Mehnat kuni

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Mehnat kuni — sentabr oyining birinchi dushanbasida Amerika ishchi harakatini, mehnatkashlarning AQSh taraqqiyoti va yutuqlariga qoʻshgan hissalarini hurmat qilish va eʼtirof etish uchun AQShda federal bayramdir.[1][2][3] Unga toʻgʻri keladigan uch kunlik dam olish kunlari Mehnat kuni deb nomlanadi.

19-asr oxiridan boshlab, kasaba uyushmalari va ishchilar harakati kuchayganligi sababli, kasaba uyushmalari mehnat bayramini nishonlash kunini belgilashni taklif qilishdi. „Mehnat kuni“ New York shahrida birinchi paradni tashkil etgan Markaziy mehnat uyushmasi va Mehnat ritsarlari tomonidan ilgari surildi. 1887-yilda Oregon AQShdagi birinchi shtat boʻlib, uni rasmiy bayram sifatida nishonladi. 1894-yilda rasmiy federal bayramga aylangan vaqtga kelib , AQShning oʻttizta shtati Mehnat kunini rasman nishonladi.[4]

Kanadaning Mehnat kuni sentabr oyining birinchi dushanbasida ham nishonlanadi. 80 dan ortiq boshqa mamlakatlar 1-may Xalqaro mehnatkashlar kunini, qadimgi Yevropa bayrami 1- mayni nishonlaydilar. Birinchi May 1886-yil 1-4-may kunlari Chikagoda boʻlib oʻtgan umumiy mehnat qoralashi va Haymarket ishiga olib kelgan voqealarni xotirlash uchun sotsialistik va kommunistik partiyalarning Ikkinchi Xalqaro tashkiloti tomonidan tanlangan.[5]

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerika Mehnat Federatsiyasi vitse-prezidenti PJ MakGuayr koʻpincha AQShdagi Mehnat kunining otasi sifatida eʼtirof etiladi.

19-asrning oxiridan boshlab, kasaba uyushmalari va ishchilar harakati kuchaygani sababli, kasaba uyushmalarining turli guruhlari mehnat bayramini nishonlash uchun turli xil kunlarni tanladilar. AQShda „Mehnat kuni“ deb nomlangan sentabr bayrami birinchi marta 1880-yillarning boshlarida taklif qilingan.

Hodisa kelib chiqishining muqobil hisoblari mavjud. Familiyalari oʻxshash boʻlgan ikki kishining avlodlari, ularning katta bobosi bayramning haqiqiy otasi boʻlganini daʼvo qiladilar.[6]

Mehnat kunining dastlabki tarixiga koʻra, bu voqea 1882-yil sentabr oyida New York shahrida chaqirilgan Mehnat ritsarlarining Bosh Assambleyasi munosabati bilan boshlangan[7] Ushbu yashirin ritsarlar yigʻilishi munosabati bilan 5 sentabr kuni New York Markaziy Mehnat Ittifoqi (CLU) homiyligida turli mehnat tashkilotlarining ommaviy paradi boʻlib oʻtdi.[7] CLU kotibi Metyu Maguayr ushbu muvaffaqiyatli ommaviy namoyishdan soʻng har sentabr oyining birinchi dushanbasida milliy Mehnat kuni bayramini oʻtkazishni birinchi boʻlib taklif qilgani uchun hisoblangan.[6][8]

