Shimoli-sharqiy Rodeziya
Shimoli-sharqiy Rodeziya — Markaziy Afrika janubidagi kvazi-davlat tuzilmasi, 1899-yildan Britaniya Janubiy Afrika kompaniyasi tarkibiga kirgan. Hukumat bu hududni Shimoliy-Gʻarbiy Rodeziya singari 1900-yil 29-yanvarda kompaniya protektorati sifatida tan oldi. 1911-yilda Britaniyaning Janubiy Afrika kompaniyasi Shimoliy-Gʻarbiy va Shimoli-Sharqiy Rodeziyani birlashtirib, Shimoliy Rodeziya kompaniyasi protektoratini tashkil etib, hozirgi Zambiya bilan bir xil hudud koʻrinishiga keltirdi.
Dastlab Rods va BSAC shimolga koʻchib oʻtib, Katanganing boy konlar tumanini egallab olishni maqsad qilib, qoʻshni hududlarda mis va oltin topishga kirishdilar.
Kompaniya 1890-yilda Britaniya Janubiy Afrika kompaniyasi rahbari Sesil Rods tomonidan Zambezi daryosining shimoliy hududlarni kengaytirshni boshladi. Jozef Tomsonni mahalliy rahbarlar bilan shartnomalar tuzish uchun ushbu mintaqaga vakil qilib yubordi va bir oz oldinroq Britaniya Markaziy Afrika protektorati tashkil etilganligini eʼlon qilgan Nyasalenddagi konsul Garri Jonston Alfred Sharpni unga sherik qilib yubordi. 1891-yilda Bemba va Cheva hukmdorlari bilan shartnomalar imzoland[1]i.
Hududning chegaralari taxminan 1884—1891-yillarda aniqlandi. 1890-yilda Germaniya bilan tuzilgan konvensiya shimoli-sharqda Germaniyaning Sharqiy Afrikasi bilan chegarani belgilab berdi, bir yil oldin Britaniyaning Markaziy Afrika protektorati (inglizcha: British Central Africa Protectorate) tashkil etildi. 1891-yilgi Angliya-Portugal shartnomasi, boshqa narsalar qatori, Britaniyaning Shimoli-sharqiy Rodeziya va Portugaliyaning Mozambikdagi taʼsir doiralari oʻrtasidagi chegarani belgilab, janubi-sharqiy chegarani belgilab berdi. Janubi-gʻarbda hudud Barotseland bilan, gʻarbda esa Kongo ozod davlati hududi bilan chegaradosh boʻlib, uning hududi Berlin konferensiyasi va 1884-yildagi Angliya-Belgiya kelishuvida belgilandi. Shimoliy Rodeziyaga aylangan hudud, shu jumladan, Barotseland va sharqda Nyasaland va shimolda Katanga va Tanganika koʻligacha boʻlgan yerlar 1891-yil 9-maydagi Kengash qarori bilan BSAC Kengashining nazorati ostiga olindi.
Mintaqa 1899-yilda butunlay bosib olindi.
1900-yil yanvarda qirolicha Viktoriya Shimoliy-Sharqiy Rodeziya ordenini imzoladi (inglizcha: North-Eastern Rhodesia Order in Council, 1900). Ushbu hujjat rasman hududga Shimoli-sharqiy Rodeziya protektorati nomini berdi.
1899-yilda paydo boʻlgan Shimoli-gʻarbiy va Shimoli-sharqiy Rodeziya oʻrtasidagi asl chegara Kafue daryosi boʻylab oʻtdi. Ammo, 1905-yilda chegara janubiy qismida zamonaviy Zambiyaning Sharqiy viloyatining gʻarbiy chegarasiga toʻgʻri keladigan sharqqa koʻchirildi. Bu mintaqada yirik mis qazib olishning boshlanishi bilan bogʻliq edi, shuning uchun barcha mis konlari Shimoli-gʻarbiy Rodeziyada tugadi. Shu bilan birga, Shimoli-sharqiy Rodeziya qoʻshnisining togʻ-kon sanoati uchun oziq-ovqat bazasiga aylandi, ammo muvaffaqiyat qozonmadi.
1899-yildan beri poytaxti Fort Jeymson (zamonaviy Chipata shahri) boʻlib, oʻsha yili tashkil etildi, unga qadar hudud zamonaviy Malavidagi Blantayrdan boshqarilgan.
Protektoratning shimoli-sharqiy chegarasi nihoyat 1901-yilda Angliya-Germaniya chegara shartnomasi bilan belgilab qoʻyildi, u Germaniya Sharqiy Afrikasining gʻarbiy chegarasini oʻrnatdi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ser Robert Kodrington, boshqaruvchi, 1898—1907-yillar
- British South Africa Company
- Rodeziya
- Shimoliy Rodeziya
Havola[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Government of Northern Rhodesia (Zambia), (1964). White Paper on British South Africa Company's claims to Mineral Royalties, pp. 1135, 1138.