Ozarbayjon-Turkiya chegarasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ozarbayjon-Turkiya chegarasi
Xarakteristikasi
Obyektlari Ozarbayjon bayrogʻi Ozarbayjon Turkiya bayrogʻi Turkiya
Uzunligi 17 km (11 mi)
Tarixi
Tashkil etilishi 16-mart 1921-yil[1]
Turkiya-Armaniston urushi oxirida Moskva shartnomasini imzolash
Joriy shakli 25-dekabr 1991-yil
Ozarbayjonning sovet Ittifoqidan mustaqilligi
Shartnomalar Moskva shartnomasi, Kars shartnomasi

Ozarbayjon-Turkiya chiqaradi - (ozarbayjoncha: Azərbaycan–Türkiyə sərhədi, turkcha: Azerbaycan–Türkiye sınırı) qisqa 17 km (11 mi) Ozarbayjon Respublikasi va Turkiya Respublikasi oʻrtasidagi uzun xalqaro chegara hisoblanadi[2]. Chegara Turkiya tomondan Igʻdir viloyatining janubi-sharqiy ichida tortib, Ozarbayjon tomondan Naxchivan Muxtor Respublikasining shimoli-gʻarbiy uchigacha borgan. Toʻliq Aras daryosi boʻylab oʻtgan bu ikki davlat uchun eng qisqa chegara hisoblanadi.

Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aras daryosi butun uzunligi boʻylab chegarani belgilaydi. Yaqin atrofdagi yer tekis va oʻzlashtirilmagan, toʻrt polosali avtomobil yoʻli va ikkita bojxona postidan tashqari. Eng yaqin aholi punkti Sadarak qishlogʻi boʻlib, taxminan 7 km (4.3 mi) da joylashgan Ozarbayjon tomonida sharqda, Turkiya tomonida esa eng yaqin aholi punkti Dilucu qishlogʻi boʻlib, taxminan shimoli-gʻarbiy qismining 23 km (14 mi) m.da joylashgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Naxchivan xaritasi, shimoli-gʻarbda Turkiya bilan
XlX asrda Rossiya va Usmonli imperiyasi oʻrtasidagi oʻzgaruvchan chegara xaritasi

XlX asrda Kavkaz hududi tanazzulga yuz tutgan Usmonli imperiyasi, Fors va janubga qarab kengayib borayotgan Rossiya oʻrtasida kurash olib boradi. Rossiya 1828-yilga kelib Forsning Kavkaz yerlarining koʻp qismini bosib oldi va keyin eʼtiborini Usmonli imperiyasiga qaratadi[3]. 1829 -yildagi Adrianopol shartnomasi (1828—1829-yillardagi rus-turk urushi tugatilgan) bilan Rossiya zamonaviy Gruziyaning koʻp qismini qoʻlga kiritadi, Usmonlilar Sharqiy Armaniston ustidan Rossiyaning suzerenligini tan oldilar[3][4][5][6].

Rossiya-Turkiya urushi (1877—1878) tugatilgan San-Stefano shartnomasiga koʻra, Rossiya hozirgi Sharqiy Turkiyada (Gʻarbiy Armaniston deb ataladi) katta erlarga ega boʻlib, Usmonli-Rossiya chegarasini janubi-gʻarbga choʻzdi[4][7][8]. Rossiyaning Batumi, Kars va Ardaxondagi yutuqlari Berlin shartnomasi (1878) bilan tasdiqlandi, ammo u Boyazid (hozirgi Dogubayazit) va Eleşkirt vodiysi atrofidagi hududning bir qismini qaytarib berishga majbur boʻldi[3][4][9].

Chegara oʻtish joylari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chegaradan faqat bitta oʻtish joyi bor[10]. Umut koʻprigi D.080 / M7 avtomobil yoʻllarini Aras daryosi orqali olib oʻtadi. 2012-yildan beri Turkiyadan Naxchivonga temir yoʻl qurish rejalari Turkiya hukumati tomonidan taqdim etilgan, biroq hech qanday chora koʻrilmagan. 

Turkiya Turk nazorat punkti Viloyati Ozarbayjon Ozarbayjon nazorat punkti Viloyat Ochilgan Turkiyadagi yoʻnalish Ozarbayjondagi yoʻnalish Statuslari
Dilucu Iğdır Sədərək Nakhchivan 20-may 1992-yil  E99 D.080 M7 Ochish

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ozarbayjon-Turkiya munosabatlari
  • Sadarak tumani
  • M7 avtomagistrali (Ozarbayjon)
  • Davlat yoʻli D.080 (Turkiya)
  • Umut koʻprigi
  • Dilucu
  • Boku-Tbilisi-Kars temir yoʻli

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ (ruscha) Moskovskiy dogovor mejdu Rosskiey i Tursiey, 16 marta 1921 goda (Wayback Machine saytida 28-sentabr 2007-yil sanasida arxivlangan)
  2. ↑ CIA World Factbook - Turkey, January 10, 2021da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 6–aprel 2020–yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 The boundary between Turkey and the USSR (PDF), 1952-yil yanvar, January 24, 2017da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 8-aprel 2020-yil {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 International Boundary Study No. 29 – Turkey-USSR Boundary (PDF), 24–fevral 1964–yil, 23–oktabr 2020–yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 8–aprel 2020–yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()
  5. ↑ John Emerich Edward Dalberg Acton. The Cambridge Modern History. Macmillan & Co, 1907 — 202 bet. 
  6. ↑ A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East Tucker: . ABC-CLIO, 2010 — 1154 bet. ISBN 978-1851096725. „"The Turks recognize Russian possession of Georgia and the khanates of Yerevan (Erivan) and Nakhichevan that had been ceded by Persia to Russia the year before."“ 
  7. ↑ Hertslet, Edward (1891), „Preliminary Treaty of Peace between Russia and Turkey. Signed at San Stefano 19 February/3 March 1878 (Translation)“, The Map of Europe by Treaty; which have taken place since the general peace of 1814. With numerous maps and notes, IV (1875—1891)-jild (First-nashr), London: Her Majesty's Stationery Office, 2672–2696-bet, qaraldi: 2013-01-04
  8. ↑ Holland, Thomas Erskine (1885), „The Preliminary Treaty of Peace, signed at San Stefano, 17 March 1878“, The European Concert in the Eastern Question and Other Public Acts, Oxford: Clarendon Press, 335–348-bet, qaraldi: 2013-03-04
  9. ↑ Holland, Thomas Erskine (1885), „The Preliminary Treaty of Peace, signed at San Stefano, 17 March 1878“, The European Concert in the Eastern Question and Other Public Acts, Oxford: Clarendon Press, 305–06-bet, qaraldi: 2013-03-04
  10. ↑ Caravanistan - Azerbaijan border crossings, qaraldi: 10–aprel 2020–yil{{citation}}: CS1 maint: date format () 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ozarbayjon-Turkiya_chegarasi&oldid=4089366" dan olindi