Ozarbayjonda taʼlim
Ozarbayjonda taʼlim Ozarbayjon Respublikasi Taʼlim vazirligi tomonidan tartibga solinadi.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sovet davrigacha boʻlgan davrda Ozarbayjon taʼlimi erta bolalikdan boshlangan islom diniy taʼlimini oʻz ichiga olgan[1]. Taxminan besh yoshdan boshlab, baʼzida esa yigirma yoshga qadar davom etgan bolalar masjidlarga qarashli madrasalarda, taʼlim muassasalarida tahsil olishgan. XVII-XVIII asrlarda madrasalar yirik shaharlarda alohida taʼlim muassasalari sifatida tashkil etilgan, ammo taʼlimning diniy tarkibiy qismi muhim boʻlib qolgan[1]. 1865-yilda Bokuda birinchi texnik litsey va birinchi ayollar litseyi ochildi. XIX asrning oxirida ozarbayjonliklar uchun dunyoviy boshlangʻich maktablar paydo boʻla boshladi (ruslar uchun etnik maktablar ilgari tashkil etilgan), ammo butun podsholik davrida Kavkazortida oliy taʼlim muassasalari va ozarbayjon tilidan foydalanish taqiqlangan[1]. Ushbu davrda etnik ozarbayjonlik bolalarning aksariyati taʼlim olmagan va ozarbayjonlarning savodxonlik darajasi, ayniqsa ayollar orasida juda past boʻlgan. Kam sonli ayollarning maktabga borishiga ruxsat berilgan[1].
Sovet davrida savodxonlik va oʻrtacha taʼlim darajasi, 1920-yillarda arab tilidan lotin tiliga va 1930-yillarda lotin tilidan kirillgacha oʻzgarganiga qaramay, juda past boshlangʻich darajadan keskin koʻtarildi. Sovet maʼlumotlariga koʻra, 1970-yilda erkaklar va ayollarning 100 foizi (toʻqqiz yoshdan qirq toʻqqiz yoshgacha) savodli boʻlganlar. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi 2009-yil hisobotiga koʻra, Ozarbayjonda savodxonlik darajasi 99,5 foizni tashkil etadi[2].
Sovet Ittifoqi davrida Ozarbayjon taʼlim tizimi barcha taʼlim muassasalari davlat nazorati ostida boʻlgan va barcha darajadagi marksistik-lenistik mafkuraning ogʻir dozalarini aks ettirgan Moskva tomonidan oʻrnatilgan standart modelga asoslangan edi.
Mustaqillikdan keyin alifbo Ozarbayjonda kirill alifbosidan lotin alifbosiga oʻtkazilgan[3].
Ozarbayjon Respublikasida taʼlim tizimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjonda taʼlim jamiyat va davlat rivojlanishining asosini tashkil etadigan, strategik ehtiyotkorlik va ustunlikka ega boʻlgan faoliyat sohasi sifatida qaraladi. Ozarbayjon Respublikasida taʼlim tizimi demokratik, dunyoviy xarakterga ega va uning asosini milliy va xalqaro qadriyatlar tashkil etadi. Barcha fuqarolar 9 yillik majburiy umumiy taʼlim olish huquqiga ega. Taʼlim olish huquqi Ozarbayjon Respublikasi fuqarolarining asosiy huquqidir. Bu Ozarbayjon Respublikasi Konstitutsiyasida va Ozarbayjon Respublikasining Taʼlim toʻgʻrisidagi qonunida belgilangan.
Ozarbayjon Respublikasi Konstitutsiyasining 42-moddasida fuqarolarning taʼlim olish huquqi quyidagicha belgilanadi:
- Har bir fuqaro taʼlim olish huquqiga ega;
- Davlat bepul majburiy umumiy oʻrta taʼlimni taqdim etadi;
- Davlat taʼlim tizimini nazorat qiladi;
- Davlat isteʼdodli shaxslarning moddiy ahvolini hisobga olmagan holda oʻqitilishini kafolatlaydi;
- Hukumat minimal taʼlim standartlarini belgilaydi;
- Har bir inson davlat standarti doirasida taʼlim olish huquqiga ega;
- Millati, dini, irqi, tili, jinsi, yoshi, sogʻligʻi va ijtimoiy holati, faoliyat doirasi, yashash joyi va siyosiy qarashlari kabi farqlardan qatʼi nazar, barcha fuqarolarning Ozarbayjonda taʼlim olish huquqiga ega ekanligi kafolatlanadi.
Olti yoshdan oʻn besh yoshgacha boʻlgan bolalar uchun taʼlim bepul va majburiydir. Asosiy maktab taʼlimi uchga boʻlinadi: boshlangʻich taʼlim, umumiy oʻrta va toʻliq oʻrta taʼlim.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Curtis, Glenn E.. Armenia, Azerbaijan, and Georgia : country studies, 1st, Washington, D.C.: Federal Research Division, 1995 — 111-113 bet. ISBN 0-8444-0848-4. OCLC 31709972.
- ↑ „Human Development Report 2009“ (PDF). United Nations Development Program 2009 (2009). 22-noyabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-avgust 2017-yil.
- ↑ „Education in Azerbaijan, The Challenges of Transition“. Azerbaijan International (winter 1996). 13-aprel 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-avgust 2017-yil.