Kulrang currawong

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kulrang currawong — (Strepera versicolor) Avstraliyaning janubida, shu jumladan Tasmaniyada tugʻilgan katta oʻtkinchi qushdir. Strepera jinsidagi uchta currawong turidan biri, Artamidae oilasining qassob qushlari va avstraliyalik magpie bilan chambarchas bogʻliq hisoblanadi. Bu qargʻaga oʻxshash katta qush boʻlib, taxminan 48 cm (19 in) oʻrtacha ogʻirlikni tashkil qiladi, koʻrinishi esa: sargʻish irisli, ogʻir dukkakli, quyruq oq dumli va qanotli yamoqlari bilan boshqa qushlardan ajralib turadi. Erkak va ayol tashqi koʻrinishidan bir-birga jusa ham oʻxshash. Oltita kenja turi tan olingan va umumiy patlarning rangi bilan ajralib turadi, ular Yangi Janubiy Wales va Sharqiy Viktoriyadan nomzodlar uchun shifer-kulrangdan va Gʻarbiy Avstraliyadagi plumbea kenja turidan, Tasmaniyaning jingalak Currawonglari uchun quyuq qora ranggacha va Kenguru orolidagi halmaturina kenja turigacha mavjud. Barcha kulrang currawonglar baland ovozda oʻziga xos qoʻngʻiroq yoki jiringlash chaqiruviga ega holda sayrashadi.

Avstraliyaning janubi-sharqiy burchagida qishki mehmon boʻlishsada, oʻz oraligʻida kulrang currawong odatda harakatsizdir yaʼni uzoqlarga ketib qolmaydi. Nisbatan kam oʻrganilgan, uning xatti-harakati va odatlarining aksariyati haqida juda oz maʼlumotlar mavjud ekan. Omnivor, u turli xil rezavorlar, umurtqasizlar va mayda umurtqali hayvonlarni oʻz ichiga olgan parhezga ega qushdir. Yashash joyi barcha turdagi oʻrmonli hududlarni, shuningdek, mamlakatning quruqroq qismlaridagi butazorlarni oʻz ichiga oladi. Bu pied currawongga qaraganda kamroq daraxtzor boʻlib, yerga koʻproq vaqt sarflaydi. U baland daraxtlarga uya quradi, bu uning naslchilik odatlarini oʻrganishni cheklab qoʻyar ekan. Oʻzining keng tarqalgan qarindoshidan farqli oʻlaroq, u inson taʼsiriga yomon moslashgan va yoʻqolib ketish xavfi ostida hisoblanmasa ham, oʻz diapazonining koʻp qismida kamaydi[1].

Taksonomiyasi va nomlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kulrang currawong birinchi marta 1801-yilda ornitolog John Latham tomonidan Corvus versicolor sifatida tasvirlangan va unga „oʻzgaruvchan qargʻa“ nomini bergan[2]. Versicolorning oʻziga xos nomi lotin tilida „oʻzgaruvchan ranglar“ degan maʼnoni anglatadi[3]. Boshqa eski umumiy nomlar orasida kulrang qargʻa, qoʻrgʻoshin qargʻa, tog 'qoʻrgʻoni, qora qanotli currawong (Gʻarbiy Viktoriyada), qichqiruvchi kurravon (Tasmaniyada) va squeaker (Gʻarbiy Avstraliyada) kiradi[3]. Qora qanotli currawong Encounter koʻrfazidagi Ramindjeri xalqiga wati-eri sifatida maʼlum boʻlgan[4], bu soʻz „yashirish“ yoki „kuzatish“ degan maʼnoni anglatadi. Kiling-kildi pastki Murray daryosi aholisi tomonidan ishlatiladigan chaqiriqdan olingan ism edi[5].

