Malikâne
Malikâne — soliq xoʻjaligi. Ushbu nom 1695 -yilda Usmonlilar imperiyasida joriy qilingan soliq xoʻjaligining bir turi edi. Bu soliq fermeri bir yil uchun javobgar boʻlgan Iltizam tizimini takomillashtirish uchun moʻljallangan edi. Malikâne shartnomalari umrbod boʻlgan edi, bu soliq dehqon (malikaneci) uchun koʻproq xavfsiz boʻlib, dehqonlar bilan kamroq ekspluatatsion munosabatlarni taʼminlab bergandi va hatto samaradorlikni oshirish uchun sarmoya kiritishi ham mumkin boʻlgan. Biroq, Iltizom tizimidan foyda koʻrgan mavjud multezimlarning manfaati malikaneni kengroq qabul qilishga toʻsqinlik qiladi[1]. Shuningdek, malikâne vaqfga aylantirilmagan — bu mulkdan muhim farq qilgan edi.
Kim oshdi savdosi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Odatda qishloq yoki tumanga tegishli malikane soliq fermasi kim oshdi savdosida eng yuqori baho beruvchiga sotilgan edi. Oʻsha hududdan barcha davlat soliqlarini (rüsüm) undirish evaziga[2] kimoshdi gʻolibi „muaccele“ deb nomlangan katta toʻlovni, keyin esa „mal“ deb nomlangan yillik toʻlovlarni sotib olgan odam amalga oshiradi. Kim oshdi savdosi gʻaznachilik tomonidan belgilangan minimal narxni hisobga olgan holda dastlabki toʻlovni aniqladi. Malikaneci oʻzining dastlabki toʻlovini soliq tushumidan bir qismini olishni kutayotgan nafaqaxoʻr yoki sarrofdan qarz olish orqali moliyalashi mumkin, bu hatto soliq toʻlashning ikkinchi qatlamiga aylanishi ham mumkin edi.
"Berat" nomli hujjat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kim oshdi savdosi gʻolibiga soliq xoʻjaligiga boʻlgan huquqini tasdiqlovchi „berat“ nomli hujjat topshirilgan edi. Nazariy jihatdan, ijarachi vafot etganida, ularning soliq fermasi davlatga qaytariladi, lekin agar gʻazna rozi boʻlsa, ijarachi soliq fermasini merosxoʻrga berishi mumkin (va amaldorlar ularning kelishuvi uchun toʻlovni kutishgan)[3].
Soliq xoʻjaligi bozorining raqobatbardoshligi kuchaygani sari, gʻazna kattaroq toʻlovlarni yigʻadi[4].
Malikane tizimi vaqflar tomonidan toʻlanadigan „ikki marta ijara“ tizimidan namuna olingan boʻlishi mumkin degan tahminlar ham mavjud.
Daromad manbai[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xazina nuqtai nazaridan malikane ishonchliroq daromad manbai edi. Mahalliy soliq dehqonchilik huquqlarining auktsionlari turli viloyat soliq dehqonlarini Usmonlilar davlatiga integratsiyalash taʼsirini koʻrsatdi[5], shuningdek, xususiy yer egaligining yanada zamonaviy kontseptsiyasini yaratishiga yordam berib kelgan edi[6].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman Empire. Barnes, 1987 — 67 bet. ISBN 9789004086524.
- ↑ State and Provincial Society in the Ottoman Empire: Mosul, 1540-1834. Cambridge University Press — 102 bet. ISBN 9780521894302.
- ↑ An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman Empire. Barnes, 1987 — 68 bet. ISBN 9789004086524.
- ↑ A Comparative Evolution of Business Partnerships: The Islamic World and Europe, With Specific Reference to the Ottoman Archives, 1996 — 168 bet. ISBN 9789004106017.
- ↑ State and Provincial Society in the Ottoman Empire: Mosul, 1540-1834. Cambridge University Press — 9 bet. ISBN 9780521894302.
- ↑ A Comparative Evolution of Business Partnerships: The Islamic World and Europe, With Specific Reference to the Ottoman Archives, 1996 — 164 bet. ISBN 9789004106017.
 | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (Aprel 2024) |