Lagting
Lagting (швед. Alandlar lagting fin: Ahvenanmaan maakuntapäivät) — Aland orollarining qonun chiqaruvchi majlisi yoki parlamenti.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rasmiy ravishda Finlyandiyaga tegishli Aland orollarida, lekin hamma narsa Shvetsiyaga qaratilgan (1917-yilda orollar aholisi Shvetsiya qiroliga orollarni Shvetsiya Qirolligi tarkibiga kiritish toʻgʻrisida ariza bilan murojaat qilishgan;Aland inqiroziga qarang), mahalliy hukumat - parlament - landing (lagting, lagtinget) deb atalgan[1].
Finlyandiya tomonidan Aland orollariga berilgan oʻzini oʻzi boshqarish tufayli Aland Lagting Alandning ichki siyosati toʻgʻrisida qonun chiqarish va oʻz byudjetini belgilash huquqiga ega.Oʻz-oʻzini boshqarish Alandning uy qoidalari toʻgʻrisidagi qonun bilan boshqariladi.U Finlyandiya parlamenti tomonidan konstitutsiyaviy tarzda va faqat Aland Lagtingning roziligi bilan oʻzgartirilishi mumkin, yaʼni Alandlar va markaziy hokimiyat organlari oʻrtasidagi vakolatlar taqsimotidagi oʻzgarishlar har ikki tomonning roziligini talab qiladi.Amaldagi “Oʻzini oʻzi boshqarish toʻgʻrisida”gi qonun ketma-ket uchinchi qonun boʻlib,1993-yil 1-yanvardan kuchga kirdi.
Vakolat muddati-3 yil;aʼzolari soni - butun aholi tomonidan saylanadigan 30 deputat..Aland Lagtingning ijro etuvchi organi provinsiya hukumati (швед. Landskapstyrelse, fin: maakuntahallitus) — Aland hukumati.Viloyat hukumatini provintsiya kengashi aʼzosi boshqaradi, uning saylovi Lagting vakolatiga kiradi[2].
Lagtingning malakasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Lagting Alandov qonun chiqaruvchi hokimiyatga ega boʻlgan asosiy sohalar:
- taʼlim va madaniyat;
- sogʻliqni saqlash, atrof-muhitni muhofaza qilish;
- iqtisodiy rivojlanish;
- ichki transport;
- kommunal boshqaruv;
- politsiya;
- pochta;
- radio va televidenie;
Bu hududlarda Alandlar oʻz qonunchiligi va maʼmuriy boshqaruviga ega boʻlgan mustaqil davlat kabi ishlaydi.
Lagtinglar qonun chiqaruvchi hokimiyatga ega boʻlmagan hududlarda Finlyandiya qonunlari butun Finlyandiyada boʻlgani kabi qoʻllaniladi.Ular orasida:
- tashqi siyosat;
- eng fuqarolik va jinoiy qonunlar;
- sud jarayoni;
- bojxona tizimi;
- soliqqa tortish;
Yuqoridagi sohalarda oʻz manfaatlarini saqlab qolish uchun Aland orollari Finlyandiya parlamentida oʻz vakiliga ega.Finlyandiya parlamentining Aland aʼzosi boshqa aʼzolar kabi saylanadi.Finlyandiya hukumati viloyatda gubernator (швед. Landshöding),Lagting raisi bilan kelishilganidan keyin Finlyandiya Prezidenti tomonidan tayinlanadi.Gubernator maxsus vazifalarni bajaradi:u Aland delegatsiyasiga uning raisi sifatida rahbarlik qiladi,Lagting majlislarini ochadi va yopadi.
Lagtinglar uchun saylovlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
30 deputatdan iborat Lagtingga saylovlar har toʻrtinchi yilda yashirin va toʻgʻridan-toʻgʻri saylovlar yoʻli bilan oʻtkaziladi. Fuqarolar 18 yoshga toʻlganida saylovda qatnashish huquqiga ega. Saylovlarda ishtirok etish va saylanish huquqining zaruriy sharti Aland yashash huquqidir.
Alandda vakillik qilingan siyosiy partiyalar va guruhlar Aland tashqarisidagi partiyalardan mustaqil, ammo mafkuraviy jihatdan dunyodagi tegishli partiyalar bilan solishtirish mumkin.
Oʻzini oʻzi boshqarish iqtisodiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qonunlar chiqarish bilan bir qatorda,Lagtinglarning yana bir muhim vazifasi mahalliy byudjetni qabul qilishdir.Byudjetning daromad qismi viloyatning oʻz daromadlari va davlat byudjetidan ajratilgan mablagʻlardan iborat boʻlib, ular Finlyandiya davlat gʻaznasiga alandlar toʻlaydigan soliqlarni (soliqlar, bojxona toʻlovlari, aktsizlar) qisman qaytarish shaklidir.Davlat budjetidan toʻlanadigan umumiy summa davlat qarzini chegirib tashlagandan keyin Finlyandiya yillik daromadining 0,45 foizini tashkil qiladi.2009-yilda ajratilgan mablagʻlar miqdori 168 million yevroni tashkil etdi.
Lagting ustidan nazorat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Lagting tomonidan qabul qilingan qonunlar Finlyandiya Prezidentiga yuboriladi, u ularga veto qoʻyishi mumkin, lekin faqat ikkita holatda:agar Lagting qonunchilik vakolatlari doirasidan chiqib ketgan boʻlsa yoki ushbu qonun mamlakatning ichki yoki tashqi xavfsizligiga tahdid solgan.
Finlyandiya Prezidenti oʻz qarorini Aland delegatsiyasining fikriga, baʼzan esa Finlyandiya Oliy sudining fikriga asoslaydi.Aland delegatsiyasi aʼzolarining yarmi Finlyandiya hukumati tomonidan, qolganlari Aland orollari Lagting tomonidan tayinlanadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Act on Åland Autonomy“. 4-iyul 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-dekabr 2011-yil.
- ↑ „Ålands Lagting“. 19-iyul 2006-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 10-dekabr 2011-yil.