Molekulyar kalit
 | Bu maqola vikilashtirilishi kerak. |
 | Bu maqolada manbalar <ref></ref> teglariga olinmagan yoki umuman koʻrsatilmagan. |
 | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. |
Molekulyar kalit (inglizcha: molecular switch)-ikki yoki undan ortiq barqaror shakllarda mavjud boʻlgan molekula. Malekulalar oʻrtasida tashqi taʼsir natijasida teskari jarayonlar boʻlishi mumkin. Isitish, yoritish, atrof-muhitning kislotaliligini oʻzgartirish, kimyoviy moddalar taʼsirini magnit yoki elektr taʼsiri shular jumlasidandir.
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻtish molekulasining birchi shakldan ikkinchi shaklga oʻtishi xususiyatlarning shiddatli oʻzgarishi bilan birga keladi. Geometrik, elektron, optik, elektr va boshqalar ham shular jumlasidandir. Molekulyar kalitning eng oddiy misoli qilib shuni aytishimiz mumkunki kislotali asos koʻrsatkichi boʻlib, muhitning kislotali oʻzgarganida rangini teskari oʻzgartiradi. Fotoxromli kalitlarda esa teskari fotokimyoviy reaksiya sodir boʻladi, masalan, sistrans izomerizatsiyasi yoki halqani ochib yopish. Ushbu reaktsiyalarning koʻpchiligi qizdirilgan holatida ham boʻlishi mumkin: masalan, qism sifatida azobenzolni oʻz ichiga olgan molekulalar qizdirilganda geometrik shaklini tubdan oʻzgartirishga qodir hisoblanadi. Tashqi taʼsir natijasida oʻtkazgich molekulasining xususiyatlarini har qanday oʻzgarishi ham maʼlum bir tabiatdagi signalning paydo boʻlishida sababchi sifatida ifodalanadi. Optik, elektr, biologik va boshqalar ham shular jumlasidandir. Shu bois, molekulyar kalitlar nanoelektronik qurilmalarning tarkibiy qismlaridan biri sifatida xizmat qilishi mumkin.
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Len J.-M. supramolekulyar kimyo. Tushunchalar va istiqbollar. Novosibirsk: Nauka, 1998. Sek. 8.5.
- Steed J. W., Atwood J. L. supramolekulyar kimyo.T. 2. — M .: Akademkniga, 2007. Sek. 8.4.
- (ingl.) Fraysse S., Coudret C., Launay J.-P. // YEVRO. J. Inorg. Kimyo. 2001. V. 7. B. 1581-1590.