Shimoliy Kipr ayollari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Shimoliy Kiprdagi ayollar xalqaro miqyosda tan olinmagan Shimoliy Kipr Turk Respublikasining aholisi boʻlib, ular ilm-fan, huquq va adolat sohalariga hissa qoʻshganlar.[1] Biroq, ayollarning siyosatdagi ishtirokiga bir qancha omillar toʻsqinlik qiladi va ayollar Respublika Assambleyasining atigi 8 foizini tashkil qiladi. 2013-yilda Sibel Siber Shimoliy Kiprning birinchi ayol bosh vaziri boʻldi.

Shimoliy Kiprda faol ayollar boshpanalari mavjud emas. 2014-yilda parlament bir ovozdan gender tengligini targʻib qiluvchi departamentni, yaʼni ayollar farovonligini taʼminlash institutlarini tashkil etish toʻgʻrisida ovoz berdi.

Ijtimoiy munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yilda Ayollar hayotini qoʻllab-quvvatlash assotsiatsiyasi (KAYAD) uchun 600 nafar ayol oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, ayollarning 51 foizi ayollar oldindan belgilangan gender rollariga mos kelishi kerak, 88 foizi hamma narsadan avval ayollar yaxshi boʻlishi kerak degan fikrga qoʻshilgan.Shuningdek, ulardan onalar va uy tarbiyachilari, 58 % ayollar uyda erlaridan oldin boʻlishlari kerak, 80 % qizlarni „xonimlar“ qilib tarbiyalash kerak, 20 % beva yoki ajrashgan ayollar yolgʻiz yashamasligi kerak, deb hisoblagan. 40 % ijtimoiy bosim tufayli oʻz maqsadlariga erishishda qiynalayotganini taʼkidlagan boʻlsa, 38 % erkaklarga nisbatan ayollarning ijtimoiy hayotda muhim oʻrin egallashi unchalik muhim emas, deb hisoblagan. 55 % ayollar iqtisodiy sharoitlar talab qilmasa ham, oiladan tashqarida ishlashlari kerak, deb hisoblagan.[2]

Siyosat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Kiprda siyosatga kirgan ayollarga taʼsir qiladigan cheklovlar uy, onalik, oila va siyosiy hayot uchun vaqt sarflashni oʻz ichiga oladi. Qahvaxonalar va mayxonalar (anʼanaviy ichimlik tavernalari), anʼanaviy ravishda erkaklar uchun ajratilgan ijtimoiy maydonlar Kipr turk siyosatida markaziy oʻrinni egallab turishi ayollarni cheklovchi omildir. Hatto ayrim siyosiy partiyalarning hududiy shtablari ham qahvaxona vazifasini bajaradi.[3][4][5]

Ayol siyosatchilar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yil holatiga koʻra, Shimoliy Kipr parlamentida yuqori lavozimlarni egallagan atigi 7 nafar Shimoliy Kiprlik ayol bor edi.[3] Ayollar egallagan lavozimlarga parlament va vazirlik lavozimlari, masalan, Vakillar palatasi spikeri va tayinlangan taʼlim vaziri kabilar kiradi. Fatma Ekenogʻlu Vakillar Palatasining raisi edi. Onur Borman 1993—1999-yillarda Iqtisodiyot va Moliya vazirligi, shuningdek, Jamoat ishlari vazirligi vaziri boʻlgan. Gulsen Bozkurt Sogʻliqni saqlash vazirligining sobiq vaziri edi. Gulin Sayiner Shimoliy Kipr parlamentining (Respublika majlisi) birinchi saylangan ikki ayol aʼzosidan biri boʻlgan va 1987—1993-yillarda xizmat qilgan.[1] Sherife Unverdi avvallari Mehnat va ijtimoiy xavfsizlik vaziri boʻlgan.[6] Bu ayollar tibbiy bilimlari tufayli Shimoliy Kipr saylovchilariga murojaat qilish imkoniga ega boʻldilar.[3] 2013-yilda Sibel Siber Shimoliy Kiprning birinchi ayol bosh vaziri boʻldi[7] va 2015-yilgi prezidentlik saylovlarida hukmron Respublikachi Turk partiyasidan (CTP) prezidentlikka daʼvogarlik qilmoqda.[8] Shunga qaramay, 2015-yilda parlamentning atigi 8 foizini ayollar tashkil etadi. 2013-yilgi parlament saylovlarida 47 nafar ayol nomzoddan faqat 4 nafari saylangan.[9]

1980-yil 29-fevralda Gonül Başaran Erönen Shimoliy Kiprning birinchi ayol sudyasi boʻldi. Shuningdek, u Kiprdagi birinchi ayol tuman sudining sudyasi etib tayinlandi. Hozirda u butun Kipr orolida Oliy sudning yagona ayol sudyasidir.

