Rele

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rele rasmi
Elektromexanik rele sxemasi odatda to'rt jufti ochiq va bir juft yopiq kontaktlar bo'lgan boshqaruv katushkasini ko'rsatmoqda
Chang qopqog'i olib tashlangan avtomobil uslubidagi miniatyura relesi

Rele elektr bilan boshqariladigan almashtiruvchi uskuna(viklyuchatel). U bitta yoki bir nechta boshqaruv signallari uchun kirish terminallari to'plamidan va ishlaydigan kontaktli terminallar to'plamidan iborat. Viklyuchatel bir nechta kontakt shakllarida istalgan miqdorda kontaktlarga ega bo'lishi mumkin, masalan, kontaktlarni o'rnatish, kontaktlarni uzish yoki ularning kombinatsiyasi.

Relelar mustaqil past kuchli signallar orqali sxemani boshqarish kerak bo'lgan yoki bir nechta sxemalar bir signal orqali boshqarilishi zarur bo'lgan joylarda ishlatiladi. Relelar birinchi marta shaharlararo telegraf zanjirlarida signal takrorlagichlari sifatida ishlatilgan, ya'ni bir sxemedan boshqasiga uzatish orqali signallar yangilanib yetib kelgan. Mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun telefon stansiyalarida va dastlabki kompyuterlarda rele keng qo'llanilgan.

Relening an'anaviy shakli kontaktlarni yopish yoki ochish uchun elektromagnitdan foydalanadi, lekin relelar ishlatadigan boshqa ishlash tamoyillarini ham yaratishgan. Masalan, qattiq holatdagi(solid-state) relelardagi yarimo'tkazgichning harakatlanuvchi qismlarga tayanmasdan boshqarish xususiyatlari. Rele bilan kalibrlangan operatsion xususiyatlar va ba'zida murakkab operatsion katushkalar elektr zanjirlarni ortiqcha kuch yoki nosozliklardan himoya qilishga ishlatiladi. Zamonaviy elektr energiya sistemalarida bu funksiyalar haligacha himoya relelari deb ataluvchi raqamli asboblar orqali bajarilgan.

Latching rele lari doimiy almashib ishlashi uchun faqat yagona boshqaruv energiyasining pulsini talab qiladi. Boshqa puls boshqaruv terminallarining ikkinchi to'plami yoki qarama-qarshi qutbli impuls uchun qo'llaniladi, bir xil turdagi takroriy impulslar hech qanday ta'sir ko'rsatmasa, kalitni qayta o'rnatadi. Magnitli latching relelari uzilgan quvvat rele boshqarayotgan zanjirlarga ta'sir qilmasligi kerak bo'lganda ilovalarda foydali hisoblanadi.U asosan o'z-o'zidan ochiluvchi eshiklarda ishlatiladi

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Telegraf relesi kontaktlari va prujina

1809-yilda Samuel Thomas fon Sömmerring o'zining elektrokimyoviy telegrafining bir qismi sifatida elektrolitik relesini yaratdi.[1]

Elektr relelarni telegrafni yanada takomillashtirish uchun ishlata boshlashdi, amerikalik olim Joseph Henry ko'pincha 1831-yilda ishlab chiqilgan elektr telegrafining o'z versiyasini yaxshilash uchun 1835-yilda elektromagnit releni ixtiro qilgani aytiladi.[2][3][4][5]

Biroq,1840-yilgacha Samuel Morsega hozirda elektromagnitli relelar deb ataladigan telegrafi uchun rasmiy patent berilmagan. Ta'riflangan mexanizm raqamli kuchaytirgich rolini o'ynadi, telegraf signalini takrorladi va shu tariqa signallarni istalgancha tarqatish imkonini berdi.

Elektronmagnit releli so'zi 1860-yildan boshlab elektromagnit operatsiyalar kontekstida paydo bo'ladi.[6]

Asosiy dizayn va ekspluatatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oddiy elektromexanik rele
Flyback diodi-siz ishlashi, elektr yoyining hosil bo'lishi o'tkazgich kontaktlarining buzilishiga olib keladi
Flyback diodi bilan ishlash, boshqaruv pallasida elektr yoyi paydo bo'lishining oldini oladi

Oddiy elektromagnit o'rni yumshoq temir yadro (solenoid) atrofida o'ralgan simdan, past qarshilikli magnit oqim yo'lini ta'minlaydigan temir yarmadan, harakatlanuvchi temir yakordan va bir yoki bir nechta kontaktlar to'plamidan iborat. (ulardan ikkitasi fotosuratda). Yakor yarmoga sharnir bilan bog'langan va mexanik ravishda bir yoki bir nechta harakatlanuvchi kontaktlar to'plamiga ulangan. Yakor prujina bilan ushlab turiladi, shuning uchun o'rni quvvatsizlanganda magnit zanjirda havo bo'shlig'i paydo bo'ladi. Bunday holda, rasmda ko'rsatilgan reledagi kontaktlarning ikkita to'plamidan biri yopiq, ikkinchisi esa ochiq. Boshqa relelar o'z vazifalariga qarab ko'proq yoki kamroq kontaktlarga ega bo'lishi mumkin. Rasmdagi rele, shuningdek, yakorni yarmaga bog'laydigan simga ega. Bu yakor ustidagi harakatlanuvchi kontaktlar va yarma orqali chop etilgan elektron platadagi(PCB) elektron yo'lning uzluksizligini ta'minlaydi.

