Tallensi

Tallensi — (nomlari: talense , talen , talansi) Gana shimoli-sharqidagi va Burkina-Faso janubida istiqomat qiluvchi xalq. Ular Niger-Kongo tillarining savanna tillari oilasining gur tillari guruhiga mansub Tallensi tilida gaplashadilar. Tallensiylarning baʼzilari sunniy musulmonlar, aksariyati anʼanaviy eʼtiqodlarga amal qiladi. Asosiy mashgʻulotlari chorvachilik, dehqonchilik, hunarmandchilikdan iborat.

Jamoa tuzilishi

Tallensi — bir xil tilda soʻzlashadigan qabilalarning yigʻindisi hisoblanadi. 1960-yilda aholi soni taxminan 50 ming kishini tashkil etgan boʻlsa, bugungi kunda, turli manbalarga koʻra, mintaqada 80 ming aholi istiqomat qiladi [1]. Ular patriarxal urugʻlar (qabilalar) boʻlib, oʻtroq tarzda yashaydilar. Har bir qabila alohida yashaydi va birinchi navbatda oʻz ehtiyojlarini qondirishga harakat qiladi. 20-asrning oʻrtalarida vaziyat biroz oʻzgarib, Tallensining bir qismi Ganaga ishlash uchun keta boshladi va bu qabila daromadlari koʻrsatkichlarini biroz oʻzgartirdi. Anʼanaga koʻra, erkaklar ogʻir ishlar bilan shugʻullanadilar, ayollar esa uyning farovonligini taʼminlaydilar va oʻrim-yigʻimga yordam berishadi.

Oilalar tuzumi

Koʻpincha bitta qabila bitta katta oila hisoblanadi. Tallensi aholisi patriarxal tartibga ega va oila boshligʻi oiladagi eng keksa odam hisoblanadi. Qizlar qoʻshni qabilalarga turmushga beriladi, erkaklar esa qabilalarini tark etishmaydi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, toʻliq patriarxal tuzumga qaramay, erkaklar ham, ayollar ham bolalarni parvarish qilish bilan teng ravishda shugʻullanadilar. Kattalik printsipi ham amal qiladi, farzandlar va ularning bolalari ham oʻz otalariga boʻysunishi shart va ota ularning mulkiga egalik huquqiga ega (Fortes, Mayer 1966: 7-9; Worsley 1956: 41).

Dini

Anʼanaviy eʼtiqodlar ajdodlari va yerga sigʻinish bilan bogʻliq. Rahbarlar bilan bir qatorda yer yuzidagi ruhoniylar va folbinlar ham katta taʼsirga egalar. Xalq ogʻzaki ijodining asosiy janrlarini qoʻshiqlar, ertaklar va maqollar tashkil etadi[2]. Ajdodlarga sigʻinish juda oʻziga xos odat boʻlib, butun ovullar boʻylab ajdodlarning kichik ziyoratgohlari joylashgan. Tallensi eʼtiqodiga koʻra, barcha ajdodlar foydali kuchga ega va notoʻgʻri xatti-harakatlarni mistik tarzda jazolashi mumkin va doimo qurbonliklar va ibodat qilishni talab qilishadi. (Fortes, Mayer 1966: 10). Tallensi xalqida Yerga ham sigʻinish amali ham mavjud, ular boshqa Afrika qabilalari uchun odatiy hol boʻlgan jodugarlik va folbinlikni qoʻllab-quvvatlamaydilar hamda barcha gʻayritabiiy hodisalarni Yer bilan bogʻlaydilar. Ular dunyoni moddiy va gʻayritabiiy hodisalarga ajratmaydilar, ularning ajdodlari tiriklar kabi jamiyatning bir xil aʼzolaridir (Fortes, Mayer 1966: 11).

Havolalar

Adabiyotlar

Fortes M. "Tallensi oʻrtasidagi urugʻchilik dinamikasi : Trans-Volta qabilasining ijtimoiy tuzilishini tahlil qilishning birinchi qismi , Oksford universiteti matbuoti, London, 1945, 270 p.(Inglizcha) )
Fortes M. Tallensilar orasidagi qarindoshlik tarmogʻi : Trans-Volta qabilasining ijtimoiy tuzilishi tahlilining ikkinchi qismi, Oksford universiteti matbuoti tomonidan Xalqaro Afrika instituti uchun nashr etilgan, Londres, 1957, 358 p.(Inglizcha) )
Fortes M. Din, axloq va shaxs : Tallensi diniga oid insholar, Kembrij universiteti nashriyoti, Kembrij, Nyu-York, 1987, 347 p. ISBN 0-521-33693-7(Inglizcha) )
Fortes M. Œdipe et Job dans les dins ouest-africaines (traduit de l’anglais par Roger Renaud), Mame, Tours, 1974 (1959), 124 p.(Fransuzcha) )
Fortes M. va Mayer D. Shimoliy Gana Tallensi orasidagi psixoz va ijtimoiy oʻzgarish // Cahiers d'Études Africaines. jild. 6, Cahier 21, (1966), bet. 5-40.
Riehl V. Natur va Gemeinschaft : sozialanthropologische Untersuchungen zur Gleichheit bei den Tallensi in Nord-Ghana, P. Lang, Frankfurt am Main, Nyu-York, 1993, 263 p. ISBN 3-631-45235-7^(olm.) )
Worsley P. Tallensining qarindoshlik tizimi: qayta baholash // Buyuk Britaniya va Irlandiya Qirollik Antropologiya Instituti jurnali. jild. 86, yoʻq. 1 (yanvar. — iyun, 1956-yil), bet. 37-75.