Su fei-erh

Su fei-erh ^{[lower-alpha 1]} (xitoycha: 蘇菲爾 ^{[lower-alpha 2]}) — musulmon Buxoro amiri, Son sulolasi imperatori tomonidan Xitoyga taklif qilingan va Xitoy imperatori tomonidan shahzoda unvoni berilgan. U Xitoyda musulmon Xueylar xalqini shakllantirishda va islom diniga hozirgi nomini xitoy tilida berishda muhim rol oʻynadi.

Ismi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Su fei-erh uning nomi xitoycha edi^[3] Su Fei’er va So-fei-er uning ismining boshqa romanizatsiyasi^[1]^[2]. Uning ismi asl tilida Safar, Sufair, yoki Zubayr sifatida turlicha qayta tiklangan^[3].

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Song sulolasi xitan koʻchmanchilariga qarshi jang qilish uchun Buxorodan musulmon jangchilarni yolladi. 5300 nafar buxorolik musulmon erkaklar 1070-yilda Song imperatori Shenzon tomonidan shimoli-sharqda Liao imperiyasiga qarshi kurashda yordam berish va janglar natijasida vayron boʻlgan hududlarni koʻpaytirish uchun Xitoyga koʻchib oʻtishga daʼvat etilgan va taklif qilingan. Imperator bu odamlarni Liao imperiyasiga qarshi yurishida yollanma askar sifatida yollagan. Keyinchalik bu odamlar bufer zonasini yaratish uchun Song poytaxti Kayfeng va Liao poytaxti Yanjin (hozirgi Pekin) oʻrtasida joylashishga daʼvat etildi. Xitoyning shimoliy va shimoli-sharqiy viloyatlari 1080-yilda Xitoyga yana 10 000 musulmon taklif qilinganda musulmonlar tomonidan joylashtirildi. Ularga Buxoro amiri sayyid xitoycha „So-fei-er“ boshchilik qilgan. U Xitoy Islomining „Otasi“ deb ataladi. Dàshí fǎ va Song xitoylari Islomni „arablarning 大食法“ deb atashgan). Su fei-erh islom diniga yangi nom berdi „Xueylar dini“ (Huíhuí-jiào 回回教).

Avlodlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Su fey-erning koʻp avlodlari XII asrdanXIX asrgacha siyosiy hokimiyat va obroʻ-eʼtiborga ega boʻlgan. Su fey-erning oʻgʻillaridan biri Shandunga gubernator etib tayinlangan, Shamsshoh ismli nabirasiga esa „tatarlarning himoyachisi“ unvoni berilgan. Kamoliddin, buyuk nabirasi, imperator Gaozong davrida qoʻshinning bosh qoʻmondoni etib tayinlandi. Oʻz navbatida Kamolning oʻgʻli Mahmud Yunnan va Shensi gubernatori boʻlib xizmat qilgan. Keyingi avlodlar ham Song sulolasida yuqori lavozimlarga tayinlangan.

Su fey-erh Fa-hsiang tomonidan Sayid Ajjol Shamsiddin Umarning (Muhammad paygʻambar avlodlaridan boʻlgan) ajdodlari deb daʼvo qilinadi, biroq baʼzilar bu daʼvoga shubha bilan qarashgan va Sayyid Ajjalning moʻgʻullar bilan Xitoyga kelishini niqoblash soxta deb oʻylashgan^[1].