Ta-Ching Hukumat Bankining banknotalari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ta-Ching hukumat banki tomonidan chiqarilgan 10 dollarlik banknot, 1910-yilda chiqarilgan Zaifeng, shahzoda Chun tasvirlangan.

Ta-Ching Hukumat Bankining banknotalari 1905-yildan 1908- yilgacha Daromad vazirligining Ta-Ching bankining banknotlari sifatida tanilgan.Ular Qing valyuta tizimidagi qogʻoz pullarning asosiy shakli boʻlish uchun moʻljallangan edi. Ushbu banknotalar Qing sulolasining markaziy banki boʻlib xizmat qilish uchun tashkil etilgan milliy bank Ta-Ching hukumat banki tomonidan chiqarilgan. Ta-Ching Hukumat Bankining butun Xitoy boʻylab filiallari bor edi va Pekindagi shtab-kvartirasidan tashqarida joylashgan koʻplab filiallari ham banknotlarni chiqargan.

Ushbu banknotalar 1910-yilda Xitoyda yagona qonuniy toʻlov shaklidagi qogʻoz pul boʻlishi kerak edi, ammo 1911- yilda Qing sulolasining qulashi tufayli Xitoy valyuta tizimi respublika va Ta-Ching hukumat banki davrida dastlabki xaotik holatiga qaytdi. 1912-yilda Xitoy Banki deb qayta nomlanadi, u 1942-yilgacha Xitoyda banknotlarni ishlab chiqarishni davom ettiradi va uning Gonkongdagi filiali bugungi kunda ham Gonkong dollari banknotalarini rasmiylashtiruvchi banklardan biri hisoblanadi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ta-Ching Hukumat Banki Xitoy tarixida markaziy bank funksiyalarini bajargan birinchi rasmiy moliyaviy muassasa boʻldi.

Daromad vazirligi Ta-Ching bankining banknotalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mingdan Qingga oʻtish davrida Manchu hukumati qimmat harbiy yurishlarini moliyalashtirish uchun banknotalarni chiqardi, ammo Xitoyni bosib olgandan soʻng ular bu banknotlarni bekor qildilar[1][2][3][4]. Syanfen imperatori hukmronligi davrida Tayping qoʻzgʻoloniga javoban Da-Qing Baochao mis qotishma pul tangalari va Hubu Guanpiao[5] kumush tael asosidagi banknotalar muomalaga kiritildi[6][7][8]. Lekin bu banknotalar notoʻgʻri boshqaruv tufayli jiddiy inflyatsiyaga uchradi va oxir-oqibat bekor qilindi, bu esa Xitoy aholisining hukumat tomonidan chiqarilgan qogʻoz pullarga yana bir bor ishonchsizlikka tushishiga sabab boʻldi.

1840-yillarda Birinchi afyun urushi paytida magʻlubiyatga uchragan Xitoyning koʻplab shartnomaviy port shaharlari ochilgandan soʻng, koʻplab yirik xorijiy banklar Xitoyga kirishdi va u yerda mahalliy muomalaga oʻzlarining banknotlarini chiqarishni boshladilar[9]. Xuddi shu davrda viloyat hukumatlari moliyaviy resurslarini oshirish uchun oʻzlarining rasmiy banklarini tashkil qila boshladilar. Bu davrda moliya institutlarining gullab-yashnashi turli shakldagi qogʻoz pullar, xususiy banknotalar, xorijiy banknotalar va koʻplab turli xil mahalliy tangalar bir vaqtning oʻzida muomalada boʻlib, juda xaotik Xitoy valyuta tizimini yaratdi[10]. Qing sulolasi davrining keyingi davrida Xitoy hukumati 1905-yilda milliy bankni tashkil etishi kerakmi yoki yoʻqmi degan munozaralar boʻlib oʻtdi.Islohotchi Liang Qichao Qing sulolasi hukumatini oltin standartni qabul qilish orqali Gʻarb dunyosi va Yaponiyaga taqlid qilish, Xitoyning oʻtga chidamli valyutalarini birlashtirish va hukumat tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan ⅓ metall zaxiraga ega banknotlarni chiqarish uchun kampaniya olib bordi[11]. Milliy valyuta tizimini birlashtirish maqsadida 1905-yilda Qing sulolasi hukumati Pekinda „Daromad vazirligining Ta-Ching banki“ni tashkil etdi. Bu Xitoyda eng birinchi rasmiy ochilgan milliy bank boʻldi[12]. Yangi tashkil etilgan milliy bank ham markaziy bank, ham tijorat banki boʻlish xususiyatiga ega edi[13]. Banknotlarni ishlab chiqarish Shimoliy Xitoyda joylashgan Beiyang gazetasi nashriga ishonib topshirilgan. 1906-yilda Qing sulolasi hukumati Shanxay tijorat matbuotida vazirlik bankining cheklarini chop etish maqsadida Yaponiyaga talabalarni zamonaviy matbaa texnikasini oʻrganishlari uchun yubordi[14].