2015-yilda yangi „Siyosiy partiyalar toʻgʻrisida“gi qonunga koʻra, parlament aʼzoligiga nomzodlarning kamida 30 foizi har bir partiya tomonidan har bir jinsdan saylanishi kerak boʻlgan kvota kiritildi. Ushbu talabni bajarmagan har qanday partiya saylovda qatnasha olmaydi.[10]

Ayollarga nisbatan zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

2014-yilda 204 nafar ayol politsiyaga oʻzlariga nisbatan zoʻravonlik holatlari boʻyicha shikoyat qilgan. Oʻsha paytdagi Mehnat va ijtimoiy xavfsizlik vaziri Aziz Gurpinar bu raqamni „qoʻrqinchli“ deb atagan.[11] 2013—2015-yillar oraligʻida jami shikoyatlar soni 442 tani tashkil etgan va oʻsha paytdagi Ichki ishlar vaziri Asim Akansoyning soʻzlariga koʻra, qurbonlarning atigi 10 foizi zoʻravonlik haqida xabar bergan. Shimoliy Kipr 2011-yilda Istanbul konvensiyasini ratifikatsiya qilgan[12] 2012-yilda „Feminist Workshop“ nodavlat tashkiloti tomonidan 1000 nafar turmushga chiqqan ayollar oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrovda turmushga chiqqan ayollarning 33 foizi zoʻravonlikka duchor boʻlganligi aniqlangan, ishtirokchilar esa oʻrta hisobda sheriklari tomonidan zoʻravonlikka duchor boʻlgan 2,58 ayolni bilishini maʼlum qilgan. Ayollarning 14 foizi nikohda zoʻrlanganliklarini bildirishgan.[13]

Ishonchli jamoat transporti tizimi yoʻqligi sababli Shimoliy Kiprdagi talabalar baʼzan avtostopda yurishga majbur boʻlishadi. Talabalar bu yurishlarda qiz talabalar koʻpincha jinsiy zoʻravonlikka duchor boʻlishlari haqida xabar berishgan, erkak talabalar ham taʼqib qilish haqida xabar berishgan.[14]

Bandlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Davlat rejalashtirish tashkilotining 2015-yilda oʻtkazgan soʻroviga koʻra, erkaklarning 71-72 foizidan farqli oʻlaroq, ayollarning 39-40 foizi ish kuchida ishtirok etgan. Ayollar ishsizligi darajasi erkaklarda 6,5 % dan farqli ravishda 8,9 % ni tashkil etdi va barcha xodimlarning 36,5 % ayollar edi. Shuningdek, xizmat koʻrsatish sohasida ayollarning 85,7 foizi, erkaklarning 67,8 foizi bandligi aniqlandi.[15] 2008-yildagi xuddi shunday soʻrov shuni koʻrsatdiki, erkaklarning 67,1 foizidan farqli oʻlaroq, ayollarning atigi 36,2 foizi ish kuchida qatnashgan. Ayollar ishsizlik darajasi erkaklar uchun 7,6 % dan farqli oʻlaroq 14 % ni tashkil etdi va barcha xodimlarning 32,6 % ayollar edi.[16][17]

2013-yilda amalga oshirilishi boshlangan „Mahalliy bandlikni qoʻllab-quvvatlash rejasi“da xotin-qizlarning mehnatdagi faolligini oshirishga ustuvor ahamiyat berildi. Reja natijasida 2015-yil yanvarigacha 2091 nafar ayol va 1812 nafar erkak bandligi taʼminlandi. Shuningdek, reja 78 nafar xotin-qizga 39 ta sohada tadbirkorlik faoliyatini boshlash imkonini berdi. Bu ayollar birinchi marta oʻz bizneslariga ega boʻlishdi.[18]

Tashkilotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Kiprdagi ayollar uchun birinchi va yagona[19] akademik tadqiqot va oʻquv markazi Sharqiy Oʻrtayer dengizi universiteti (EMU) qoshidagi Ayollarni oʻrganish markazi (CWS) hisoblanadi. 1998-yil 17-noyabrda tashkil etilgan Yaqin Sharq universitetining Kipr tadqiqot markazi ham Shimoliy Kiprda ayollarning inson huquqlari boʻyicha tadqiqot olib boradi.[20] Shimoliy Kiprdagi birinchi ayollar boshpanasi Ijtimoiy xavflarning oldini olish fondi tomonidan 2011-yilda ochilgan; markaz koʻngillilar va kompaniyalar tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Biroq, boshpana odam savdosi va fohishalik qurbonlarini xavfsizlik va resurslarning etishmasligi tufayli qabul qila olmadi.[21] 2016-yilda xavfsizlik bilan bogʻliq qiyinchiliklar tufayli boshpana butunlay yopildi.[22]

