Radiotelegraf

Radiotelegraf, eskirgan simsiz telegraf — Morze alifbosi (kod) yoki boshqa oddiy kod yordamida radio orqali matnli maʼlumotlarni uzatish uchun moʻljallangan qurilma.

Radioaloqa rivojlanishining dastlabki davrida telegraf haqiqatda radio orqali maʼlumot uzatishning yagona usuli edi. Yangi, ancha samarali usullarning paydo boʻlishiga qaramay, radiotelegraf hali ham havaskor ishqibozlar, turli xil radio mayoqlar va kamdan-kam hollarda rasmiy aloqalarda qoʻllaniladi.

Qurilma[tahrir | manbasini tahrirlash]

Texnik jihatdan radiotelegraf bir necha usul bilan amalga oshirilishi mumkin, masalan:

amplitudali manipulyatsiya (eng oddiy va keng tarqalgan usul). Uzatma joʻnatish paytida (nuqta yoki tire) modullanmagan signal chiqaradi va pauzalarda „jim“ boʻladi;
chastotali manipulyatsiya (kamroq ishlatiladi). Pauza vaqtida uzatma bir chastotali va joʻnatish paytida — boshqa, bir oz farq qiladigan chastotali signalni chiqaradi;
amplitudali yoki chastotali modulyatsiya bilan ohang telegrafiya. Telegraf tovush joʻnatmalari oddiy ovozli radio uzatish bilan bir xil tarzda uzatiladi.

Uzatuvchi stansiyada telegraf signali inson-operator tomonidan kalit yoki Morze kodining klaviaturali oʻlchagichi yordamida yoki avtomatik qurilma, masalan, perfolenta oʻquvchi yoki kompyuter dasturi orqali oʻrnatiladi. Signalni operator (odatda tinglash orqali) yoki u yoki bu turdagi avtomatik yozuvchi ham qabul qilishi mumkin. Tinglash orqali amplituda yoki chastota manipulyatsiyali signallarni qabul qilish uchun maxsus moslashtirilgan qabul qilgich kerak; ohangli telegraf signallarini har qanday anʼanaviy AM yoki FM radio qabul qilgichda qabul qilish mumkin.

Afzalliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radiotelegrafiya boshqa radioaloqa usullariga qaraganda ancha arzon va oson amalga oshirilishi mumkin. Eng ibtidoiy versiyasida amplituda manipulyatsiyasi oddiygina radio chastotasi avtogeneratorini yoqish va oʻchirish orqali amalga oshiriladi. Bunday signallarni qabul qiluvchi qurilma anʼanaviy radio uzatishlarni qabul qilishdan koʻra biroz murakkabroq boʻlishi kerak. Radiotelegrafiya aloqasi uchun eng oddiy uskuna 20-30 ta mavjud qismlardan iborat boʻlishi mumkin va uni sozlash juda oson^[1].
Tinglash orqali qabul qilinganda radiotelegraf aloqa liniyasining shovqinga chidamliligi, masalan, radiotelefonga qaraganda ancha yuqori. Shovqin fonida zaif „Morze kodi“ni tushunish ovozdan koʻra osonroq. Radiotelegraf signalining chastota spektri juda tor boʻlishi mumkin, shuning uchun qabul qilgichining oʻtkazish yoʻlagini toraytirish va shu bilan shovqinni bostirish mumkin.
Uzatish va qabul qilishni avtomatlashtirish nisbatan oson.

Kamchiliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radiotelegraf, ayniqsa operatorlar odamlar boʻlsa, ulanish juda sekin boʻlgan aloqa. Oʻqitilgan professional radiotelegrafchi odatda kundalik ishda daqiqada 120-150 dan koʻp boʻlmagan belgilarni qabul qiladi va uzatadi. Maxsus ustalar va sportchilar ikki-uch barobar tezroq ishlashga qodir.
Morze kodi hech qanday xatolikdan himoya qilinmagan. Shuning uchun operatorlar toʻgʻri qabul qilish va uzatish uchun toʻliq javobgardir.
Operatorni tayyorlash uchun maʼlum vaqt va kuch talab etiladi. Asosiy tinglashni qabul qilish va kalit orqali uzatish kursi odatda oʻqituvchi bilan 3-4 haftalik intensiv mashgʻulotlarni oʻz ichga oladi.

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radio havaskor telegraf boʻlib ishlaydi
Teslaning 1919-yilgi The Electrical Experimenter nashrida uning simsiz tizimi qanday ishlashini oʻylaganligi haqidagi tushuntirishi.
Tomas Edisonning 1891-yilda elektrostatik induksiyadan foydalanadigan kemadan qirgʻoqqa simsiz telegrafga patenti
1920-yilda Nyu-Yorkdagi RCA qabul qilish markazida qogʻoz lentaga yozilgan transatlantik radiotelegraf xabariga misol. Tasma ostida morze alifbosi tarjimasi berilgan.
Guglielmo Markoni, radioga asoslangan simsiz telegrafning otasi, 1901-yilda oʻzining birinchi simsiz uzatgichlaridan biri (oʻngda) va qabul qiluvchisi (chapda)
Birinchi jahon urushi paytida nemis qoʻshinlari simsiz dala telegraf stantsiyasini oʻrnatmoqda