Ozarbayjonda neft sanoati

Ozarbayjonning quruqlikdagi neft konlari

Ozarbayjonda neft sanoati kuniga qariyb 873,260 barrel (138,837 m³) neft va yiliga 29 milliard kubometr gaz ishlab chiqaradi^[1]. Ozarbayjon neft sanoatining paydo boʻlgan joylaridan biridir. Uning tarixi neft boyliklari bilan bogʻliq.

Birinchi neft qazib olinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1871-yilda oʻsha paytda otkupchina monopolisti boʻlgan etnik arman Ivan Mirzoev birinchi yogʻ derrikasini qurdi^[2]^[3]. Burgʻulash qoʻlda nasos yordamida ibtidoiy ravishda amalga oshirilgan.

Dastlabki tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

III—IV asrlarda savdoda neftdan foydalanilganligi toʻgʻrisida dalillar mavjud^[4]. Apsheron yarim orolida neft qazib olish tooʻgʻrisidagi maʼlumotlarni koʻpgina arab va fors mualliflarining qoʻlyozmalarida topish mumkin.

Balaxani shahridagi 1593-yildagi yozuv 35 metr chuqurlikda qoʻlda qazilgan quduq haqida xabar beradi^[5].

XVII asrning ikkinchi qismidagi turk olimi va sayohatchisi Evliyya Chelebi „Boku qalʼasi 500 quduq bilan oʻralgan, ulardan oq va qora kislotadan tozalangan yogʻ ishlab chiqarilgan“ deb xabar bergan.

1636-yilda nemis diplomati va sayohatchisi Adam Oleari Elshleger (1603—1671) 30 ta Boku neft qudugʻiga tavsif bergan.

Boku neft sanoatining birinchi batafsil tavsifi 1683-yilda Shvetsiyaning Forsdagi (Eron) elchixonasi kotibi Engelbert Kaempfer tomonidan qilingan.

Inqilobgacha boʻlgan davr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Neft qazib olinish[tahrir | manbasini tahrirlash]

1898—1901-yillarda Boku AQShdan koʻproq neft qazib oldi. 1901-yilga kelib dunyo neftining yarmi 6 kvadrat mil ichida joylashgan 1900 quduqdan qazib olindi.

Asosiy neft ishlab chiqaruvchi mintaqalar Boku yaqinida Sabunchi, Suraxani va Bibi-Xeybatda joylashgan. XX asr boshlariga qadar Sabunchi viloyati Boku neftining 35 foizini, Bibi-Xeybat mintaqasi 28 foizini, soʻngra Romani va Balaxoniy viloyatlarini ishlab chiqargan. Koʻpgina neft qazib olish dastlabki kunlarda neftni tozalash vositalaridan kelib chiqqan, bu iqtisodiy jihatdan unumli boʻlmagan va ekologik jihatdan zararli jarayon boʻlgan. Biroq, uskunalar yaxshilanishi bilan ishlab chiqarishning umumiy hajmidagi ulushi kamaydi. 1887-yilda qazib olinadigan neftning 42% tashkil etdi, ammo 1890-yilga kelib ularning tarqalishi 10,5% gacha kamaydi.

Mahalliy neft baronlari va xorijiy neft kompaniyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Branobel Operating Company - 1914-yilda 25000 bop/d tezlik bilan Ozarbayjonning eng yirik yagona neft ishlab chiqaruvchisi. Yogʻning eng yirik qayta ishlovchi va tashuvchisi, shuningdek, Yevropada kerosin sotuvchisi. Fransiya, Turkiya, Gretsiya va Germaniya bozorlari Nobel tomonidan ishlab chiqarilgan kerosin va boshqa mahsulotlar bilan toʻliq taʼminlangan.
De Rothschild Frères - Shell bilan birgalikda savdo va yuk tashish bilan shugʻullangan. Kaspiyda Nobellardan keyin eng katta tanker flotiga ega boʻlgan.
Alexander Mantashev - arman neft magnati, Bokudagi uchinchi yirik neft kompaniyasining egasi.
Royal Dutch Shell - Shell quyidagi assotsiatsiya qilingan kompaniyalar orqali ish olib bordi: Kaspiy Qora dengiz jamiyati, Kavkaz, S.M. Shibayev va Co. Shell boshchiligidagi konsortsium 1914-yilga qadar Rossiya mahsulotining beshdan bir qismini ishlab chiqargan. Boku neft konlaridan Royal Dutch Shell ishlab chiqarishi 1914-yilda 15000 boppd edi.
Zeynalabdin Taghiyev - neft, toʻqimachilik va baliq ovlash bilan shugʻullangan. Uning firmasi 1887-yilda 1,900 barrel/d (300 m³/d) ishlab chiqargan va neftni qayta ishlash sohasida 4-oʻrinni egallagan^[6].

Yer osti va burgʻulash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saqlash va tashish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inqilob va Sovet respublikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkinchi jahon urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urushdan keyingi davr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „SOCAR, Azerbaijan's oil and gas production“. 7-oktabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2020-yil.
↑ Altstadt, Audrey L.. The Azerbaijani Turks, 1. print., Stanford, Ca: Hoover Inst. Press, 1992 — 21 bet. ISBN 9780817991821. 23-noyabr 2012-yilda qaraldi.
↑ Daintith, Terence. Finders keepers?: how the law of capture shaped the world oil industry, 1. publ., Washington, DC: RFF Press, 2010 — 157 bet. ISBN 9781933115849. 23-noyabr 2012-yilda qaraldi.
↑ "As far back as 1877 Charles Marvin wrote that there was irrefutable proof that 2500 years ago oil was exported from the Apsheron peninsula, where Baku is located, to Iran, Iraq, India and other countries. This was reported by such well known historians and travelers as Prisk of Pontus (5th century), Abu-Istakhri (8th century), Ahmed Balazuri (9th century), Masudi (10th century), Marco Polo (13th–14th centuries) and OʻLearius (17th century)." AZERBAIJANI OIL: GLIMPSES OF A LONG HISTORY, SABIT BAGIROV
↑ Smil, Vaclav. Energy and Civilization: A History. Cambridge: The MIT Press, 2017 — 246 bet. ISBN 9780262035774.
↑ Mir-Babayev

[1] „SOCAR, Azerbaijan's oil and gas production“. 7-oktabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2020-yil.

[2] Altstadt, Audrey L.. The Azerbaijani Turks, 1. print., Stanford, Ca: Hoover Inst. Press, 1992 — 21 bet. ISBN 9780817991821. 23-noyabr 2012-yilda qaraldi.

[3] Daintith, Terence. Finders keepers?: how the law of capture shaped the world oil industry, 1. publ., Washington, DC: RFF Press, 2010 — 157 bet. ISBN 9781933115849. 23-noyabr 2012-yilda qaraldi.

[4] "As far back as 1877 Charles Marvin wrote that there was irrefutable proof that 2500 years ago oil was exported from the Apsheron peninsula, where Baku is located, to Iran, Iraq, India and other countries. This was reported by such well known historians and travelers as Prisk of Pontus (5th century), Abu-Istakhri (8th century), Ahmed Balazuri (9th century), Masudi (10th century), Marco Polo (13th–14th centuries) and OʻLearius (17th century)." AZERBAIJANI OIL: GLIMPSES OF A LONG HISTORY, SABIT BAGIROV

[Smil-5] Smil, Vaclav. Energy and Civilization: A History. Cambridge: The MIT Press, 2017 — 246 bet. ISBN 9780262035774.

[6] Mir-Babayev

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]