Kontent qismiga oʻtish

STS-80

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
STS-80
Operator NASA
COSPAR ID Andoza:Cospar Buni Vikimaʼlumotlarda tahrirlash
SATCAT no. Andoza:Wd
Orbits completed 279
Kosmik kemaning xususiyatlari
Spacecraft Andoza:OV
Crew
Crew size 5
Members
End of mission
Landing site Kennedy, SLF Runway 33
Orbital parameters
Reference system Geocentric
Regime Low Earth
Perigee altitude 318 kilometr (198 mi)
Apogee altitude 375 kilometr (233 mi)
Inclination 28.45 degrees
Period 91.5 min

From left: Rominger, Jernigan, Musgrave, Jones va Cockrell 

STS-80 – Kolumbiya kosmik kemasi tomonidan uchirilgan kosmik kema missiyasi hisoblanadi. Dastlab uchirish 1996-yil 31-oktabrga rejalashtirilgan edi, ammo bir necha sabablarga koʻra 19-noyabrga kechiktirildi[1]. Xuddi shunday, dastlab 5-dekabrga rejalashtirilgan qoʻnish yomon ob-havo ikki kun davomida qoʻnishga toʻsqinlik qilgani uchun 7-dekabrga koʻchirildi[2].

Bu 17 kun, 15 soatu va 53 daqiqada uchib oʻtgan eng uzun kema missiyasi edi[2].

Garchi missiya uchun ikkita kosmosga chiqish rejalashtirilgan boʻlsa-da, havo qulfi lyukidagi muammolar tufayli astronavtlar Tom Jons va Temmi Jerniganning orbitadan tashqariga chiqishiga toʻsqinlik qilgani sababli, ikkala kosmosga chiqish ham bekor qilindi[3].

Ekipaj oʻrindigʻini belgilash

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻrindiq [4] Ishga tushirish Qoʻnish



1-4 oʻrindiqlar parvoz kemasida joylashgan.



5–7 oʻrindiqlar palubaning oʻrtasida joylashgan.
1 Kokrell
2 Rominger
3 Musgrave Jernigan
4 Jons
5 Jernigan Musgrave 
6 Ishlatilmagan
7 Ishlatilmagan

Musgrave kosmik kemaning havo derazalari orqali qayta kirishini suratga olish uchun qayta kirish va qoʻnish davomida 1-oʻrindiqda Kokrell orqasida parvoz palubasida turdi[4].

Missiyaning diqqatga sazovor joylari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Missiya ikkita sunʼiy yoʻldoshni joylashtirdi va ular oʻz vazifalarini bajarganidan keyin ularni muvaffaqiyatli tikladi[1].
  • Orbital va olinadigan uzoq va ekstremal ultrabinafsha spektrometri – Shuttle Pallet Satellite II (ORFEUS-SPAS II) parvozning birinchi kunida joylashtirildi[5]. U parvozning oʻn oltinchi kunida qoʻlga olingan[6].
  • Wake Shield Facility-3 parvozning 4-kunida joylashtirildi va uch kundan keyin qaytarib olindi[1].
  • Missiya Space Shuttle tarixidagi eng uzoq muddatli missiya edi[7].
  • Ushbu missiyada Story Musgrave barcha beshta kosmik kemalarda – Challenger, Atlantis, Discovery, Endeavour va Kolumbiyada uchgan yagona odam boʻldi[8].
  • Musgrave, shuningdek, kosmik parvozlar boʻyicha rekord oʻrnatdi va koinotdagi eng keksa odam boʻlish boʻyicha rekord oʻrnatdi[1]. Oʻshandan beri ikkala rekord ham ortda qoldi[9][10].
  • Missiya uchun ikkita kosmik yurish rejalashtirilgan edi, ammo astronavtlar Tom Jons va Tammi Jernigan havo blokining tashqi lyuki tiqilib qolganini aniqlagandan soʻng bekor qilindi[11]. Tiqilinch oʻrnatish paytida tushib ketgan boʻlishi mumkin boʻlgan boʻsh vint bilan bogʻliq edi[12].