Daromad vazirligining Ta-Ching banki hali ham ikki xil turdagi banknotlarni chiqarishda davom etar edi, bir seriya „ tael“ nominalida boʻlgan, ular Yinliang Piao (yàngín) nomi bilan tanilgan va 1 tael nominaliga ega edi. 5 tael, 10 tael, 50 tael va 100 tael kabi banknotlar mavjud. Boshqa seriyalar „yuan“ da nominallangan boʻlib, Yinyuan Piao (yángján) nomi bilan tanilgan va 1 yuan, 5 yuan, 10 yuan, 50 yuan va 100 yuan nominallarida chiqarilgan[15].

Ta-Ching hukumat bankining banknotalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1906-yilda Qing sulolasi hukumati isloh qilindi va 1908-yilda Daromad vazirligining Ta-Ching banki oʻz nomini Ta-Ching Hukumat Bankiga oʻzgartirdi va muomalaga chiqarilgan banknotlarning yozuvlari yangi nomini aks ettirish uchun uni oʻzgartirish kerak edi. Nomi oʻzgarishidan oldin chiqarilgan banknotlarning barchasi Beiyang gazetasi tomonidan chop etilgan[16]. Oʻsha paytda Xitoyda banknotlar uchun ilgʻor oʻymakorlik texnologiyasi mavjud emasligi va Beiyang gazetasining tijoriy matbuotida chop etilgan banknotalar qimmatga tushishi va ularga taqlid qilish oson boʻlganligi sababli, Qing sulolasi hukumati keyinchalik Amerika Banknot kompaniyasiga buyurtma bergan edi[17].

Ta-Ching Hukumat Banki tomonidan ishlab chiqarilgan, Amerika banknot kompaniyasi tomonidan chop etilgan banknotlarning old tomonida Li Hongzhang tasviri mavjud boʻlib, keyinchalik Xitoy jamoatchiligiga „Li Hongzhang banknotlari“ nomi bilan tanilgan. Biroq, Guangxu imperatorining oʻlimidan soʻng yuzaga kelgan notinch vaziyat va notoʻgʻri aloqalar tufayli „Li Hongzhan banknotlari“ turli shakllarda chop etilgan va tiraj tartibsiz edi[18].