Kichik turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oltita kichik tur Avstraliya boʻylab tarqalgan. Ular oʻzlarining patlarining rangi, kulrangdan toʻq qora ranggacha va qanotlaridagi oq miqdori boʻyicha juda xilma-xil boʻlib, koʻpchilik bir vaqtning oʻzida alohida turlar hisoblangan boʻlgan[6].

a sooty black crow-like bird stands on grass.
Tasmaniyaning shitirlashi mumkin boʻlgan qora chigʻanoqlari quyuq qora patlarga ega.

Naslchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kulrang currawongning naslchilik odatlari yaxshi maʼlum emas va uning uyalariga kirish imkoni yoʻqligi oʻrganishni qiyinlashtiradi. Koʻpaytirish davri avgustdan dekabrgacha davom etadi. Kulrang currawong daraxtlardagi baland oʻtlar va poʻstloqlar bilan qoplangan ingichka tayoqlardan katta sayoz uya quradi, odatda evkaliptlar tanlanadi[7]. U birdan beshgacha (odatda ikki yoki uchta) yumaloq yoki konusning oval tuxumlarini hosil qiladi, ular kichik turlarga koʻra hajmi va rangi oʻzgaradi. Versicolor kichik turidagilar oʻrtacha 30 mm × 43 mm (1.2 in × 1.7 in)d oʻlchamdagi va pushti yoki sharob ohanglari bilan och jigarrang yoki buff boʻlib, toʻq jigarrang, binafsha-jigarrang, shifer-kulrang yoki hatto koʻk rangli chiziqlar yoki dogʻlar bilan belgilanadi. Qora qanotli currawongning oʻlchami 30 mm × 41 mm (1.2 in × 1.6 in) ga teng va binafsha rangga boʻyalgan yoki goʻsht rangli va quyuq jigarrang yoki binafsha-jigarrang bilan belgilangan. Crishling currawong xira oq, och kulrang yoki xira sharob tusli buff, binafsha, kulrang yoki koʻk rangli jigarrangning quyuq ohanglari bilan ajralib turadigan kattaroq va ochroq tuxum qoʻyadi, bu oʻrtacha 31 mm × 46 mm (1.2 in × 1.8 in)ni tashkil qilar ekan. Jigarrang currawong tuxumlari, shuningdek, och vino rangidagi jigarrang, buff yoki krem, quyuqroq dolchin, jigarrang yoki binafsha-jigarrangda boʻlib, oʻlchami 29 mm × 42 mm (1.1 in × 1.7 in) tashkil etadi va nihoyat, gʻarbiy kenja turi oʻrtacha 31 mm × 43 mm (1.2 in × 1.7 in) tuxum qoʻyadi, qizil-jigarrang yoki sharob rangining och ranglari boʻlgan, toʻq qizil-jigarrang belgilar bilan oʻlchamda boʻladi. Barcha kichik turlarda belgilar tuxumning kattaroq uchida birlashib, quyuqroq „qopqoq“ hosil qilishi mumkin. Uyalarni kuzatish qiyin boʻlganligi sababli inkubatsiya davri kam maʼlum, biroq bitta kuzatish tuxum qoʻyishdan boshlab tuxumdan chiqishgacha boʻlgan kunlar 23 kunga yaqin taklif qilingan edi.  Barcha oʻtkinchilar singari, joʻjalar yalangʻoch va koʻr (altricial) tugʻiladi va uyada uzoq vaqt qoladi (nidikoloz). Ikkala ota-ona ham yosh bolachalarini boqadi[8].

Uya qoʻyish muvaffaqiyat darajasi haqidagi maʼlumotlar cheklanganligi sababli, 35 ta uyaning bir tadqiqoti shuni koʻrsatdiki, 28 (80%) kamida bitta yosh currawongning oʻsib chiqishiga olib kelgan. Muvaffaqiyatsizlik sabablari kuchli shamol va yomgʻir taʼsirida uyning qulashi, shuningdek, currawonglarni boshqalar tomonidan taʼqib qilinishi va uyaga bostirib borishdir. Choʻl parazitizmining tarqalishi noaniq tarzda maʼlumotlar maʼlum emas. Bir juft kulrang currawonglar bir marta kanalli kakuk (Scythrops novaehollandiae) joʻjasini oziqlantirgani kuzatilgan[8] xolos.

Oziqlantirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

A blackish bird foraging in long grass.
Janubiy Avstraliyaning janubi-sharqidagi Robe yaqinidagi qora qanotli melanoptera kenja turi. Bu qushning qanotlarida biroz oqargan patlar bor, chunki u oq qanotli boshqa kichik turlar bilan chegaradosh populyatsiyadan va shuning uchun baʼzi bir oraliq xususiyatlarni namoyish etadi.

Muhofaza qilish holati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kulrang currawong juda katta diapazonga ega va shuning uchun himoyasiz uchun diapazon oʻlchami mezonlariga javob bermaydi. Populyatsiya tendentsiyasi barqaror koʻrinadi, garchi populyatsiya soni aniqlanmagan boʻlsada, populyatsiya soni mezoniga koʻra sezgir chegaralarga yaqinlashish dargumon (10 000 yetuk shaxslar, oʻn yil yoki uch avlod ichida >10 foizni tashkil yetadi, yoki maʼlum bir populyatsiya tarkibi bilan) va Xalqaro tabiatni muhofaza qilish ittifoqi buni eng kam tashvishli deb baholadi[9].

Aborigen mifologiyasida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kaurna xalqining asosiy Dreaming hikoyasida kulrang currawong xususiyatlari, ajdod qahramoni Tjilbruke Rosetta Head’da oʻzini yaltiroq ibis qushiga aylantirishdan oldin tanasini yopish uchun yogʻ va patlardan foydalanish uchun birini oʻldirgan, deya hikoyada aytilgan ekan[10].

Adabiyotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Handbook of Australian, New Zealand and Antarctic Birds. Vol. 7: Boatbill to Starlings Higgins, Peter Jeffrey: . Melbourne: Oxford University Press, 2006. ISBN 978-0-19-553996-7. 
  • Simpson, D.P.. Cassell's Latin Dictionary, 5th, London: Cassell Ltd., 1979. ISBN 0-304-52257-0. 

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „IUCN Red List of Threatened Species: Strepera versicolor“ (2016-yil oktyabr).
  2. ↑ . Supplementum Indicis Ornithologici, sive Systematis Ornithologiae. London: G. Leigh, J. & S. Sotheby, 1801 — xxv bet. 2010-yil 16-mayda qaraldi. „Corvus caeruleo-fuscecens rubro varians, cauda cuneiformi apice alba.“ 
  3. ↑ 3,0 3,1 Higgins et al., p. 564.
  4. ↑ Barnes. „Aboriginal Dreaming Stories, Birds and the Local Environment“. Aboriginal Education and Employment Services Directorate website. DECS Curriculum Services, Department of Education, South Australian Government (2009). 2010-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 15-aprel.
  5. ↑ Berndt, Ronald Murray. A World That Was: the Yaraldi of the Murray River and the Lakes, South Australia. Vancouver, B.C.: UBC Press, 1993 — 234–35 bet. ISBN 0-7748-0478-5. 
  6. ↑ Cayley, Neville. What Bird is That?. Angus & Robertson [1931], 1974 — 43–44 bet. ISBN 0-207-12431-0. 
  7. ↑ Higgins et al., p. 571.
  8. ↑ 8,0 8,1 Higgins et al., p. 572.
  9. ↑ BirdLife International (2017). „Strepera versicolor“. IUCN Red List of Threatened Species. 2017: e.T22706299A118734608. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T22706299A118734608.en. Retrieved 12 November 2021.
  10. ↑ „Tjilbruke Story“. Port Adelaide Enfield (2014-yil 12-avgust). Qaraldi: 2020-yil 24-noyabr.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kulrang_currawong&oldid=4209544" dan olindi