Muqobil nazariya Mehnat kuni gʻoyasi Piter J. MakGuayrning tashabbusi boʻlgan, deb taʼkidlaydi, Amerika Mehnat Federatsiyasi vitse-prezidenti, kim Torontoga tashrif buyurganidan soʻng, u may oyida mehnatni nishonlayotgan paradlarni koʻrgan[9][10] ][10] 1882-yilning bahorida dastlabki taklifni ilgari surgan edi[4] Mak-Guayrning soʻzlariga koʻra, 1882-yil 8-mayda u New York shahrida yangi tashkil etilgan Markaziy ishchilar uyushmasiga „mehnatkashlar sinflari uchun umumiy bayram“ kunini belgilashni taklif qilgan.[11] MakGuayrning soʻzlariga koʻra, u bundan keyin tadbirni uyushgan mehnat birdamligi va kuchini ommaviy namoyishi sifatida koʻcha paradi bilan boshlashni tavsiya qildi, marsh ortidan sayr qilish, unda ishtirok etuvchi mahalliy kasaba uyushmalari chiptalarni pul yigʻish uchun sotishlari mumkin.[11] MakGuayrning soʻzlariga koʻra, u sentabr oyining birinchi dushanbasini bunday ommaviy bayram uchun ideal sana sifatida taklif qilgan, chunki optimal ob-havo va sananing taqvimdagi oʻrni, toʻrtinchi iyul va Shukrona kuni davlat bayramlari oʻrtasida oʻtirgan.[11]

Mehnat kuni pikniklari va boshqa ommaviy yigʻilishlarda taniqli mehnat rahbarlarining nutqlari tez-tez boʻlib turdi.[12]

1909-yilda Amerika Mehnat Federatsiyasi Konventsiyasi Mehnat kunidan oldingi yakshanbani ishchi harakatining maʼnaviy va maʼrifiy jihatlariga bagʻishlash uchun „Mehnat yakshanbasi“ deb belgiladi.[8] Baʼzi cherkovlar buni tan olishda davom etsalar-da, bu ikkinchi darajali sana mashhur madaniyatda sezilarli taʼsirga erisha olmadi.[13]

Tadbirning mashhurligi butun mamlakat boʻylab tarqaldi. 1887-yilda Oregon AQShdagi birinchi shtat boʻlib, Mehnat kunini rasmiy davlat bayramiga aylantirdi. 1894-yilga kelib, AQShning oʻttizta shtati allaqachon Mehnat kunini rasmiy ravishda nishonlayotgan edi. Oʻsha-yili Kongress sentabr oyining birinchi dushanbasini Mehnat kuni deb tan olish va uni rasmiy federal bayram qilish toʻgʻrisidagi qonun loyihasini qabul qildi. Prezident Grover Klivlend 28 iyunda qonun loyihasini imzoladi[4][14] Biroq, federal qonun buni faqat federal ishchilar uchun bayram qildi. 1930-yillarning oxirlarida kasaba uyushmalari ishchilarni dam olish kunini olish uchun ish tashlashga undagan.[15] AQShning barcha shtatlari, Kolumbiya okrugi va AQSh hududlari keyinchalik Mehnat kunini qonuniy bayramga aylantirdilar.[16]

Mehnat kuni va may kuni[tahrir | manbasini tahrirlash]

1894-yilda Vashingtondagi Pensilvaniya avenyusida mehnat bayrami paradi

1-may sanasi (Qadimgi Yevropa xalq bayrami — May kuni) 1886-yilda mehnat bayramini nishonlash uchun muqobil bayram sifatida paydo boʻlgan va keyinchalik Xalqaro mehnatkashlar kuni sifatida tanilgan. Bu sana Amerika Mehnat Federatsiyasining 1885-yilgi konventsiyasidan kelib chiqqan boʻlib, u 1886-yil 1 maydan sakkiz soatlik ish kunini qabul qilishga chaqiruvchi rezolyutsiyani qabul qilgan[17] Qisqartirilgan ish kuniga erishish uchun muzokaralar olib borilishi koʻzda tutilgan boʻlsa-da, bu talabni bajarish uchun ish tashlashdan foydalanish tan olindi va 1 may kelishilgan ish tashlash harakati sanasi sifatida ilgari surildi.[17] Bu sananing 1886-yil 4-maydagi qonli Haymarket ishi bilan yaqinligi Birinchi Mayning radikal obroʻsini yanada oshirdi.[13]

