Muvaffaqiyatli insonlarning 7 koʻnikmasi
 | Bu maqola vikilashtirilishi kerak. |
 | |
| Asl nomi | The 7 Habits of Highly Effective People |
|---|---|
| Muallif(lar) | Stiven Kovi |
| Muharrir(lar) | X. Yoʻldoshev (oʻzbekcha tarjimada) |
| Tarjimon(lar) | Orifaxon Gʻulomova (oʻzbekcha tarjimada) |
| Mamlakat | AQSH |
| Til | inglizcha |
| Nashr etilgan sanasi | 1989 |
| Nashriyot | Free Press |
| Oʻzbek tilida nashr etilgan sanasi | 30-yanvar 2020-yil |
| Sahifalar soni | 381 |
| ISBN | 0-7432-6951-9 |
Muvaffaqiyatli insonlarning 7 koʻnikmasi (inglizcha: “The 7 Habits of Highly Effective People”) — Stiven Kovining 1989-yilda ilk bor nashr etilgan shaxsiy rivojlanish haqidagi kitobi[1].
Kovi samaradorlikni kerakli natijalarga erishish va ushbu natijalarni keltirib chiqaradigan narsalarga g'amxo'rlik qilish muvozanati deb belgilaydi. U buni oltin tuxum qoʻyadigan gʻoz haqidagi masalni aytib o'tdi. U samaradorlikni T/TV nisbati bilan ifodalash mumkinligini taʼkidlaydi. Bu yerda T (taʼminot) istagini bajarishga, TV (taʼminot vositasi) esa natijalarni keltirib chiqarishga eʼtibor beradi.[2].
Kovi koʻplab zamonaviy oʻz-oʻziga yordam kitoblarida keng tarqalgan deb hisoblagan shaxs etikasi deb ataydigan narsaga qarshi bahs yuritadi. U xarakter etikasi deb atagan narsani targʻib qiladi yaʼni insonning qadriyatlarini u universal va abadiy tamoyillar deb daʼvo qilgan narsalarga moslashtirish. Bu bilan Kovi printsiplar va tamoyillarni ajratib turadi. U printsiplarni tashqi tabiiy qonunlar sifatida koʻradi, qadriyatlar esa ichki va subyektiv boʻlib qoladi. Uning aytishicha, qadriyatlar odamlarning xulq-atvorini boshqaradi, printsiplar esa oxir-oqibat oqibatlarni belgilaydi. Kovi oʻz taʼlimotlarini qaramlikdan mustaqillikka oʻtib, oʻzaro bogʻliqlikka oʻtish sifatida tashkil etilgan 7 ta odatlar qatorida taqdim etadi.
7 koʻnikma[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kovi “paradigma oʻzgarishi” tushunchasidan foydalanadi va turli nuqtai nazarlar mavjudligini aytadi. Yaʼni 2 kishi bir xil narsani koʻrishi mumkin, lekin ular koʻrganlarini idrok etishda bir-biridan farq qiladi.
Kovining fikricha, dastlabki 3 ta koʻnikmaning har biri shaxsiy gʻalabaga erishishga, keyingi 3 ta koʻnikma ommaviy gʻalabalarga erishishga, 7-koʻnikma esa bu gʻalabalarni saqlab qolishga yordam beradi. 7 koʻnikmaning har biri kitobning unga bagʻishlangan boʻlimiga ega:
Ichkarida tashqariga[tahrir | manbasini tahrirlash]
Birinchi 3 koʻnikma mustaqillikni rivojlantirishga qaratilgan:
1-koʻnikma: “Proaktiv boʻling”.[tahrir | manbasini tahrirlash]
Proaktivlik — bu oʻz tajribasiga oʻz munosabati uchun masʼuliyatni oʻz zimmasiga olish, ijobiy javob berish va vaziyatni yaxshilash uchun tashabbus koʻrsatishdir. Kovining taʼkidlashicha, “ragʻbatlantirish va javob oʻrtasida sizning qanday munosabatda boʻlishingizni tanlash qobiliyatingiz bor” va odamning roziligisiz hech narsa odamga zarar yetkaza olmaydi. Kovi oʻz taʼsir doirasini va havotir doirasini tan olishni muhokama qiladi. Kovi oʻz reaksiyalari va taʼsir doirasiga eʼtibor qaratishni muhokama qiladi.