Missiya yuki

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yuk tashish konteynerida ishga tushirish uchun tayyorlanmoqda. Koʻrinib turibdiki, WSF-3 (pastga tushirilmoqda) va ORFEUS-SPAS II (allaqachon oʻrnatilgan)

Kolumbiya oʻzi bilan ikkita erkin suzuvchi sunʼiy yoʻldosh olib keldi, ikkalasi ham koinotga takroriy tashrif buyurgan. Shuningdek, rejalashtirilgan ikkita kosmik yurishda sinovdan oʻtkaziladigan turli xil uskunalar foydali yukning bir qismi edi. Ular Xalqaro kosmik stantsiyani qurilishiga tayyorgarlik koʻrish uchun ishlatilishi mumkin edi. Kemaning foydali yuklariga quyidagilar kiritilgan[1]:

  • Orbital va olinadigan uzoq va ekstremal ultrabinafsha spektrometri-Kema palletli sunʼiy yoʻldosh II (ORFEUS-SPAS II)
    • Uzoq ultrabinafsha (FUV) spektrografi
    • Ekstremal ultrabinafsha (EUV) spektrografi
    • Yulduzlararo oʻrtacha yutilish profili spektrografi (IMAPS)
    • Surface Effects Sample Monitor (SESAM)
    • ATV Rendezvous Pre-Development Project (ARP)
    • ASTRO-SPAS (SEAS) da talabalar tajribasi
  • Wake Shield Facility (WSF-3)
  • NIH-R4
  • Kosmik tajriba moduli (SEM)
  • EVA rivojlanish parvoz sinovlari (EDTF-5)
    • Kran
    • Batareya orbitalini almashtirish bloki
    • Kabel kassasi
    • Portativ ish platformasi
      • Portativ oyoq cheklovchi ish stantsiyasi (PFRWS)
      • Vaqtinchalik uskunani cheklash yordami (TERA)
      • Boʻgʻimli koʻchma oyoq cheklovi
    • Tana cheklovchisi (BRT)
    • Koʻp foydalanishli tarmoq (MUT)
  • Eksperimental kapillyar nasosli suv aylanishida vizualizatsiya (VIEW-CPL)
  • Kanistrdagi biologik tadqiqotlar (BRIC)
  • Tijoriy materiallarning dispersiya apparati asboblar texnologiyasi Associates eksperimenti (CCM-A) (sobiq STL/NIH-C-6)
    • Tijoriy MDA ITA tajribasi (CMIX-5)

Ilmiy loyihalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
ORFEUS SPAS ishga tushirishga tayyor holati

Kolumbiya kosmik kemasi orbitaga ikkita sunʼiy yoʻldoshni olib chiqdi. Ular maʼlum vaqt yakka qoldirilgandan soʻng qayta tutib olindi. Birinchisi Orbital va Qaytarib Olinadigan Uzoq va Oʻta Ultrabinafsha Spektrometr-Shatl Palleta Sunʼiy Yoʻldoshi II (ORFEUS-SPAS II) edi. Sunʼiy yoʻldoshning asosiy qismi boʻlgan ORFEUS teleskopi uzoq va oʻta ultrabinafsha nurlanish uchun ikkita spektrografga ega edi.

Yana bir spektrograf, yulduzlararo muhitning yutilish profili spektrografi ham sunʼiy yoʻldosh bortida edi. Astronomiyaga aloqador boʻlmagan bir nechta foydali yuklar sunʼiy yoʻldoshni yaxlitladi. U Oydan galaktikadan tashqari yulduzlar va kvazargacha boʻlgan 150 ga yaqin astronomik jismlarning 422 ta kuzatuvini olib, oʻz parvozini muammosiz amalga oshirdi. ORFEUS-SPAS II ning ikkinchi parvozi yanada sezgir uskunalarga imkon berdi, bu esa uning dastlabki parvozidan ikki baravar koʻp maʼlumotlarni taqdim etishiga sabab boʻldi[1].

Bundan tashqari, Kolumbiyadan Wake-Shield Facility (WSF) joylashtirildi, bu sunʼiy yoʻldosh uning ortida ultra vakuum yaratdi, bu esa ilgʻor elektronikada foydalanish uchun yarimoʻtkazgichli yupqa plyonkalarni yaratishga imkon berdi. WSF uch kunlik parvozdan soʻng Kolumbiyaning robot qoʻli tomonidan qaytarib olinishidan oldin yettita film yaratdi[1]. 12 fut diametrli (3,7 m) kema oʻzining uchinchi missiyasida edi, shu jumladan STS-60, apparat muammolari uning robot qoʻldan chiqib ketishiga toʻsqinlik qildi. Wake Shield Xyuston universiteti qoshidagi Space Vacuum Epitaxy Center tomonidan sanoat sherigi Space Industries, Inc bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan va qurilgan[13].

Yana bir qoʻshimcha kosmik tajriba moduli (SEM) edi[13]. SEMga koinotga uchish uchun tanlangan talabalar tadqiqot loyihalari ham kiritilgan[14]. Bu dasturning birinchi parvozi edi. Oʻtkazilgan tajribalar orasida orbitadagi oziq-ovqatda bakteriyalar oʻsishi, koinotdagi kristall oʻsishi va mikrogravitatsiyaning mayatnikka koʻrsatadigan taʼsiri tahlil qilindi[15].

