Kontent qismiga oʻtish

Qirgʻizistondagi qozoqlar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Qirg'izistondagi qozoqlar
Oʻz nomi qozoqcha: Қырғызстандағы қазақтар
Hozirgi joylashuv areali va aholi soni
Jami: Qirgʻiziston 36706,Chuy viloyati 9013,Issiqkoʻl (viloyat) 6464,Tallas viloyati 3049
Qirgʻiziston bayrogʻi Qirgʻiziston
Til qozoqcha, ruscha
Dini Islom (faqat sunniylik)
Tegishli Qozoqlarga
Etnik guruhlar Qoraqalpoqlar, noʻgʻaylar, tatarlar
Kelib chiqishi Turkiy

Qirgʻizistondagi qozoqlar (qozoqcha: Қырғызстандағы қазақтар)—kelib chiqishi qozoq boʻlgan Qirgʻiziston aholisi. Qirgʻizistondagi eng yirik milliy ozchiliklardan biri.

Qirgʻizistonda qozoq diasporasining paydo boʻlishi ikki qardosh xalqning tarixiy va geografik yaqinligi bilan bog'liq. Qozoqlarning aksariyati hozirgi Qirgʻiziston hududiga XX asrning 30-yillarida majburiy kollektivlashtirish va ocharchilik davrida koʻchib oʻtgan, ayniqsa hozirgi Qozogʻiston hududida qattiq boʻlgan. Ularning baʼzilari ochlikdan oʻlib, azob-uqubatlarga toʻla yoʻl tufayli bu erga qoʻnishga muvaffaq boʻlishdi. Omon qolganlarning koʻp avlodlari hozir ham Qirgʻizistonda istiqomat qiladi.

Raqam va hisob-kitoblar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1999-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, qozoqlar mamlakat aholisining 0,9 foizini yoki taxminan 43 ming kishini tashkil qilgan. Ular asosan mamlakat shimolidagi Qozogʻiston bilan chegaradosh hududlarda, Chuy, Issiqkoʻl va Talas viloyatlarining shahar va qishloqlarida, shuningdek, poytaxt Bishkekda tarqalgan.

Mintaqaviy sharoitda qozoqlar soni boʻyicha Chuy viloyati (17510 kishi), Bishkek (12064 kishi), Issiqkoʻl viloyati (6979 kishi), Talas viloyati (3604 kishi), Jalolobod viloyati (1130 kishi), Oʻsh viloyati (1200 kishi), Norin viloyati (394 kishi) va Botken viloyati (376 kishi).

2012-yil 1-yanvar holatiga koʻra Qirgʻizistonda 32981 qozoq bor edi[1].

1999-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra Qirgʻizistonda 42657 nafar qozoq boʻlgan, Qirgʻizistondan chiqib ketish natijasida qozoqlar soni kamayib bormoqda, shuning uchun birgina 2008-yilning oʻzida migratsiya tufayli kamayish 701 kishini tashkil qilgan yoki qozoqlar sonining 2,1%, 2009-yilda pasayish 630 kishini tashkil etdi yoki 1,9%, 2010-yilda — 759 kishiga kamaydi yoki 2,3%. Qirgʻizistonda qozoqlar soni kamayib bormoqda, shuning uchun 2009-yilgi aholi roʻyxatiga koʻra ularning soni 33,2 ming kishini tashkil etgan boʻlsa, 2011-yil 1-yanvar holatiga koʻra ularning soni 32,9 ming kishiga baholanmoqda. Qirgʻiziston qozoqlari Qozogʻistonga oʻzlarining tarixiy vatanlariga repatriatsiya dasturi boʻyicha koʻchib oʻtmoqdalar, bu koʻproq etnik sabablarga koʻra emas (qozoq urf-odatlari qirgʻizlardan sezilarli farqlarga ega emas, tillari bir-biriga yaqin va oʻzaro tushunarli), lekin faqat iqtisodiy sabablar. Qirgʻiziston Milliy statistika qoʻmitasi[2] 1990-2013-yillargi maʼlumotlariga koʻra. Qirgʻiz qozoqlarining quyidagi tashqi (Qirgʻizistonga nisbatan) migratsiyasi kuzatildi:

Yil Ketish
odamlar
Kelish
odamlar
Balans
odamlar
1990-yil 1345 1686 341
1991-yil 1262 1529 267
1992-yil 1512 1104 −408
1993-yil 1603 767 −836
1994-yil 870 657 −213
1995-yil 702 569 −133
1996-yil 591 445 −146
1997-yil 415 366 −49
1998-yil 430 266 −164
1999-yil 424 198 −226
2000-yil 507 150 −357
2001-yil 724 108 −616
2002-yil 1008 105 −903
2003-yil 916 103 −813
2004-yil 911 72 −839
2005-yil 1197 63 −1134
2006-yil 1332 90 −1242
2007-yil 1091 95 −996
2008-yil 775 74 −701
2009-yil 737 107 −630
2010-yil 870 111 −759
2011-yil 662 112 −550
2012-yil 309 78 −231
2013-yil 305 69 −236
2014-yil 296 89 −207
2015-yil 204 58 −146

Qirgʻiziston Milliy statistika qoʻmitasi taqdim etgan maʼlumotlardan koʻrinib turibdiki, 1992-yildan (Qirgʻiziston mustaqil davlat boʻlganidan beri) Qirgʻiziston qozoqlarining tashqi migratsiyasining salbiy saldosi saqlanib qolgan. 1992-2015-yillar uchun migratsiyaning salbiy saldosi 12535 kishini tashkil etdi. Qirgʻiziston aholisida qozoqlarning mutlaq soni ham, salmogʻi ham qisqarishining asosiy sabablaridan biri bu edi.

1999-yildagi Qozogʻiston aholisini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 1989-1998-yillarda Qirgʻizistondan Qozogʻistonga kelgan 2595 qozoqlar qayd etilgan.[3] Va 2009-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Qozogʻistonda 1999-2008-yillarda Qirgʻizistondan Qozogʻistonga kelgan 8337 qozoq bor edi. Shulardan 2524 nafar qirgʻiz qozoqlari Jambil viloyatiga, 1515 nafari Olmaotaga, 1140 nafari Olmaota viloyatiga, 1097 nafari Janubiy Qozogʻiston viloyatiga joylashdilar[4].

Ularning qirgʻizlar tomonidan assimilyatsiya qilinishi qozoqlar soniga ham maʼlum darajada taʼsir koʻrsatmoqda