Ozodlik Xartiyalari

Ozodlik Xartiyalari (ing. Charters of Freedom) Amerika Qo'shma Shtatlari tarixining eng muhim 3 hujjatlar to'plamini hisoblanadi. Ushbu hujjatlar AQShning asosiy siyosiy huquqlari va erkinliklarini belgilaydi va ularga AQSH Mustaqillik Deklaratsiyasi, Konstitutsiyasi va Huquqlar to'g'risidagi billini o'z ichiga oladi.^[2]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inqilobiy urushdan bir necha yil o'tgach, Jeyms Medison, Aleksandr Hamilton va Jorj Vashington o'zlarining yosh mamlakatlari ehtimoliy inqiroz yoqasida ekanidan havotirlanishdi. AQSHning birinchi konstitutsiyasi bo'lgan Konfederatsiya Nizomi Konfederatsiya Kongressiga qoidalar ishlab chiqish va shtatlardan mablag' so'rash vakolatini bergan, ammo bu nizomning ijro etish, savdoni tartibga solish, yoki pul chop etish kabi harakatlarni tartibga solish kuchi yo'q edi. Ayniq vaqtda, shtatlar o'rtasidagi hududiy nizolar, soliqlar va savdo bo'yicha nizolar bu mamlakatni parchalab tashlash xavfini keltirib chiqargan edi. Natijada, Aleksandr Hamilton Kongressni Konfederatsiya Nizomlarini qayta ko'rib chiqish uchun shtat delegatlarining katta anjumanini tashkil etishda jonbozlik ko'rsatdi va va bu orqali Ozodlik Xartiyalariga poydevor qo'ydi.

Tarkibi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mustaqillik Deklaratsiyasi^[3] (Declaration of Independence)

Qabul qilingan sana: 1776-yil 4-iyul
Muallif: Tomas Jefferson boshchiligidagi qo'mita
Mazmuni: Amerika koloniyalarining Buyuk Britaniyadan mustaqilligini e'lon qiladi. U barcha insonlarning teng huquqlari, hayot, erkinlik va baxtga intilish huquqlari borligini ta'kidlaydi.
Tarixiy ahamiyati: Bu hujjat Amerika Qo'shma Shtatlarining mustaqillik harakatining boshlanishini belgilab beradi va yangi davlatning asosiy tamoyillarini e'lon qiladi.

AQSh Konstitutsiyasi^[4] (Constitution of the United States)

Qabul qilingan sana: 1787-yil 17-sentyabr
Ratifikatsiya qilingan sana: 1788-yil
Mualliflar: "Founding Fathers" deb ataladigan guruh, jumladan, Jeyms Medison, Aleksandr Hamilton va Benjamin Franklin
Mazmuni: Amerika Qo'shma Shtatlari hukumat tuzilmasini belgilaydi va federal hukumatning vakolatlarini aniqlaydi. Uchta asosiy bo'limi bor: Qonunchilik (Kongress), Ijroiya (Prezident) va Sud (Oliy sud).
Tarixiy ahamiyati: Bu dunyodagi eng qadimiy yozma konstitutsiyalardan biri bo'lib, demokratiya va huquqiy davlat tamoyillariga asoslanadi.

Huquqlar To'g'risidagi Bill^[5] (Bill of Rights)

Qabul qilingan sana: 1791-yil 15-dekabr
Muallif: Jeyms Medison boshchiligidagi qo'mita
Mazmuni: Konstitutsiyaga qo'shilgan birinchi 10 ta tuzatish bo'lib, Amerika fuqarolarining asosiy huquq va erkinliklarini kafolatlaydi. Bunga so'z erkinligi, diniy erkinlik, qurol ko'tarish huquqi, adolatli sud jarayoni va boshqalar kiradi.
Tarixiy ahamiyati: Bu tuzatishlar fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishni ta'minlaydi va hukumatning vakolatlarini cheklaydi.

Ushbu hujjatlar hozirda AQShning Vashington(D.C.) shahridagi Milliy Arxivida joylashgan bo'lib, u yerda omma uchun namoyish etiladi.^[6] Ushbu hujjatlar juda qadimiy va qimmatli hisoblanganligi sabab Arxiv binosida maxsus sharoitlarda saqlanadi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1] „Founding Documents in the Rotunda for the Charters of Freedom“.

[2] „Historical documents“.

[3] „The Declaration of Independence: How Did it Happen?“.

[4] „The Constitution: How Did it Happen?“.

[5] „The Bill of Rights: How Did it Happen?“.

[6] „Founding Documents in the Rotunda for the Charters of Freedom“.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]