Polsha-Prussiya shartnomasi (1790)
Polsha-Litva va Prussiya ittifoqi ― 1790-yil 29-martda Varshavada Rech Pospolita va Prussiya vakillari oʻrtasida imzolangan[1].
Siyosiy sharoitlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Polshada birinchi boʻlinishdan keyin ikki siyosiy kuch paydo boʻldi: ruslarga qarshi „vatanparvarlik“ (Malaxovskiy, Ignatsiy va Stanislav Pototskiye, Adam Chartoryskiy va boshqalar) va rusiyalik „qirol“ va „getman“ (Branitskiy, Feliks Pototskiy). Rossiya imperiyasi Usmonli imperiyasi bilan urushga kirganida (1787) va Prussiya seymni Rossiyadan ajralib chiqishga majburlaganida, 1790-yilga kelib, Rech Pospolita Prussiya bilan halokatli ittifoq tuzishga majbur boʻldi. 1790-yildagi Polsha-Prussiya shartnomasining shartlari Hamdoʻstlikning keyingi ikki boʻlimini samarali tarzda oldindan belgilab berdi, chunki uning matnida „oʻzaro kelishuv boʻyicha kelajakda mumkin boʻlgan hududiy imtiyozlar“ haqidagi band bor edi: Prussiya Danzig va Torunga daʼvo qildi. Shartnomaning VI-moddasi boʻyicha "Rossiya Polsha Respublikasi yoki unga qaram boʻlgan hududlar (Kurlandiyani nazarda tutadi)) ishlariga aralashgan taqdirda, Prussiya tinch yoʻl bilan kelishuvga koʻmaklashish majburiyatini oladi va muvaffaqiyatga erishmasa, Polshaga harbiy yordam koʻrsatishni oʻz zimmasiga oladi.
1790-yil 31-yanvar kuni Prussiyaning Usmonli imperiyasi bilan ittifoqi yuz beradi, Prussiya qiroli Fridrix Vilgelm II Belgiya, Vengriya va Galitsiyada qoʻzgʻolon boʻlishini kutgan edi. Biroq, Prussiyaning birinchi vaziri E.Gertsberg va Polshaning „vatanparvar“ partiyasi kutgan Rossiyaga qarshi keng Yevropa koalitsiyasi, hech qachon tuzilmagan[2].
Prussiya Rossiya imperiyasining Usmonli imperiyasi va Shvetsiya bilan olib borgan urushlaridan foydalanib, kuchsizlangan Rech Pospolitaga oʻz taʼsirini kengaytirishga harakat qildi. Rech Pospolitaning baʼzi doiralari oʻnlab yillar davomida Rossiyaga qaramlikdan xalos boʻlish imkoniyatini ham koʻrib chiqqanlar[3].
Tomonlarning har biri urush holatida bir-biriga yordam berishga vaʼda berdi va kelishuvning maxfiy qismida Rech Pospolitaya Gdansk va Torunni Prussiyaga berdi. Biroq, 1791-yilgi Buyuk Seym mamlakat hududi yaxlit va boʻlinmas deb qaror qildi[3]. 1792-yil yanvardagi Yassi shartnomasi rus-turk urushini tugatdi.
Oʻsha yilning aprel oyida Birinchi Koalitsiya urushi boshlandi, bu Prussiyani inqilobiy Fransiyaga qarshi harakat qilish uchun oʻz qoʻshinlarining katta qismini gʻarbga oʻtkazishga majbur qildi. Polshaning oʻz taʼsiridan chiqishga urinishlaridan gʻazablangan Rossiya may oyida u bilan urush boshladi.
Prussiya Polshaga yordam berishdan bosh tortdi va bunga ittifoq shartnomasini bekor qilgan 3-may Konstitutsiyasini qabul qilishda uning fikri inobatga olinmaganligini sabab qilib koʻrsatdi. Va 1793-yil yanvar oyida Prussiya korpusi Buyuk Polshaga kirganda, u ittifoqchi sifatida emas, balki Rech Pospolitaning ikkinchi boʻlinishida Prussiya manfaatlarining kafolati sifatida harakat qildi[4][5].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Синяк Л,В. Дипломатия Екатерины II после первого раздела Речи Посполитой // Российские и славянские исследования : Сб. науч. статей / О. А. Яновский. — Минск: Белорусский государственный университет, 2004. — Т. 1. — С. 83–90.
- ↑ {{{заглавие}}}.
- ↑ 3,0 3,1 Piotr Stefan Wandycz, The Price of Freedom: A History of East Central Europe from the Middle Ages to the Present, Routledge (UK), 2001, ISBN 0-415-25491-4, %22dq=The+Price+of+Freedom:+A+History+of+East+Central+Europe+from+the+Middle+Ages+to+the+Present&source=gbs_search_s Google Print, p.128
- ↑ Jerzy Lukowski, Hubert Zawadzki, A Concise History of Poland, Cambridge University Press, 2001, ISBN 0521559170, Google Print, p.101-103
- ↑ Henry Smith Williams, The Historians' History of the World, The Outlook Company, 1904, Google Print, p.88-91