2-koʻnikma: “Yakunini yodda tutib ish boshlang”.[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kovi inson kelajakda nima istayotganini (shaxsiy missiya bayonoti) tasavvur qilish, shuning uchun ishlash va unga erishishni rejalashtirish hamda odamlar hayotiy muhim qarorlarni qanday qabul qilishini tushunishni muhokama qiladi. Samarali boʻlish uchun tamoyillar asosida harakat qilish va doimiy ravishda oʻz oliy maqsadlarini koʻrib chiqish kerak, deydi. U soʻraydi: Siz hozir kim boʻlishni xohlaysiz? Oʻzingiz haqingizda nima deysiz? Qanday qilib yodda qolishni xohlaysiz? Agar 1-koʻnikma hayotni harakatga va faol boʻlishga oʻzgartirishni maslahat bersa, 2-koʻnima “siz dasturchisiz” deb maslahat beradi.
Kovining aytishicha, hamma narsa 2 marta yaratilgan: Inson harakat qilishdan oldin, avvalo, ongida harakat qilishi kerak. Biror narsani yaratishdan oldin ikki marta oʻlchang. Faqat harakat qilmang. Avval oʻylab koʻring: men shunday boʻlishini xohlaymanmi va bu toʻgʻri oqibatmi?
3-koʻnikma: “Eng muhimidan boshlang”.[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kovi nima muhim va nima shoshilinch ekanligi haqida gapiradi. Ustuvorlik quyidagi tartibda berilishi kerak:
- I kvadrant. Shoshilinch va muhim (Do) — muhim muddatlar va inqirozlar
- II kvadrant. Shoshilinch emas, lekin muhim (Reja) - uzoq muddatli rivojlanish
- III kvadrant. Shoshilinch, lekin muhim emas (Delegat) - muddatli chalgʻitishlar
- IV kvadrant. Shoshilinch ham muhim emas (Yogʻdirish) - befarq chalgʻitishlar
I kvadrantdagi narsalarni toʻldirgandan soʻng, odamlar koʻp vaqtlarini II ga sarflashlari kerak, lekin koʻp odamlar III va IV da juda koʻp vaqt sarflashadi. Ustuvorlik berish va bekor qilish uchun qoʻngʻiroqlar ularning nisbiy ustuvorligini eslatib turadi.
Agar 2-koʻnikma “sen dasturchisan” deb maslahat bersa, 3-koʻnikma: “oʻz dasturing yoz” deb maslahat beradi. Aytganingiz va qilayotgan ishingiz oʻrtasidagi farqni minimallashtirish orqali shaxsiy halollikni saqlang, deydi Kovi.
Oʻzaro bogʻliqlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Keyingi uchta koʻnikma oʻzaro bogʻliqlik haqida gapiradi (yaʼni, jamoaviy ishlash):
4-koʻnikma: “Yutuq-yutuq” ruhida oʻylang.[tahrir | manbasini tahrirlash]
Munosabatlaringizda oʻzaro manfaatli gʻalaba qozonish yechimlari yoki kelishuvlarini qidiring, deydi Kovi. Hamma uchun “gʻalaba”ni izlash orqali odamlarni qadrlash va hurmat qilish, vaziyatda faqat bitta odam oʻz yoʻlini qoʻlga kiritgandan koʻra, oxir-oqibat uzoq muddatli yechimni toping. Gʻalaba qozonish haqida oʻylash xushmuomala boʻlishni anglatmaydi va bu tez tuzatish usuli emas; bu odamlarning oʻzaro taʼsiri va hamkorligi uchun xarakterga asoslangan koddir, deydi Kovi.
5- koʻnikma: “Tushuning va tushunarli boʻling”.[tahrir | manbasini tahrirlash]
Biror kishini chin dildan tushunish uchun empatik tinglashdan foydalaning, bu esa ularni tinglashga javob berishga va taʻsir qilish uchun ochiq fikrga ega boʻlishga majbur qiladi. Bu gʻamxoʻrlik va ijobiy muammolarni hal qilish muhitini yaratadi.
