlakatda keskin inflyatsiya davrini o'z ichiga olgan iqtisodiy vaziyat,ya'ni soliq yig'ish hajmining tushishiga va shu mamlakat hukumati tomonidan undiriladigan davlatda mavjud bo'lgan soliq tushumlarining yomonlashishiga olib keladi. Bu vaziyat soliq solish va undirish hodisasi sodir bo'lgan vaqt davomida ro'y beradi.Iqtisodchilar buning ta'sirini 1920-yillardan buyon sezib kelishgan, ammo italiyalik iqtisodchi Vito Tanzi 1977-yilda yozgan maqolasida asl sabablarni tushuntirib bergan. [1]
Oldingi gipotezalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Uning ta'siri Birinchi jahon urushidan keyingi davrdan beri ma'lum edi. Italiya iqtisodchisi Kostantino Bresciani Turroni nemis giperinflyatsiyasi uchun xuddi shu hodisani tasvirlab berdi. Tanzi ilmiy maqolasidan oldin soliq ma'muriyati qandaydir tarzda yuqori inflyatsiya bo'yicha oldingiga nisbatan samarasi kamroq bo'lib qolgan degan faraz keng tarqalgan edi. Boshqa bir faraz ham shu ediki, yuqori inflyatsiya davrida odamlarning soliq to'lashdan bo'yin tovlash darajasi oshgan. Ushbu ikkinchi gipotezaning yanada murakkab varianti shundan iborat ediki, inflyatsiya oshgani sayin bank vositachiligi va kredit qisqaradi. Soliq tushumlarining pasayishi va yuqori inflyatsiya o'rtasidagi bog'liqlikni payqagan Julio Olivera sababli Argentinada bu effekt Olivera-Tanzi effekti sifatida tanilgan. Tanzining so'zlariga ko'ra, " Janob Olivera inqiroz haqida xabar bergan edi, lekin bunga nisbatan izoh bermadi, aksincha u makroiqtisodiy o'zgarishlar ta'siriga e'tibor qaratdi ". [2]
Sabablari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Soliq to'lash bo'yicha qonuniy majburiyat (soliq majburiyati) muayyan hodisalar sodir bo'lganda yuzaga keladi. Jumladan, daromad solig'ini to'lash majburiyati daromad olinganda sodir bo'ladi. Tijorat bo'yicha soliq to'lash majburiyati savdo tushumiga ko'ra yuzaga keladi. Import uchun soliq to'lash majburiyati tovarlar chegaradan o'tganda vujudga keladi. Ushbu soliqqa tortiladigan barcha hodisalar hukumatning soliq to'lovchilarga nisbatan talabini va soliq to'lovchilarning davlat oldidagi majburiyatini belgilaydi. Biroq,ba'zi amaliy yoki ma'muriy sabablarga ko'ra,majburiy soliq to'lovlari soliqqa tortiladigan vaziyat sodir bo'lgan paytda emas, balki biroz vaqt o'tgach, ba'zi hollarda esa ancha keyinroq amalga oshiriladi.Masalan, bu yilgi daromad uchun soliqlar keyingi yilgacha to'lanmasligi mumkin. Tovarlar va xizmatlarni sotish uchun to'lanadigan soliqlar(aytaylik, do'kon rastalari) sotuvchi tomonidan, ehtimol, 30 yoki 60 kundan keyin hukumatga to'lanmasligi mumkin. Inflyatsiya bo'lmaganda yoki uning darajasi past bo'lsa, to'lovdagi bu kechikishlar (bu yig'im kechikishlari) unchalik ahamiyatli emas. Ammo, inflyatsiya darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, davlat tomonidan olinadigan to'lovning haqiqiy qiymati,agar soliqdan keyin darhol amalga oshirilgan taqdirda, shunchalik past bo'ladi; ya'ni hech qanday kechikishsiz to'lanishi kerak. Shunday qilib, inflyatsiya darajasi yuqori bo'lgan sharoitlarda pul yig'ini kechikishi haqiqiy soliq tushumini aniqlashda asosiy o'zgaruvchiga aylanadi. [2] Inflyatsiya juda yuqori bo'lsa va davlat ko'proq pul zarb qilish orqali davlat xarajatlarini moliyalashtirishga harakat qilsa, inflyatsiyani oshirish orqali ko'proq pul chop etilganda soliq tushumlarining inflyatsiyasi moliyalashtirishdan keladigan daromadning real qiymatidan ko'proq kamaytirishi mumkin (pul chop etishdan). [2]
Oqibatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qo'shilgan qiymat solig'i savdo solig'ini to'lash uchun odatdagi ikki oylik yig'im kechikishi oylik pulining qadrsizlanish darajasi 10% bilan birgalikdagi haqiqiy soliq tushumlarining qariyb 20% gacha kamayishiga olib keladi. Oylik inflyatsiya darajasi 20% bo'lsa, real soliq tushumlarining 40% atrofida pasayishiga olib keladi.
Misollar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tanzi effektiga giperinflyatsiya yoki yuqori darajadagi inflyatsiyaga uchragan barcha mamlakatlarni,masalan, 1975-yildagi Chili, Salvador, Allende, Argentinani misol qilib keltirishimiz mumkin.
Yechim[tahrir | manbasini tahrirlash]
Garchi soliq yig'imi kechikishini kamaytirishga qaratilgan sa'y-harakatlar yordam berishi mumkin bo'lsa-da, inflyatsiya nazorati tavsiya etilgan siyosatdir. Inflyatsiyaning pasayishi soliq tushumlarining oshishiga olib keladi. Misol uchun, 1991-yilda Argentina pesosini dollarga tenglashtirish konvertatsiya rejasini kiritildi va bu inflyatsiya darajasini keskin pasaytirdi. Inflyatsiya sur'atining keskin sekinlashuvi real soliq tushumlarining yuqori pog'onaga o'sishiga olib keldi. Braziliya va Chili kabi ba'zi mamlakatlar soliq yig'ish kechikishining soliq tushumlariga ta'sirini kamaytirish yoki zararsizlantirish uchun inflyatsiya darajasi bo'yicha soliq majburiyatlarini ro'yxat qilish holatigacha borishdi. [2]
- ↑ Tanzi, Vito, "Inflation, Lags in Collection, and the Real Value of Tax Revenue", Staff Papers, vol. 24, march 1977, IMF, 1977, pp. 154-167.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Tanzi, Vito. Argentina: An Economic Chronicle. How one of the richest countries in the world lost its wealth. Jorge Pinto Books, 2007 — 34 bet. ISBN 978-0979557606. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "argentina-an-economic-chronicle" defined multiple times with different content