NIH.R4 Milliy sogʻliqni saqlash instituti va Oregon sogʻliqni saqlash fanlari universiteti uchun oʻtkazilgan tajriba edi[13]. U kosmik parvozning qon aylanishi va qon tomir torayishiga taʼsirini oʻrganish maqsadida ishlab chiqilgan[16]. Kanistrdagi biologik tadqiqotlar (BRIC) tortishish kuchining tamaki va pomidor nihollariga taʼsirini oʻrgandi. Eksperimental suv kapillyarli nasos halqasida vizualizatsiya (VIEW-CPL) kosmik kemalarni issiqlik boshqarishida yangi gʻoyani sinab koʻrish uchun oʻtkazildi[[17]. Tijoriy MDA ITA tajribasi Axborot texnologiyalari assotsiatlari homiyligidagi oʻrta maktab va oʻrta maktab oʻquvchilari tomonidan taqdim etilgan turli xil tajribalar edi[18].

Missiya orqa foni

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kolumbiya 39B uchirish maydonchasiga joylashtirildi
STS-80 ning ishga tushirilishi

1996-yil 17-yanvarda missiya uchun astronavtlar tanlandi[19]. Qattiq raketa kuchaytirgichlarini (SRB) toʻplash 1996-yil 9-sentyabrda boshlandi[20]. 18-sentabrda uchirish sanasi 31-oktabrdan 8-noyabrgacha ortga surildi[21]. Foydali yuk eshiklari 25-sentabrda yopildi[22]. Ertasi kuni tashqi yoqilgʻi baki transport vositalarini yigʻish binosi ichidagi SRB bilan birlashtirildi[23].

Orbiterdagi ikkita oyna almashtirilganda keyingi rivojlanish kechiktirildi; NASA yetti va sakkizta parvozdan keyin ular sinishga moyil boʻlishi mumkinligidan qoʻrqdi[24]. Kolumbiya 9-oktabr kuni yakuniy yigʻuv tayyorgarliklarini boshlash uchun VABga topshirildi[25].

STS-80ni qoʻnish jarayoni

11-oktabr kuni Kolumbiya tashqi yoqilgʻi baki bilan birlashtirildi va foydali yuk etkazib berildi va oʻtkazildi[26]. Pad 39B ga ishga tushishi 16-oktabr kuni sodir boʻldi, undan keyin asosiy harakatlantiruvchi tizimning parvoz tayyorgarligi sinovlari oʻtkazildi[27].

28-oktabr kuni parvoz tayyorgarligi koʻrib chiqilgandan soʻng, STS-79 da sodir boʻlgan soplo eroziyasi tufayli qayta ishlab chiqilgan qattiq raketa dvigatelini (RSRM) qoʻshimcha tahlil qilish uchun qoʻshimcha FRR soʻraldi; 29-da yoqilgʻi nasosi ishlamay qoldi va Kolumbiyaning yoqilgʻi quyish jarayonini kechiktirdi[28]. Eroziya muammosi 4-noyabrda bir haftalik kechikishga olib keldi[29]. Ikki kun oldin Atlasni muvaffaqiyatli uchirish sharti bilan 15-noyabr ishga tushirish sanasi belgilandi[30]. Yomon ob-havo bashorati uchirishni yanada orqaga surib, 19-noyabr sanasiga toʻgʻri keldi[31].

Qoʻnish paytida Jons videokameradan foydalanib, orbitaning orqasida uchib ketayotgan plazma naychasini yuqori derazalardan suratga olishni rejalashtirgan. U Musgreyvdan yozib olishda yordam berishni soʻradi, u orbitaning kirish interfeysiga yetib borgach, oʻrtasidagi oʻrindiqqa oʻtirishini kutdi. Buning oʻrniga, Musgrave qayta kirish va qoʻnish davomida qoʻmondon Kokrellning orqasida (1 oʻrindiqda) parvoz palubasida turishni tanladi. Jonesning hisob-kitoblariga koʻra, 61 yoshli Musgrave 18 kunlik deyarli vaznsizlikdan keyin besh-oʻn daqiqa davomida Yerning normal tortishish kuchidan 1,7 baravar koʻp boʻlgan[32].

Uygʻotuvchi qoʻngʻiroqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

NASA astronavtlar uchun Gemini dasturi davomida musiqa chalish anʼanasini boshladi, u birinchi marta Apollon 15 paytida parvoz ekipajini uygʻotish uchun ishlatilgan[33]. Har bir trek maxsus tanlangan, koʻpincha ularning oilalari tomonidan va odatda ekipajning alohida aʼzosi uchun alohida maʼnoga ega yoki ularning kundalik faoliyatiga qoʻllanadi[33][34].

