Shklov buti
Shklov buti (belaruscha: Шклоўскі ідал; шклоўскі балван) — 1963-yilda Belarusiyaning Shklov shahri yaqinida topilgan butparast xudo tasvirlangan haykal. Minskdagi Belarus Respublikasi Milliy tarix muzeyida saqlanadi.
Ochilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eski Shklov[be] qishlogʻining oʻgʻil bolalari Serebryanka[be] daryosi boʻyida Kukushkin tabiiy chegarasida butni topishgan (belaruscha: Зязюлін роў). Kattalar haykalni qazib olib, unga hazilona „Olux“ nomini berishgan (belaruscha: «ёлуп»)[1]. Haykalni Minskka arxeolog Leonid Davydovich Pobol olib kelgan. Yuk mashinasining orqa qismida tashish paytida but shikastlangan: u juda eskirgan, uning yuzi biroz ishqalanib qirilgan boʻlib chiqdi[2].
Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shklov butida silindrsimon ustun shaklida kesilgan erkak tanasining yuqori qismi tasvirlangan, uning pastki qismi poydevor shakliga ega. Shakl qumtoshdan oʻyilgan boʻlib, balandligi 1,2 metr va ogʻirligi 250 kilogrammga yaqin[3]. Butning yuzi bir qator individual xususiyatlarga ega: aniq koʻrinadigan koʻzlar, aftidan yopiq, ogʻiz va moʻylovi bor. Shaklning oʻzi, shubhasiz, fallos koʻrinishiga ega. But birinchi marta Georgiy Vasilyevich Shtyxov[4] nashrida ilmiy jamoatchilikka taqdim etilgan.
Atributsiya masalalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Butga oid asosiy nazariyalarning umumiy koʻrinishi Zabashtaning hisobotida yaxshi aks ettirilgan[5]. Atributsiya bilan bogʻliq muammolar, yaʼni uning yaratilgan vaqtini va unga sigʻingan aholining etnik va madaniy mansubligini aniqlash, atributga mos keladigan xususiyatlarning yoʻqligi bilan bogʻliq. G. V. Shtyxov tomonidan ilgari surilgan keng tarqalgan versiyaga koʻra, but X asrga, boshqalarga koʻra — VI-X, VI-VII yoki VI-XIII asrlarga tegishli. Barcha versiyalar taxminiy va ishonchli asosga ega emas. Zabashta yana bir versiyani taklif qildi, u topilma va shunga oʻxshash majuziy butlar yaqinidagi arxeologik joylarni aniqlashga asoslanib, haykal XII-XIII asrlarga tegishli degan xulosaga keldi[6].
Zabashta slavyan aholisi butni tark etgan degan[7] taxminga tayanadi, lekin shu bilan birga haykalning Rigadagi Boltiqboʻyi butlari va Smolenskda topilgan ziyoratgohlardagi ustunga oʻxshash butlar bilan oʻxshashligini qayd etadi[8].
Butni maʼlum bir maʼbud bilan bogʻlash ham mumkin emas, lekin bilvosita maʼlumotlarga asoslanib, butning yopiq koʻzlari, u oʻlgan ajdodlarning xtonik dunyosiga tegishli deb taxmin qilish mumkin. Fallos shakli maʼbud funksiyasining serpushtlik va nasl bilan bogʻliqligini koʻrsatishi mumkin.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Duchis L., Rakіskі V. Іdali — bagі, іstukani, kumіri, yolupi…
- ↑ Korbut V. „Kumir“ s beregov Serebryanki
- ↑ Duchis L. U. Zvestkі ab yazichnіskіx іdalax na teritoriі Belarusі. S. 88.
- ↑ Shtixov G. V. Interesnaya naxodka // Iskusstvo. 1964. № 4
- ↑ Zabashta R. Do pitannya atributsii Shklovskogo іdola // Gіstoriya Belarusі: jalezni і vek і syarednyavechcha. Mіnsk, 1977. S. 21-24.
- ↑ Zabashta R. Do pitannya atributsii Shklovskogo іdola // Gіstoriya Belarusі: jalezni і vek і syarednyavechcha. Mіnsk, 1977. S. 22-23.
- ↑ Zabashta R. Do pitannya atributsii Shklovskogo idola // Gіstoriya Belarusі: jalezni і vek і syarednyavechcha. Mіnsk, 1977. S. 25.
- ↑ Zabashta R. Yazichnitska monumentalna skulptura Bіlorusiï (Kontekstualni paraleli y zblijennya). S. 34
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Штыхов Г. Интересная находка. // Искусство. № 4. 1964.
- Шклоўскі ідал // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. Т. ХІ. Мінск. 1974. С. 330—331.
- Шклоўскі ідал // Археалогія і нумізматыка Беларусі. Энцыклапедыя. Мінск. 1993. С. 653.
- Штыхаў Г. Шклоўскі ідал. // Энцыклапедыя Гісторыі Беларусі ў 6 тамах. Т.6. Кн. II. Мінск. 2003. С. 207.
- Штыхаў Г. В. Шклоўскі ідал. // Беларуская энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 17. Мінск. 2003. С. 426.
- Герасімаў В. Шклоўскі ідал. // Герасімаў В. Выбраныя творы. Койданава. 2010. С. 5-6.