1910-yilda Qing sulolasi hukumati Xitoyning oʻsha paytdagi xaotik valyuta holatini hal qilish uchun yangi qonun chiqardi, bu qonun Ta-Ching hukumat banki tomonidan chiqarilgan banknotlarni Xitoydagi yagona qonuniy toʻlov qogʻoz puliga aylantirdi. Bundan tashqari, qonun faqat Ta-Ching hukumat banki qogʻoz pullarni chiqarishi mumkinligi va uning banknotlaridan butun mamlakat boʻylab barcha toʻlovlar va moliyaviy operatsiyalar uchun ishlatilishi mumkinligi belgilandi. Qing sulolasi hukumati amerikalik haykaltarosh LJ Xetch va bir nechta amerikalik texniklarni banknotlarni chop etish boʻyicha xodimlarni oʻqitish uchun yolladi va ular Ta-Ching hukumat banknotlarining yangi versiyasini loyihalashtirishga kirishdilar[19]. Ushbu yangi ishlab chiqilgan banknotlarning old tomonida Zayfeng shahzoda Chunning yuzi tasvirlangan va ular dizaynlarida Xitoy ajdahosini oʻz ichiga olganligi sababli xalq orasida „Ta-Ching Dragon banknotlari“ nomi bilan tanilgan. Ta-Ching hukumat banki ushbu dizaynlar asosida sakkizinchi sinov banknotlarini foydalanishga topshirdi, ular 1 yuan, 5 yuan, 10 yuan va 100 yuan nominallarida edi[20]. Oxir oqibat, sinov yozuvlarida qora old tomoni va ularning Orqa tomonlari turli xil ranglarda boʻlgan, 1 yuan yashil, 5 yuan binafsha, 10 yuan koʻk va 100 yuan sariq rangda boʻlgan, ularning barchasi bitta nashrda chop etilgan."Ta-Ching Dragon" banknotlarini chop etish 1911-yil 1-martda boshlangan. Xitoy ham poʻlat oʻyma texnikasini qoʻllagan dunyodagi kam sonli davlatlardan biriga aylandi[21]. Ushbu banknotalar muomalada boʻlmadi, chunki 1911-yilda Sinxay inqilobi boʻlib, Qing sulolasini agʻdarib tashladi va faqat bir nechta sinov banknotlari bosilgan[22][19][23].

Sinxay inqilobi arafasida Xitoyda 5 400 000 tael qiymatidagi Yinliang banknotalari muomalada boʻlgan, 12 400 000 yuan esa Yinyuan banknotlari boʻlgan[24].

Xitoy bankining banknotalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1912-yilda „Xitoy banki banknotasi“ sifatida qayta chiqarilgan 5 yuanlik 1909-yildagi „Li Hongzhang banknotasi“

1912-yilda Xitoy Respublikasi tashkil topdi va Ta-Ching hukumat banki oʻz nomini " Xitoy banki " ga oʻzgartirdi. Moliyaviy inqirozni yumshatish maqsadida ko‘p sonli „Li Hongzhang qog‘ozlari“ning tamg‘asi oshirilib, muomalaga chiqarilishi uchun „Xitoy banki banknotlari“ga almashtirildi[19].

Xitoy banki 1942-yilgacha Xitoy banknotlarini ishlab chiqarishni davom ettiradi[25][26]. 1949-yilda Xitoy fuqarolar urushi tugaganidan soʻng, Xitoy banki amalda ikkita operatsiyaga boʻlingan. Bankning bir qismi Kuomintang hukumati bilan Tayvanga koʻchirildi va 1971-yilda Xitoy Xalqaro Tijorat Banki boʻlish uchun xususiylashtirildi.Ikkinchi qismi Chiao Tung banki boʻldi. 2002- yilda u Chiao Tung banki Mega xalqaro tijorat banki boʻldi.Bu bankning materik operatsiyasi Xitoy Banki deb nomlanuvchi joriy tashkilotdir. Xitoy bankining Gonkong filiali bugungi kunda ham Gonkongda oʻz banknotlarini chiqaradi[27][28].