Oʻsha paytda kasaba uyushmalari oʻrtasida ishchilarni nishonlash bayrami qachon boʻlishi kerakligi haqida kelishmovchiliklar mavjud edi, baʼzilari sentabr oyidagi marsh va piknik sanasini davom ettirishni targʻib qilishdi, boshqalari esa 1 mayni siyosiy ayblov sanasini belgilashga intilishdi. Konservativ demokrat prezident Grover Klivlend 1-maydagi mehnat bayrami Haymarket ishi xotirasiga aylanishi va butun dunyo boʻylab 1-may xotirasini qoʻllab-quvvatlagan sotsialistik va anarxistik harakatlarni kuchaytirishidan xavotirlanganlardan biri edi.[18] 1887-yilda u 1894-yilda imzolagan qonun orqali[19] bu sanani AQShning federal bayrami sifatida rasman qabul qilib, kamroq yalligʻlanishli alternativ sifatida sentabr oyidagi Mehnat kuni bayramini ommaviy ravishda qoʻllab-quvvatladi[8]

1950-yillarning oʻrtalaridan boshlab AQSh 1-may kuni sodiqlik kuni va huquq kunini nishonlaydi. Mehnat kunidan farqli oʻlaroq, qonuniy davlat bayramlari ham emas (bunda davlat idoralari va koʻpchilik korxonalar ularni nishonlash uchun yopilmaydi) va shuning uchun nisbatan noaniq boʻlib qoldi. Sadoqat kuni rasmiy ravishda bir necha shaharlarda nishonlanadi, baʼzi advokatlar uyushmalari esa qonun ustuvorligini nishonlash uchun Advokatlar kuni tadbirlarini oʻtkazadilar.[20][21]

Yozning norasmiy oxiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mehnat kuni „yozning norasmiy oxiri“[22] deb ataladi, chunki u madaniy yoz mavsumining tugashini anglatadi. Koʻpchilik ikki haftalik taʼtilni Mehnat kuni dam olish kunlari tugaydigan ikki hafta davomida oladi.[23] Maktab va sport kabi koʻplab kuzgi mashgʻulotlar shu vaqtdan boshlanadi.AQShda koʻplab maktab tumanlari Mehnat kuni dam olish kunlarida darslarni davom ettiradilar (qarang: Maktabning birinchi kuni). Baʼzilar bir hafta oldin boshlanadi, Mehnat kuni dam olish kunlarini maktab taqvimining birinchi uch kunlik dam olish kunlariga aylantiradi, boshqalari esa Mehnat kunidan keyin seshanba kunini qaytaradi. Oʻrta Gʻarbdagi koʻplab tumanlar Mehnat kunidan keyin maktabni boshlashni afzal koʻrmoqda.[24]

