Mutrib Xonaharobiy

Mutrib xonaharobiy (taxallusi; asl ismi Muhammad Hasan Hoji Tabib oʻgʻli), (1865-Xiva-1925) -shoir. Xivadagi Muhommad Aminxon madrasasiyaa tahsil olgan. Maqomchibastakor sifatida ham mashhur boʻlgan (Mutrib—sozanda, taxallusi shundan). M.X.ning serqirra iqtidorini yuqori baholagan Feruz uni saroyga jalb etib, devonbegilik vazifasiga tayinlagan. Bu yillarda M.X. yozgan gʻazal va muhammaslar koʻplab bayozmajmualardan oʻrin olgan, jumladan, Tabibiy tuzgan ikkala tazkirada shoir asarlaridan koʻplab namunalar uchraydi. M.X. 20-asrning 20-yillarida saroy tugatilgach, Xorazmda paydo boʻlgan mahalliy mat-buotda faol ishtirok etadi, "Xorazm xabarlari", "Inqilob quyoshi" gaz.larida adabiy xodim lavozimida xizmat qiladi. Ilk sheʼrlarini 1890-yilda yoza boshlagan. Uning bayoz, devon va majmu-alar orqali 14 ming misraga yaqin gʻazal, muhammas, musaddas, qasidalardan iborat adabiy merosi yetib kelgan.

M.X. qoldirgan ijodiy meros asosini ishq-muhabbat mavzuida bitilgan gʻazal, murabba, masnaviy, muhammas, musaddas va ruboiylar tashkil etadi. Uning xon va shoir Feruz shaʼniga bagʻishlangan qasidalari ham mavjud. M.X.ning ilmmaʼrifatga daʼvat, hurriyat mavzularida yozilgan sheʼrlari mahalliy matbuot sahifalarida, shuningdek, Xivada 1924-yilda nashr etilgan "Yugʻurmiya" toʻplamida chop etilgan. Bu turkum sheʼrlarida ("Koʻrung emdi xaloyiqqa...", "Bilinglar, ey xaloyiq", "Koʻngluma bir turfa soʻz keldi ravon" va boshqalar) targʻibiytashviqiy ruh, xitob, daʼvat ohanglari hukmronlik qiladi.

M.X. merosining asosiy qismi 1909-yilda Muhammad Sharif ibn Muhammad Yoqub — Harrot tartib bergan devon (300 sahifa)da jamlangan. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti fondida 2 kichik devoni (inv. №903, 906) saqlanadi. Laffasiynint Feruz davridagi xorazmlik ijodkorlarga bagʻishlangan tazkirasida M.X.ning "Shoh Komron" sheʼriy asari borligi xaqida maʼlumot berilgan.

Abdurashid Abdugʻafurov.