5-koʻnikmani qadimgi yunon falsafasida ishontirishning uchta usulidan iborat:
- Etos — Bu odamni ilhomlantiradigan shaxsiy ishonchidir yaʼni uning shaxsiy “hissiy bank hisobi”.
- Paxos — bu empatik boshqa odam bilan muloqot qilishning hissiy ishonchiga moslashish.
- Logos — taqdimotning mantiqiy qismidir.
Tushunchalarning tartibi ularning nisbiy ahamiyatini koʻrsatadi, deydi Kovi.
6-koʻnikma: “Sinergiyaga erishing”.[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hech kim yolgʻiz oʻzi qila olmaydigan maqsadlarga erishish uchun ijobiy jamoaviy ish orqali odamlarning kuchli tomonlarini birlashtiring, deydi Kovi.
Doimiy rivojlanish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Soʻngi koʻnikma — bu shaxsiy va shaxslararo taʼsir doiralarida doimiy rivojlanishdir.
7-koʻnikma: “Arrani charxlang”.[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kovining taʼkidlashicha, barqaror, uzoq muddatli va samarali turmush tarzini yaratish uchun inson oʻz resurslari, energiya va sogʻligʻini muvozanatlashi va yangilashi kerak. U birinchi navbatda jismoniy yangilanish uchun mashq qilish, yaxshi meditatsiya va ruhiy yangilanish uchun mutolaa qilishni taʼkidlaydi. U jamiyatga ma’naviy yangilanish uchun xizmat qilishni ham eslatib o‘tadi.
Kovi “yuqoriga qarab spiral” modelini tushuntiradi. Vijdon orqali, mazmunli va izchil rivojlanish bilan birga, yuqoriga qarab oʻsish, oʻzgarish va doimiy yaxshilanishga olib keladi. Aslini olganda, inson har bir iteratsiyada “7 koʻnikma”da bayon etilgan tamoyillarni asta-sekin yuqori darajalarda birlashtirishga va o‘zlashtirishga doimo harakat qiladi. Har qanday koʻnikma boʻyicha keyingi rivojlanish boshqacha tajribaga ega boʻladi va tamoyillarni chuqurroq tushunish bilan oʻrganadi. Yuqoriga koʼtariladigan spiral modeli uch qismdan iborat: oʻrganish, masʼuliyat, bajarish. Kovining soʻzlariga koʻra, yuqoriga qarab oʻsish va rivojlanish uchun vijdonni doimiy ravishda oʻsib borayotgan darajalar bilan tarbiyalashda davom etish kerak. Taʼlim orqali yangilanish gʻoyasi insonni shaxsiy erkinlik, xavfsizlik, donolik va kuch yoʻliga olib boradi, deydi Kovi.
Serobgarchilik mentaliteti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kovi “serobgarchilik mentaliteti” atamasini ishlab chiqdi, bu fikrlash tarzida inson boshqalar bilan boʻlishish uchun yetarli resurslar va gʻalabalar borligiga ishonadi. U buni tanqislik fikriga (yaʼni, halokatli va keraksiz raqobat) qarama-qarshi qoʻyadi, bu gʻoyaga asoslanadi, agar kimdir gʻalaba qozonsa, bu “siz yutqazasiz” degan maʼnoni anglatadi, chunki siz hamma narsaning imkoniyatini hisobga olmaysiz.
“Serobgarchilik mentaliteti”ga ega boʻlgan shaxslar 0 summali oʻyinlar tushunchasidan qochib, gʻalaba qozonish ssenariylarini izlaydilar va boshqalarning muvaffaqiyatini ular tomonidan xavf ostida his qilishdan koʻra nishonlashga qodir boʻlishdi[3]. Muallifning taʼkidlashicha, “serobgarchilik mentaliteti” oʻzini yuqori qadrlash va xavfsizlikka ega boʻlishdan kelib chiqadi (1, 2 va 3-koʻnikmalarga qarang) va foydani boʻlishish, eʼtirof va masʼuliyatga olib keladi. Xuddi shunday, tashkilotlar ham biznes yuritishda “serobgarchilik mentaliteti”ni qoʻllashlari mumkin[4].