2014-yilda Kipr Turk parlamenti Mehnat va ijtimoiy xavfsizlik vazirligi qoshida Kommunal gender tengligi boshqarmasi tashkil etilishini bir ovozdan maʼqulladi. Boʻlim ayollar boshpanalarini, zoʻravonlikning oldini olish va maslahat markazlarini, Maslahat va monitoring kengashini tashkil etish va har yili gender tengligi boʻyicha konferensiyalarni tashkil etishga ustuvor ahamiyat qaratdi.[23]

Maʼlumotnomalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Turkish-Cypriot Women: Dr Gülin Sayiner“. www.cypnet.co.uk. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-may 2018-yil.
  2. ↑ „Kıbrıs’ın Kuzey Kesimindeki Kadınların Profili“. KAYAD. 2016-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Yirmibeolu, Gözde. Constraints on Women Politicians in Northern Cyprus — Research Essay (Wayback Machine saytida 4-mart 2016-yil sanasida arxivlangan), January 10, 2010
  4. ↑ „Özdenefe: "Örneğimiz Siber"“ (turkcha). Kıbrıs Postası. 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  5. ↑ Dürüst. „Kadınları bıyık da paklamayacak (sakal şart)“ (turkcha). Kıbrıs Postası. 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  6. ↑ MESSAGES HAVE BEEN ISSUED BY PRESIDENT DERVIS EROGLU, PRIME MINISTER IRSEN KUCUK AND MINISTER OF LABOR AND SOCIAL SECURITY SERIFE UNVERDI (Wayback Machine saytida 19-avgust 2016-yil sanasida arxivlangan) (BRT) Retrieved 2010-05-06.
  7. ↑ „Archived copy“. 2014-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 17-noyabr 2013-yil. Turkish Cyprus to see first female prime minister, Hürriyet Daily News, 12 June 2013
  8. ↑ „CTP'NİN CUMHURBAŞKANI ADAYI SİBER“ (turkcha). Yeni Düzen. 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  9. ↑ „Kadın milletvekilleri yine azınlıkta!“ (turkcha). Kıbrıs Postası. 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  10. ↑ „Barajı geçememesine karşın en az yüzde 3 oy alan partiler devlet yardımı alabilecek“. Kıbrıs Postası. 2015-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-oktabr 2015-yil.
  11. ↑ „Kadınlar şiddet kurbanı“. Kıbrıs (23-avgust 2015-yil). 2016-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  12. ↑ „İçişleri Bakanı'ndan 'Kadına Şiddet' Raporu“. Haber Kıbrıs. 2016-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  13. ↑ „Kıbrıs’ın Kuzeyinde Aile İçi Şiddet“. Yeni Düzen (1-dekabr 2013-yil). Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  14. ↑ „KKTC’de kadın ve erkek öğrenciler tacize uğruyor!“. Kıbrıs Ada Haber. 2016-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  15. ↑ „Devlet Planlama Örgütü 2015 Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları“ (turkcha). State Planning Organization. 2016-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  16. ↑ „Devlet Planlama Örgütü 2008 Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçları karnesi“ (turkcha). State Planning Organization. 2016-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  17. ↑ „İşgücüne katılım oranları karnesi“ (turkcha). Feminist Workshop. 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  18. ↑ „Kadınların işgücüne katılımı konusunda atılan adımlar meyve vermeye başladı“. Kıbrıs Postası. 2015-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  19. ↑ Center for Womenʼs Studies (CWS)[sayt ishlamaydi], fsd.org.qa
  20. ↑ „Kıbrıs Araştırmaları Merkezi (YDÜ-KAM)“ (turkcha). Near East University. 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  21. ↑ „Sığınma Evi "gönülle" yürüyor“ (turkcha). Kıbrıs Postası. 2015-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.
  22. ↑ „"Artık KKTC'de kadınların sığınabileceği bir yer yok"“. Kıbrıs (10-iyul 2016-yil). 2016-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyul 2016-yil.
  23. ↑ „TOCED gün sayıyor!“ (turkcha). Kıbrıs Postası. Qaraldi: 15-fevral 2015-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Northern Cyprus topics 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shimoliy_Kipr_ayollari&oldid=3177468" dan olindi