Shevkefza xotun
| Shevkefza xotun | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
- Mingrelia |
| Vafoti |
1889-yil 17-sentabr Istanbul, Usmoniylar imperiyasi |
| Turmush oʻrtogʻi | Abdumejid I |
| Bolalari | Murad V (1840-1904), Ali Sulton (1842-1845) |
Shevkefza xotun (1889-yil 17-sentabrda vafot etgan; Forschada „koʻngilni koʻtaruvchi“ degan maʼnoni anglatadi) — Usmonli imperiyasi sultoni Abdulmejid I ning toʻrtinchi xotini edi. U 1876-yil 30-maydan 1876-yil 31-avgustgacha Valide Sulton lavozimini egallagan, oʻshanda oʻgʻli Shahzoda Murad Murad V sifatida taxtga oʻtirgan[1].
Yoshlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asli Mingreliyalik boʻlgan Shevkefza xotun yetti yoshida Sulton Mahmud II davrida birinchi imom Zeynelabidin afandi tomonidan taqdim etilgan. U Sulton huzurida yetti-sakkiz yil raqqosa boʻlib xizmat qildi. Keyin u Sultonning rafiqasi Nurtab xotunning atrofidagilarga biriktirilgan[2].
Nikoh[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shevkefza 1839-yilda Abdulmejidga uylandi. Unga „Katta Ikbol“ unvoni berildi. 1840-yil 21-sentabrda, nikohdan bir yil oʻtib, u birinchi farzandi, oʻgʻli Shahzoda Mehmed Muradni (keyinchalik Murad V) tugʻdi[3]. 1842-yil 20-oktabrda u eski Beshiktosh saroyida ikkinchi farzandi, qizi Aliye Sultonni dunyoga keltirdi. Malika 1845-yil 10-iyulda ikki yoshida vafot etdi[4]. 1843-yilda u „Toʻrtinchi ayol“, 1845-yilda „Uchinchi ayol“, 1852-yilda „Ikkinchi ayol“ unvoniga koʻtarildi. 1843-yilda Istanbulga tashrif buyurgan Charlz Uayt u haqida shunday dedi: "Istabbul xonimlari barcha hamkasblaridan goʻzallik kaftini olib tashlaydi. Faqat koʻp emas toki vafot etrgunicha 1853-yilda Bezmialem Sulton vafot etgach, Abdulmejidning birinchi xotini, farzandsiz Servetseza xotunning vorisi Muradga boʻlgan mehr-muhabbati va Abdulmejidning oʻgʻlini keyingi sulton sifatida koʻrish istagidan jasorat oldi va Pertevniyal Sulton va uning oʻgʻli Shahzoda Abdulazizga qarshi chiqdi[5].
Valide Sulton sifatida[tahrir | manbasini tahrirlash]
1876-yil 30-mayda uning oʻgʻli Murad V sifatida taxtga oʻtirdi va u Valide Sulton boʻldi. Uning oʻgʻli oʻzining bosh ittifoqchisi Damat Nuri Poshoni lord posho qilib tayinladi, shundan soʻng Shevkefza va Damat Abdulaziz va uning onasi, sobiq sulton Pertevniyal Sulton haramida yashirgan barcha oltin tanga va taqinchoqlarni musodara qilishlari kerak edi. Pertevniyalning muhrlangan kvartiralari ochilib, ulardan sakkizta oltin sandiq va toʻrtta qarz qogʻozi olib tashlandi. Har bir sandiqni oltin bilan koʻtarish uchun sakkizta hammol kerak edi. Aytishlaricha, bu sakkizta sandiqda 5120 okka oltin bor edi[6].
Qamoqdagi umr[tahrir | manbasini tahrirlash]
Toʻqson uch kun hukmronlik qilganidan soʻng, Murad 1876-yil 31-avgustda imperiyada demokratik islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan saʼy-harakatlari tufayli taxtdan agʻdarildi va ular Chiragan saroyida qamoqqa tashlandi. Aytishlaricha, Shevkefza hech qachon Muradning omonati bilan murosa qilmagan. 1877-yilda Ali Suavi voqeasi sodir boʻlgan kechada, Muradning partizanlari uni taxtga qaytarishga harakat qilganda, Shevkefza uni oʻz rolini oʻynashga undadi. Ammo Murad juda asabiy va xafa boʻlib, fitnani boshlay olmadi. Uning yetakchiligi yoʻqligini hisobga olgan holda, fitna hech qachon muvaffaqiyat qozonish imkoniyatiga ega emas edi[7].
Oʻlim[tahrir | manbasini tahrirlash]
1889-yil Shevkefzaning boʻynidagi shish toʻsatdan oʻsib chiqa boshladi. Uning kasalligi taxminan uch oy davom etdi, kuchli isitma davrlari bilan. Rifat posho uning kasalligini nazorat ostiga olish uchun bor kuchini sarfladi, ammo har qanday davolanishga qaramay, uni qutqara olmadi. U 1889-yil 17-sentabrda Istanbul, Oʻrtakoʻy, Chiragan saroyida vafot etdi va Yangi masjiddagi yangi xonimlar maqbarasiga dafn qilindi[8].
Bolalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Murad V 1840-yil 21-sentabr — 1904-yil 29-avgust)
- Ali Sulton (1842-yil 20-oktab — 1845-yil 10-iyul)[9]
Adabiyot va ommaviy madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Shevkefza — Hifzi Topuzning „Abdülmejit: İmparatorluk Çökerken Sarayda 22 Yil: Roman“ (2009) tarixiy romanidagi qahramon.
- 2012-yilda suratga olingan „Sulton ayollari Shevkefza Kadın“ filmida turk aktrisasi Ayshegül Siray tasvirlangan[10].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Uluçay, M. Çağatay. Padişahların kadınları ve kızları. Ötüken, 2011. ISBN 978-9-754-37840-5.
- ↑ Açba, Harun. Kadın efendiler: 1839-1924. Profil, 2007. ISBN 978-9-759-96109-1.
- ↑ Sakaoğlu, Necdet. Bu Mülkün Kadın Sultanları: Vâlide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık, 2008. ISBN 978-6-051-71079-2.
- ↑ Fanny Davis. The Ottoman Lady: A Social History from 1718 to 1918. Greenwood Publishing Group, 1986 — 12 bet. ISBN 978-0-313-24811-5.
- ↑ İrtem, Süleyman Kâni; Kocahanoğlu, Osman S.. Sultan Murad ve Ali Suavi olayı: Sarıklı ihtilâlcinin Çırağan baskını. Temel, 2003 — 20 bet. ISBN 978-9-754-10050-1.
- ↑ Sakaoğlu, Necdet. Famous Ottoman women. Avea, 2007 — 232 bet.
- ↑ Charles White. Three years in Constantinople; or, Domestic manners of the Turks in 1844. London, H. Colburn, 1846 — 9 bet.
- ↑ Eldem, Edhem. The harem seen by Prince Salahaddin Efendi (1861-1915). Searching for women in male-authored documentation, 2018 — 21 bet.
- ↑ Paşa, Ahmed Cevdet. Tezâkir. [2]. 13 - 20, Volume 2. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1960.
- ↑ Cast of the 2012 movie "The Sultan's Women", qaraldi: 2019-04-05