AQShda koʻplab maktab tumanlari Mehnat kuni dam olish kunlarida darslarni davom ettiradilar (qarang: Maktabning birinchi kuni).Mehnat kuni „yozning norasmiy oxiri“[22] deb ataladi, chunki u madaniy yoz mavsumining tugashini anglatadi. Koʻpchilik ikki haftalik taʼtilni Mehnat kuni dam olish kunlari tugaydigan ikki hafta davomida oladi.[23] Maktab va sport kabi koʻplab kuzgi mashgʻulotlar shu vaqtdan boshlanadi.AQShda koʻplab maktab tumanlari Mehnat kuni dam olish kunlarida darslarni davom ettiradilar (qarang: Maktabning birinchi kuni). Baʼzilar bir hafta oldin boshlanadi, Mehnat kuni dam olish kunlarini maktab taqvimining birinchi uch kunlik dam olish kunlariga aylantiradi, boshqalari esa Mehnat kunidan keyin seshanba kunini qaytaradi. Oʻrta Gʻarbdagi koʻplab tumanlar Mehnat kunidan keyin maktabni boshlashni afzal koʻrmoqda.[24] Baʼzilar bir hafta oldin boshlanadi, Mehnat kuni dam olish kunlarini maktab taqvimining birinchi uch kunlik dam olish kunlariga aylantiradi, boshqalari esa Mehnat kunidan keyin seshanba kunini qaytaradi. Oʻrta Gʻarbdagi koʻplab tumanlar Mehnat kunidan keyin maktabni boshlashni afzal koʻrmoqda.[24]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ U.S. Department of Labor, „Labor Daze — Pride, Chaos and Kegs on Labor’s First ʻDay’“
  2. ↑ „History of Labor Day“. dol.gov. U.S. Department of Labor. Qaraldi: 2020-yil 16-may.
  3. ↑ „Labor Day 2020“. History.com. A&E Television Networks. Qaraldi: 2020-yil 16-may.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 The Bridgemen's magazine. International Association of Bridge, Structural and Ornamental Iron Workers, 1921 — 443–444 bet. 2011-yil 4-sentyabrda qaraldi. 
  5. ↑ Rothman, Lily (May 1, 2017). „The Bloody Story of How May Day Became a Holiday for Workers“. Time. Retrieved 2018-03-18.
  6. ↑ 6,0 6,1 "McGuire or Maguire? A Tussle Over Who Founded Labor Day, „ by Jenny Gross, The New York Times, September 6, 2020
  7. ↑ 7,0 7,1 “Origin of Labor Day", Cincinnati Tribune, September 1, 1895, Special Labor Day supplement, p. 26.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „United States Department of Labor: The History of Labor Day“. 2017-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-noyabr.
  9. ↑ „History – Carpenters' District Council of Ontario“ (en-CA). Qaraldi: 2020-yil 8-sentyabr.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Labour day – a holiday born in Canada“ (en-US). Canadian Labour Congress (2018-yil 3-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 2-sentyabr.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 P.J. McGuire, „Labor Day — Its Birth and Significance“, The Union Agent [Kentucky], vol. 3, no. 9 (Sept. 1898), p. 1.
  12. ↑ McKeeves. „Labor Day's surprisingly radical origins“ (en). National Geographic (2020-yil 4-sentyabr). Qaraldi: 2020-yil 6-sentyabr.
  13. ↑ 13,0 13,1 McDonald. „8 Facts About Labor Day“ (en). Mental Floss (2019-yil 5-avgust). Qaraldi: 2020-yil 6-sentyabr.
  14. ↑ „Public Acts of the Fifty-Third Congress of the United States“ (PDF). United States Statutes at Large. 28-jild. 1894. 96-bet. Qaraldi: September 4, 2020.
  15. ↑ Zagorsky, Jay. „Have we forgotten the true meaning of Labor Day?“. The Conversation US (2017-yil 29-avgust). Qaraldi: 2019-yil 1-sentyabr.
  16. ↑ „The History of Labor Day“ (en-US). United Auto Workers (2017-yil 30-avgust). 2020-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-sentyabr.
  17. ↑ 17,0 17,1 Philip S. Foner, May Day: A Short History of the International Workers' Holiday. New York: International Publishers, 1986; p. 19.
  18. ↑ Sally Kohn (September 1, 2014). Why Labor Day was a political move. CNN. Retrieved August 3, 2018.
  19. ↑ „Knights of Labor“. Progressive Historians (2007-yil 3-sentyabr). 2007-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  20. ↑ Office of the Federal Register. The Code of Federal regulations of the United States of America. Washington, DC: U.S. Government Printing Office, 1967 — 42-43 bet. 
  21. ↑ „History of Law Day“ (en). American Bar Association. Qaraldi: 2020-yil 6-sentyabr.
  22. ↑ 22,0 22,1 Weil, Martin. „Labor Day weekend brings summer to an unofficial close“. The Washington Post (2019-yil 31-avgust).[sayt ishlamaydi]
  23. ↑ 23,0 23,1 „Labor Day: The Last (and Best) Chance for a Summer Vacation“. Travelocity.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Charles, C. M.. Elementary classroom management. Pearson/Allyn and Bacon, 2008 — 20 bet. ISBN 978-0-205-51071-9. 2011-yil 4-sentyabrda qaraldi.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehnat_kuni&oldid=4210228" dan olindi