Banknotalar roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]

1906-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Daromad vazirligining Ta-Ching bankining banknotalari (1906-yil)
Rasm Qiymat Asosiy rang Tavsif Ishlab chiqarilgan sana
Old tomoni Orqa tomoni Old yuzi Orqa
1 dollar 1906-yil
5 dollar 1906-yil
10 dollar 1906-yil
50 dollar 1906-yil

1907-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Daromad vazirligining Ta-Ching bankining banknotalari (1907-yil)
Rasm Qiymat Asosiy rang Tavsif Ishlab chiqarilgan sana
Old tomoni Orqa tomoni Old yuzi Orqa
1 dollar 1907-yil
5 dollar 1907-yil
10 dollar 1907-yil

1908-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ta-Ching hukumat bankining banknotalari (1908-yil)
Rasm Qiymat Asosiy rang Tavsif Ishlab chiqarilgan sana
Old tomoni Orqa tomoni Old yuzi Orqa
10 dollar 1908-yil

1909-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ta-Ching hukumat bankining banknotalari (1909-yil)
Rasm Qiymat Asosiy rang Tavsif Ishlab chiqarilgan sana
Old tomoni Orqa tomoni Old yuzi Orqa
1 dollar 1909-yil
5 dollar 1909-yil
10 dollar 1909-yil
100 dollar 1909-yil

1910-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ta-Ching hukumat bankining banknotalari (1910-yil)
Rasm Qiymat Asosiy rang Tavsif Ishlab chiqarilgan sana
Old yuzi Orqa tomoni Old yuzi Orqa
1 dollar 1910-yil
5 dollar 1910-yil
10 dollar 1910-yil
100 dollar 1910-yil

1911-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ta-Ching hukumat bankining banknotalari (1911-yil)
Rasm Qiymat Asosiy rang Tavsif Ishlab chiqarilgan sana
Old tomoni Orqa tomoni Old yuzi Orqa
1 tael 1911-yil
2 tael 1911-yil

