Kontent qismiga oʻtish

Shohbonu (Sukmanning rafiqasi)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shohbonu
Vafoti 1164-yil
Turmush oʻrtogʻi Soʻkman II
Otasi Saltuk II

Shohbonu (shuningdek Shoh-i Banup, Shohbonuvon nomi bilan ham tanilgan, turkcha: Şah Bânû, Şah-i Bânûp, Şâh Bânuvân; 1164-yildan keyin vafot etgan) – Saltuklu bekligining amiri Izedin Saltukluning qizi va Ahlatning hukmdori Soʻkman II ning xotini.

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ibn al-Asirning yozishicha, Shohbonu Saltuklu bekligi[1] hukmdorining qizi, Izeddin Saltukluning singlisi boʻlgan[1]. Kotib Chelebiy uni „Silik“ning singlisi[2], Shoh-i Banup-xotun deb atagan[2]. Eduard von Zambaurning taxminlariga koʻra, Shohbonu Saltukluning singlisi hamda Alining qizi boʻlishi mumkin. Aslida esa Shohbonu Saltukluning qizi edi[3][1][4][5].

Oilaviy holati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalarda uning nikohi haqida ham keltirilib oʻtiladi. Shohbonu Ahlat hukmdori Sukman II bilan turmush quradi[6][7]. Uning 1148—1149-yillardagi haj safari davomida boʻlgan sayohatida Artukiy Faxriddin Qora-Arslon Shohbonuni Hisnkeyf shahrida qabul qilgan. Ammo Sukman Bahovuddinning vaziri va qozi Erjish uni quvib yetib ortga qaytishini soʻraydi[7]. K.Xillenbrandning soʻzlariga koʻra, bu hodisaga Shohbonuning erkak qarindoshlari hamrohligisiz haj ziyoratiga borishi sabab boʻlgan. Hadislarda aytilishicha, ayol kishining yolgʻiz sayohat qilishi man etilgan. Xillenbard uni „mustaqil ayol“ deb tariflagan[8]. Soʻngra, u vazir va qozining iltimosiga koʻra Ahlat shahriga qaytishga rozi boʻladi. Ibn al-Azroq va ibn al-Asir va O.Turonning taʼkidlashicha, Shohbonuning nikohi 1148—1149-yilda tugatilgan[7][6].

Shohbonu ismi 1154-yilda Ahlatdagi inqiroziga aloqador shaxslar orasida ham tilga olinadi. Vazir Bahovuddin Shohbonu va Sukmon II bilan janjallashib Ahlatni tark etadi va Xoʻyga yoʻl oladi. Biroq u yoʻlda qoʻlga olinadi, Ahlatga qaytarilib zindonband etiladi va mol-mulki musodara qilinadi[5].

1153—1154-yillarda Saltuklu gruzinlar tomonidan asirga olinadi. Sukmon II va Artukiy Nejmeddin Alpi (Saltukluning amakivachchasi) Saltuklu uchun 100 ming dinor fidya yuboradi. Shohbonu otasining ozod qilinishida katta rol oʻynaydi[9][7][6]. Ibn al-Asirning yozishicha, „u Kurjlar podshosiga qimmatbaho sovgʻa yuborib, evaziga otasini qoʻyib yuborishni soʻragan“ (ibn al-Asirga „aka“ deb murojaat qiladi va 1161-yilgi voqealarga munosabat bildiradi)[10].

Koʻpchilik yilnomalarda kelishicha Sukmanning oʻgʻli boʻlmagan. U singlisi va Artukid Najmiddin Alpning oʻgʻli Qutbuddin Gʻoziy II ni tarbiyalagan. 1164-yil boshida (boshqa baʼzi maʼlumotlarga koʻra esa 1165-yilda) Shohbonu Faxreddin Qora-Arslonning qiziga uylangan Qutbiddin II-Gʻoziyning[5] toʻyida hurmatli mehmonlardan biri boʻlgan[4]. Shohbonu Silvanda ajoyib ziyofat uyushtirib, shogirdlari va boshqa amirlarga turli dabdabali liboslar (toʻnlar) taqdim etgan[5].

Bekliklardagi ayollar boshqaruvda ovoz berish huquqiga ega boʻlishgan. Shohbonu ham erining eng yaqin yordamchisi boʻlganligi taxmin qilinadi. Unga amaldor Asad ibn Ammar al-Xotiy yordam bergan. Shohbonu qurilish ishlarida koʻproq ishtirok etgani aytib oʻtiladi. Uning buyrugʻiga asosan Bitlis dovonidagi eski yogʻoch koʻprik toshli qilib qayta quriladi. Bundan tashqari, 1165-yilda u yana toʻqqizta tosh koʻprik qurdiradi, shuningdek, Bitlisdan Ahlat va Erzengacha boʻlgan barcha yoʻllarni qurdiradi. Shuningdek, u Bitlisning quyi qismida darvoza va dovon yaqinida karvonsaroy ham bunyod ettiradi. Bu karvonsaroyda 300 ga yaqin yuklarni joylashish imkoniyati mavjud boʻlgan[11][5].

Tarixchi I. X. Erdem Shohbonuni „Sukmanning misli yoʻq xotini“[5] deb atagan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Özaydın 2009.
  2. ↑ 2,0 2,1 Кятиб Челеби 1973.
  3. ↑ Sümer 1990.
  4. ↑ 4,0 4,1 Sümer 1989.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Erdem 2002.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Atçeken, Yaşar 2016.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Turan 1998.
  8. ↑ Hillenbrand 1979, s. 373.
  9. ↑ Leiser 1995.
  10. ↑ Ибн-ал-Асир 1940.
  11. ↑ Kayhan 2021.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Kayhan H. Ahlatşah II. Sökmen ve Zamanı (1122—1185)(turk.) // Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. – Fatih ÜNAL, 2021. – Andoza:Bsokr, Andoza:Bsokr. – Andoza:Bsokr. – ISSN 2548-091X.
  • Özaydın A. Saltuklular(turk.) // Islam Ansiklopedisi. – 2009. – Andoza:Bsokr. – Andoza:Bsokr.
  • Şeker D. A. Mama Hatun(turk.) // Islam Ansiklopedisi. – 2003. – Andoza:Bsokr. – Andoza:Bsokr. Sümer F.[tr]. Ahlatşahlar(turk.) // Islam Ansiklopedisi. – 1989. – Andoza:Bsokr. – Andoza:Bsokr.  
  • Sumer F. Saltuklular(turk.) // Selçuklu Araştırmaları Dergisi. – Selçuklu/Konya: Selçuk Üniversitesi, 1971. – Andoza:Bsokr. – Andoza:Bsokr. – ISSN 2548-0154.

  

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shohbonu_(Sukmanning_rafiqasi)&oldid=4490063" dan olindi