Koreyada pul muomalasi tarixi
Koreyada pul muomalasi Goryeo sulolasi davridan (918-1392), temirdan zarb qilingan tangalar muomalada birinchi marta paydo boʻlganidan beri maʼlum. Ular bilan bir vaqtda Xitoy tangalari muomalada boʻlgan, bu vaqtlarda don va gazlamalar ham pul sifatida ishlatilgan.
Koreya yarim orolida Joseon davri boshlanmaguncha mis tanga ishlatilmagan. Standartlashtirilgan qogʻozdan tayyorlangan Jeohwa banknotlari birinchi qogʻoz pul boʻldi va 16-asr boshlarigacha bu sifatda ishlatilgan. 17-asrdan 19-asr oxirigacha muns nominalidagi tangalar eng keng tarqalgan pul birligi boʻlgan.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Koreya pullarining dastlabki dalillari miloddan avvalgi 3-asrga toʻgʻri keladi. Yan va Gojoseon davlatlarining tangalari muomalada paydo boʻlganida.[1] Uzoq vaqt davomida pul birligi sifatida don ishlatilgan. Birinchi temir va mis tangalar Koreyada Seonjong hukmronligining 15-yilida (996) paydo boʻlgan. Sukchon davrida 1097—1107-yillarda quyma tangalarga asoslangan pul tizimi ishlagan. Pul birligining asosiy qismini temir tangalar, boshqa metallardan yasalgan tangalar: mis, kumush — muomalasi cheklangan edi.
1392-yilda Goryo oʻz faoliyatini toʻxtatdi va Joseon davlati tashkil topdi. Yangi sulolaning asoschisi qirol Taejo pul tizimini isloh qilishga bir necha bor urinishlar qildi, ammo muvaffaqiyat qozonmadi. Taejo, xususan, Xitoydan olib kirish evaziga oʻzining tangalar zarb qilishni tashkil qilgan va yangi pullar tan olinmagandan soʻng, ularni standartlashtirilgan qogʻozdan yasalgan qogʻoz pullar — jeohwa bilan almashtirishga harakat qilgan. Metall-bronza tangalar faqat 1423-yilda Sejong hukmronligi davrida qayta tiklana boshlagan. Ularga chíngìnìnì („joseon dongbo“ — „Jozeonning puli“) yozuvi yozilgan. Biroq, ular ham mashhurlikka erisha olmadilar. Faqat 17-asrda paydo boʻlgan tangalar tarqatildi. Ular butun Koreya yarim orolida tarqalgan 24 zarbxonada zarb qilingan. Bu pullar tovar ayirboshlashning asosiy tizimiga aylandi. 1633-yilda mun Koreyaning asosiy tangasiga aylandi, bronza va mis tangalar mun nominaliga kirdi. Mun 1892-yilgacha, uning oʻrniga Yang kelgangacha hukmronlik qilgan. Yang oʻnlik sistemani qoʻllagan birinchi pul birligi edi: bir yang 100 funtga teng edi. Biroq, Yangning oʻzgarishi uzoq davom etmadi.
1902-yilda von rasmiy pul birligi sifatida muomalaga kiritildi. U yangni almashtirdi, 1 von 5 yangga teng edi. 1909-yilda Chosen Bank tashkil etildi va bir yil oʻtgach, 1910-yilda Yaponiya yarim orolni qoʻshib oldi. Mustamlaka von oʻrniga yenni valyuta sifatida kiritdi. Koreya boʻlinib, 1948-yilda Koreya Respublikasi tan olingandan soʻng, von rasmiy valyuta sifatida tiklandi. Janubiy Koreya von 100 chonga boʻlingan. Tanlangan bank bu safar faqat banknotalar koʻrinishida yangi pul chiqardi.
Tez orada Koreya Respublikasi 100 vonga teng boʻlgan yangi pul birligi — xvanni oldi. Xvang ham dastlab faqat banknotalar koʻrinishida chiqarilgan, ammo keyin tangalar ham muomalaga kirgan. Shundan soʻng, 1962-yilda von yana Koreya Respublikasining asosiy pul birligiga aylandi. Qayta joriy etilganda 1 yangi von 10 eski xvanga almashtirildi va 125 von dastlab 1 AQSh dollariga tenglashtirildi[2]. Jahon bozorida valyutaning erkin kotirovkasi boshlangan 1997-yilgacha von dollarga bogʻlangan holda saqlanib qoldi.
Yarim orol boʻlinganidan keyin Shimoliy Koreya ikki yil davomida Koreya yenasidan foydalanishda davom etdi. 1947-yil 6-dekabrda KXDR Markaziy banki tashkil topdi, shundan soʻng sovet rubliga teng kurs boʻyicha Shimoliy Koreya vonlari muomalaga kirdi. 1959-yil fevral oyida uning nominal qiymati 1 dan 100 gacha boʻlgan kursda amalga oshirildi.
Keyingi yillarda yutgan rublning devalvatsiyasiga mos ravishda devalvatsiyani boshdan kechirdi.
1978-yildan 2001-yilgacha Shimoliy Koreya hukumati 1 AQSh dollariga nisbatan 2,16 von kursini doimiy ravishda ushlab turdi, ammo inflyatsiya Shimoliy Koreya vonining qiymatini Janubiy Koreya voniga tushirdi. Qora bozorda dollar kursi rasmiy kursdan yuqori.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „News View | The World On Arirang“. 2015-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 6-oktyabr.
- ↑ „Interesting facts about the South Korean Won - Global Exchange Hong Kong“. www.globalexchange.hk. 2019-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 3-oktyabr.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Kurt Shuler (2004-02-29). Zamonaviy pul tarixi jadvallari: Osiyo (Wayback Machine saytida 2007-02-19 sanasida arxivlangan) 2007 Arxivnaya kopiya . Valyuta kengashlari va dollarlashtirish.
- Op Den Velde va Xartill (2013) Koreya tangalari va jozibasi.
- gaegoe: da[sayt ishlamaydi], Naver entsiklopediyasi (kor. )
- gaegiew: hᙘ, Naver Entsiklopediyasi (kor. )
- gaegiew: jeon, Naver entsiklopediyasi (kor. )