12A relening ishlashi

Terminologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Relelarning sxema belgilari (C SPDT va DPDT turlarida umumiy terminalni bildiradi.)

Relelar viklyuchatel bo'lganligi sababli, viklyuchatellarga nisbatan qo'llaniladigan terminologiya rele uchun ham qo'llaniladi. Masalan: rele bir yoki bir nechta qutblarni o'zgartiradi, har bir kontakti katushkani quvvatlantirish orqali tashlanishi mumkin. Odatda Normally Open(NO) kontaktlari o'rni faollashtirilganda kontaktlarning bog'lanishiga olib keladi; rele faol bo'lmaganda sxema uziladi. Odatda Normally Closed(NC) kontaktlari o'rni faollashtirilganda kontaktlarning uzilishi sodir bo'ladi; rele faol bo'lmaganda sxema ulanadi. Barcha aloqa shakllari NO va NC ulanishlarining kombinatsiyasini o'z ichiga oladi.

Milliy releni ishlab chiqaruvchilar assotsiatsiyasi va uning avlodi, Rele va Switch Industry Assotsiatsiyasi relesi va viklyuchatellarda joylashgan 23 ta alohida elektr aloqa shakllarini belgilaydi. Ulardan quyidagilar tez-tez uchrab turadi:

  • SPST-NO (Single-Pole Single-Throw, Normally-Open) relesi bitta Form A kontaktga ega. Ularda ikkita terminal mavjud bo'lib, ularni ulash yoki o'chirish mumkin. Katushka uchun ikkitasini o'z ichiga olgan holda bo'ladi. Bunday rele jami to'rtta terminalga ega.
  • SPST-NC (Single-Pole Single-Throw, Normally-Closed) relelari bitta From B yoki break kontaktiga ega. SPST-NO relesi kabi, bunday rele jami to'rtta terminalga ega.
  • SPDT (Yagona qutbli ikki marta tashlash) relesi yagona From C to'plamiga ega, transfer yoki uzatishdan oldin uzish. Ya'ni, umumiy terminal ikkitadan biriga ulanadi, hech qachon ikkalasiga bir vaqtning o'zida ulanmaydi. Bobin uchun ikkitasini o'z ichiga olgan holda, bunday o'rni jami beshta terminalga ega.
  • DPST - Ikki qutbli bitta otish o'rni bir lasan tomonidan boshqariladigan bir juft SPST kaliti yoki o'rni bilan tengdir. Bobin uchun ikkitasini o'z ichiga olgan holda, bunday o'rni jami oltita terminalga ega. Qutblar A shakli yoki B shakli bo'lishi mumkin (yoki har biridan bittasi; noaniqlikni hal qilish uchun NO va NC belgilaridan foydalanish kerak).
  • DPDT - Ikki qutbli ikki marta otish o'rni C shaklidagi kontaktlarning ikkita to'plamiga ega. Ular ikkita SPDT kalitiga yoki bitta lasan tomonidan boshqariladigan o'rnilarga teng. Bunday o'rni bobinni o'z ichiga olgan sakkizta terminalga ega
  • D shakli - tanaffusdan oldin tuzing [7]
  • E shakli - D va B kombinatsiyasi [7]
  1. ↑ https://mysite.du.edu/~jcalvert/tel/morse/morse.htm#H1
  2. ↑ Icons of Invention: The Makers of the Modern World from Gutenberg to Gates. ABC-CLIO, 2009 — 153 bet. ISBN 9780313347436. 
  3. ↑ „The electromechanical relay of Joseph Henry“. Georgi Dalakov. 2012-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-iyun.
  4. ↑ Scientific American Inventions and Discoveries: All the Milestones in Ingenuity--From the Discovery of Fire to the Invention of the Microwave Oven. John Wiley & Sons, 2005-01-28 — 311 bet. ISBN 9780471660248. 
  5. ↑ Thomas Coulson. Joseph Henry: His Life and Work. Princeton: Princeton University Press, 1950. 
  6. ↑ „Relay“. EtymOnline.com.
  7. ↑ 7,0 7,1 Alexandrovich, George. „The Audio Engineer's Handbook“ (PDF). Db: The Sound Engineering Magazine. September 1968-jild. 10-bet. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rele&oldid=4217026" dan olindi