Parvoz kuni Qoʻshiq Ijrochi/Bastakor
2-kun "I Can See For Miles" The Who
3-kun "Theme From Fireball XL5" Barry Gray
4-kun "Roll With the Changes" REO Speedwagon
5-kun "Reelinʼ and Rockinʼ" Chuck Berry
6-kun "Roll with It" Steve Winwood
7-kun "Good Times Roll" The Cars
8-kun "Red Rubber Ball" Cyrkle
9-kun "Aliceʼs Restaurant" Arlo Guthrie
10-kun "Some Guys Have All the Luck" Robert Palmer
11-kun "Changes" David Bowie
12-kun "Break on Through (To the Other Side)" The Doors
13-kun "Shooting Star" Bad Company
14-kun "Stay" Jackson Browne
15-kun "Return to Sender" Elvis Presley
16-kun "Should I Stay or Should I Go" The Clash
17-kun "Nobody Does It Better" Carly Simon
18-kun "Please Come Home for Christmas" Sawyer Brown

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Insonlarning kosmik parvozlar roʻyxati
  • Space Shuttle missiyalari roʻyxati
  • Kosmik fanning qisqacha tavsifi
  • STS-78 (16 kunlik 21 soatlik Shuttle missiyasi)
  • STS-67 (16 kun 15 soatlik Shuttle missiyasi)
  • STS-73 (15 kun 21 soat Shuttle missiyasi)

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu maqolada Milliy Aeronavtika va Kosmik Maʼmuriyat veb-saytlari yoki hujjatlaridan ommaviy foydalanish mumkin boʻlgan materiallar mavjud.

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „NASA – STS-80“. NASA. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „STS-80 Day 19 Highlights“. NASA (1996-yil 7-dekabr). 2009-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  3. ↑ „NASA - STS-80 Mission Control Center Status Report #27“ (en). www.nasa.gov. 2022-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar.
  4. ↑ 4,0 4,1 „STS-80“. Spacefacts. 2018-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 3-yanvar.
  5. ↑ „STS-80 Day 2 Highlights“. NASA (1996-yil 20-noyabr). 2011-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  6. ↑ „STS-80 Day 16 Highlights“. NASA (1996-yil 4-dekabr). 2011-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  7. ↑ „CNN Student News One-Sheet: Space Shuttle Facts“. CNN (2008-yil 11-mart). 2010-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 24-may.
  8. ↑ „Story Musgrave 6-time Space Shuttle Astronaut simulates Space Flight | Hubble Space Telescope | Space Exploration“. Space Story. 2011-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  9. ↑ „STS-124 Shuttle Report | Current Space Demographic Data“. Spaceflight Now. 2011-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  10. ↑ „Retired astronaut slams Glenn space try“. lmtonline.com. 2008-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-yanvar.
  11. ↑ NASA. „So Close Yet So Far: The Jammed Airlock Hatch of STS-80“. 2023-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  12. ↑ „Shuttle Orbiter Airlock Hatch Failure Caused By Loose Screw On STS-80 Prevented Two Planned Mission EVAs“. llis.nasa.gov. Kennedy Space Center (2010-yil 29-avgust). Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „STS-80“. NASA. 2014-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  14. ↑ „NASA – Space Experiment Module (SEM)“. NASA (2011-yil 8-noyabr). 2010-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  15. ↑ „SEM 1 on STS-80“. Musc.edu. 2011-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  16. ↑ „NIH.R4/STS-80“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  17. ↑ „KSC Fact Sheet "STS-80/Columbia – ORFEUS-SPAS-2/Wake Shield Facility-3"“. NASA. 2011-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  18. ↑ „ITA student program“. Itaspace.com. 2011-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  19. ↑ Jones, Thomas. Sky Walking. New York, NY: HarperCollins, 2006 — 159-bet. ISBN 0-06-085152-X. 
  20. ↑ „10 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  21. ↑ „18 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  22. ↑ „25 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  23. ↑ „26 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  24. ↑ „4 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  25. ↑ „10 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  26. ↑ „11 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  27. ↑ „16 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  28. ↑ „29 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  29. ↑ „4 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  30. ↑ „12 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  31. ↑ „14 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA (1996-yil 14-noyabr). 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  32. ↑ Lenehan, Anne E.. Story: The Way of Water. Soundscape Software Pty Ltd, 2004 — 267-bet. ISBN 9780975228609. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Fries, Colin. „Chronology of Wakeup Calls“. NASA (2007-yil 25-iyun). 2010-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-avgust.
  34. ↑ Fries. „Chronology of Wakeup Calls (STS-80 listed)“. NASA (2015-yil 13-mart). 2010-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-noyabr.

Tashqi havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=STS-80&oldid=5188755" dan olindi