Qabul qilinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1994*yil oxirida AQSh prezidenti Bill Klinton Kovini boshqa mualliflar qatori Kemp Devidga kitob g‘oyalarini o‘z prezidentligiga qanday kiritish bo‘yicha maslahat berish uchun taklif qildi[5][6].
2011-yil avgust oyida Time jurnali 7 ta koʻnikmani “Biznesni boshqarish boʻyicha eng taʼsirli 25 ta kitob” roʻyxatiga kiritdi[7].
2012-yilda Kovi vafot etganidan soʻng, kitob 20 million nusxadan koʻproq sotilgan[8].
Formatlar va moslashtirishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kitob va audiokitob versiyalaridan tashqari, VHS versiyasi ham mavjud[9].
Kovining oʻgʻli Sean Covey oʻsmirlar uchun kitobning “Muvaffaqiyatli oʻsmirlarning 7 koʻnikmasi” (inglizcha: “The 7 Habits of Highly Effective Teens”)(1998) versiyasini yozgan bʻ'lib, u yosh kitobxonlar uchun 7 koʻnikmani soddalashtiradi va ularni tushunishni osonlashtiradi. Shuningdek, u o‘smirlar hayotidagi muhim davrlarni yoritib, ular bilan qanday kurashish bo‘yicha maslahatlar beradigan “Siz qabul qiladigan 6 ta eng muhim qaror: o‘smirlar uchun qo‘llanma” (inglizcha: “The 6 Most Important Decisions You Will Ever Make: A Guide for Teens”)(2006) va “Baxtli bolalarning 7 koʻnikmasi” (inglizcha: “The 7 Habits of Happy Kids”)(2008) nomli kitoblarini nashr etdi. Stacy Curtis “Baxtli bolalarning 7 koʻnikmasi” kitobini yanada soddalashtiradi va ularni antropomorfik hayvonlar qahramonlari bilan hikoyalar orqali oʻrgatadi[10].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „The 7 Habits of Highly Effective People" author, Stephen Covey, dies“. 2012-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Stiven Kovi. Muvaffaqiyatli insonlarning 7 koʻnikmasi, Orifaxon Gʻulomova tarjimasi (Oʻzbek), Toshkent: "QAQNUS MEDIA" nashriyoti [1989], 2020 — 380 bet.
- ↑ English, L (2004). "The 7 Habits of Highly Effective Information Professionals, Part 7". DM Review September/October '04: 60–61. Archived from the original on 2018-01-27. https://web.archive.org/web/20180127032055/http://www.stafforini.com/docs/Covey%20-%20The%207%20habits%20of%20highly%20effective%20people.pdf.
- ↑ Krayer, Karl J.. Organizing change: an inclusive, systemic approach to maintain productivity and achieve results. San Diego: Pfeiffer, 2003 — 238 bet. ISBN 0-7879-6443-3.
- ↑ Associated Press. „Clinton's informal meetings include a session with Covey“. Deseret News (1995-yil 4-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 30-avgust.
- ↑ Harper, Lena M. (Summer 2012). "The Highly Effective Person". Marriott Alumni Magazine (Brigham Young University). Archived from the original on July 19, 2012. https://web.archive.org/web/20120719221320/http://marriottschool.byu.edu/marriottmag/summer12/features/feature02.cfm. Qaraldi: August 11, 2012.Muvaffaqiyatli insonlarning 7 koʻnikmasi]]
- ↑ Gandel, Stephen (2011-08-09). „The 7 Habits Of Highly Effective People (1989), by Stephen R. Covey“. Time. Qaraldi: 2020-01-03.
- ↑ „'7 Habits' author Stephen Covey dead at 79“. CNN (2012-yil 16-iyul). Qaraldi: 2012-yil 17-iyul.
- ↑ The 7 habits of highly effective people. Franklin Covey. (1998). OCLC {{{OCLC}}}.
- ↑ „The 7 Habits of Happy Kids – Leader In Me“. www.leaderinme.org. Qaraldi: 2024-yil 8-yanvar.