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Ulrich Theobald. „Qing Period Paper Money.“ (en). Chinaknowledge.de (2016-yil 13-aprel). Qaraldi: 2019-yil 27-mart.
  2. ↑ Yang Lien-sheng (1954) Money and credit in China: a short history. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, p. 68.
  3. ↑ Shi Yufu (石毓符) (1984) Zhongguo huobi jinrong shilüe (中國貨幣金融史略). Tianjin renmin chubanshe, Tianjin, pp. 109-11. (in Mandarin Chinese).
  4. ↑ Rajeev Prasad. „Did you know Series (14): Shanghai Museum :A treasure trove of ancient Chinese, Indian and Islamic coinage.“ (en). Exclusivecoins.Blogspot.com (2012-yil 23-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 14-may.
  5. ↑ Jerome Ch'ên. „The Hsien-Fêng Inflation (Published online by Cambridge University Press: 24 December 2009).“ (en). SOAS University of London (1958-yil oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 4-yanvar.
  6. ↑ Jerome Ch'ên. „The Hsien-Fêng Inflation (Published online by Cambridge University Press: 24 December 2009).“ (en). SOAS University of London (1958-yil oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 4-yanvar. Jerome Ch'ên (October 1958). „The Hsien-Fêng Inflation (Published online by Cambridge University Press: 24 December 2009)“. SOAS University of London. Retrieved 4 January 2020.
  7. ↑ John E. Sandrock. „IMPERIAL CHINESE CURRENCY OF THE TAI'PING REBELLION - Part II - CH'ING DYNASTY COPPER CASH NOTES by John E. Sandrock.“ (en). The Currency Collector. (1997). Qaraldi: 2019-yil 20-aprel.
  8. ↑ John E. Sandrock. „THE FOREIGN BANKS IN CHINA, PART I - EARLY IMPERIAL ISSUES (1850-1900) by John E. Sandrock - The Opening of China to the Outside World.“ (en). The Currency Collector. (1997). Qaraldi: 2019-yil 1-aprel.
  9. ↑ Niv Horesh. The Monetary System of China under the Qing Dynasty. (en). Springer Link, 2019 — 1–22 bet. DOI:10.1007/978-981-10-0622-7_54-1. ISBN 978-981-10-0622-7. 
  10. ↑ 鹤龄. 大清银行第一套钞票 [J]. 会计之友, 2004(2):72-72. (in Mandarin Chinese).
  11. ↑ Hou Houji (侯厚吉), Wu Qijing (吴其敬) (1982) Zhongguo jindai jingji sixiang shigao (中國近代經濟思想史稿). Heilongjiang renminchubanshe, Harbin, vol. 3, pp. 322-339. (in Mandarin Chinese).
  12. ↑ Unlisted. „A Brief History of the Bank of China.“ (en). China-Briefing (2008-yil 17-aprel). Qaraldi: 2020-yil 6-yanvar.
  13. ↑ „清末民初的大清银行兑换券“ (zh-cn). 新浪 (2016-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 15-mart.
  14. ↑ Ulrich Theobald. „Qing Period Paper Money.“ (en). Chinaknowledge.de (2016-yil 13-aprel). Qaraldi: 2019-yil 27-mart. Ulrich Theobald (13 April 2016). „Qing Period Paper Money“. Chinaknowledge.de. Retrieved 27 March 2019.
  15. ↑ Bruce, Colin — Standard Catalog of World Paper Money, Volume 1, Iola, Wisconsin 2005, Krause Publications.
  16. ↑ 王金华, 张芳. 户部银行时期的大清银行兑换券[J]. 中国钱币, 2005(4):32-33. (in Mandarin Chinese).
  17. ↑ 孙浩. 美钞公司档案中李鸿章像大清银行兑换券承印始末[J]. 中国钱币, 2013(6):9-12. (in Mandarin Chinese).
  18. ↑ „清末民初的大清银行兑换券“ (zh-cn). 新浪 (2016-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 15-mart. „清末民初的大清银行兑换券“ (in Chinese (China)). 新浪. 2016-12-05. Retrieved 2017-03-15.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 顾慧. 一套没有完成社会使命的大清纸币——大清银行兑换券的诞生始末[J]. 艺术市场, 2009(4):82-83. (in Mandarin Chinese).
  20. ↑ 毕凤鹏, 李茂, 杨若龄,等. 大清银行兑换券试色样票始末[J]. 中国钱币, 1992(4):19-22. (in Mandarin Chinese).
  21. ↑ 添寿. 我国首批机印钞票诞生始末[J]. 安徽钱币, 2006(1):34-35. (in Mandarin Chinese).
  22. ↑ „清末民初的大清银行兑换券“ (zh-cn). 新浪 (2016-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 15-mart. „清末民初的大清银行兑换券“ (in Chinese (China)). 新浪. 2016-12-05. Retrieved 2017-03-15.
  23. ↑ 王志东. „溥仪"阿玛"现身钞票上 溥仪因稚气未脱未登票面“ (zh-cn). 中新网 (2013-yil 14-iyul).
  24. ↑ Ulrich Theobald. „Qing Period Paper Money.“ (en). Chinaknowledge.de (2016-yil 13-aprel). Qaraldi: 2019-yil 27-mart. Ulrich Theobald (13 April 2016). „Qing Period Paper Money“. Chinaknowledge.de. Retrieved 27 March 2019.
  25. ↑ Noah Elbot. „China's 1935 Currency Reform: A Nascent Success Cut Short By Noah Elbot.“ (en). Duke East Asia Nexus (Duke University). (2019). 2021-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.
  26. ↑ Chang, H.: The Silver Dollars and Taels of China. Hong Kong, 1981 (158 pp. illus.). Including Subsidiary Notes on „The Silver Dollars and Taels of China“ Hong Kong, 1982 (40 pp. illus.). OCLC 863439444.
  27. ↑ „Commemorative Banknote in Celebration of the Centenary of Bank of China“. 2012-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-fevral.
  28. ↑ Enoch Yiuenoch.yiu@scmp.com. „Cantonese opera features on new HK1800 banknotes launched by HSBC, Standard Chartered and Bank of China (Hong Kong) on Tuesday.“ (en). Yahoo! Finance (Verizon) (2019-yil 2-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 5-yanvar. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ta-Ching_Hukumat_Bankining_banknotalari&oldid=4179566" dan olindi