Keita sulolasi
Keita sulolasi Malini XI asrdan XVII asr boshlarigacha imperatorlikdan oldingi va imperatorlik keyingi davrlarda boshqargan [1]. Sulola musulmon sulola edi va uning hukmdorlaridan biri Bilol habashistonlik boʻlishiga qaramay, Bilolni Keitadan (Bilol ibn Riboh nomi bilan ham tanilgan) kelib chiqishini daʼvo qilishdi.
Bilol Keita islomni qabul qilgan va Muhammad (s.a.v.) ning sahobalaridan biri boʻlib, ozod qilingan qul edi. Bilol Keita islomdagi birinchi muazzin sifatida ajralib turadi. Mandinka/Bambara maʼlumotlariga koʻra, sulola Islomni qabul qilgandan keyin tashkil topgan va djelis (musulmon yilnomachilari) lar tomonidan yozib qoldirilgan, Bilolning yetti oʻgʻli bor edi, ulardan biri Mandenda (Mandinka anʼanaviy hududi) yashagan. Yana bir oʻgʻli Lawalo Keitaning Latal Kalabi Keita ismli oʻgʻli bor edi, u keyinchalik Damul Kalabi Keita ismini oladi. Aksariyat qirollik sulolalarida oʻzlarining kelib chiqishini baʼzi ilohiy yoki diniy shaxslar bilan bogʻlashga urinish odatiy hol boʻlib, bunday usul madaniyat va dinlarda keng tarqalgan. Lahilatoul Keita Damul Kalabi Keitaning oʻgʻli va Niani shahrining birinchi faamasi edi. Lahilatoul davri Keita shajarasi Niani atrofidagi kichik hududda boʻlsa-da, hukmron sulolaga aylanadi.
Mali imperiyasi tashkil etilishidan oldin Nianining toʻqqiz faamasi boʻlar edi. Uning birinchi mansasi Sundiata Keita boʻlgan. Mari Djata toj kiyganidan soʻng Keita — sulola nomiga aylanadi. Mari Djatadan bir necha avlod oʻtgach, uning jiyani, malilik Mansa Musa Keita I Makkaga mashhur haj ziyoratini amalga oshirdi va bu uning oʻz davrining eng boy odami sifatida katta obroʻga ega boʻldi[2]. Uning sulolasi 1235-yildan 1610-yilgacha Mali imperiyasining parchalanishigacha qadar Gʻarbiy Afrikada asosiy kuch boʻlib qoldi. Sulola ichidagi oʻzaro raqiblar zamonaviy Mali va Gvineya hududida kichikroq qirolliklarga asos solganlar, masalan, Janobi Oliylari Dengiz Gvineyasidagi Kolisokho qirolligining Soumah Almamy, Kolisokho Almamy kabi unvonlar boʻlgan. Sulola 1958-yilgacha hukmronlik qilgan Kolisokho qiroli degan maʼnoni anglatadi, yana ular shuningdek, asosiy harbiy ildizdan iborat sulolalardan biri hisoblanadi. Keyta imperator sulolasidan. Bugungi kunda Keita oilasi Afrikadagi faqat bitta qirollik oilasiga tegishlidir. Ushbu zamonaviy „qizlar sulolasi“ aʼzolaridan marhum siyosatchi Modibo Keita va musiqachi Salif Keita eng mashhurlaridir.
Ajdodlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Yashagan davri | Shaxs | Izohlar |
|---|---|---|
| 580—640-yy. | Bilol ibn Raboh | Keytalarning ajdodlari, Muhammad(s.a.v)ning hamrohi (sahobalari). |
| Lawalo Keita | Bilali Buunama va Hala Bint Avfning oʻgʻli (Makkadagi eng boy odam Abdurrahmon ibn Avfning singlisi). Makkani tark etib, Mandenga (Mali) hijrat qildi. | |
| Latal Kalabi | Lawalo Keitaning oʻgʻli | |
| Damul Kalabi | Latal Kalabining oʻgʻli |
Manden qirollik faamalari roʻyxati (poytaxti — Kangaba)[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Hukmdorlik vaqti | Amaldagi hukmdor | Izohlar |
|---|---|---|
| Lahilatoul Kalabi | Damul Kalabining oʻgʻli. Haj ziyoratini ado etgan birinchi Sahroi Kabir afrikalik shahzoda; choʻlda oʻgʻirlangan, 7 yildan keyin qaytib kelgan. | |
| Kalabi Bomba | Lahilatul Kalabining oʻgʻli | |
| Kalabi Dauman | Lahilatul Kalabiyning kenja oʻgʻli. Afzal boylik, savdogarlarning ajdodi. | |
| taxm.1050 | Mamadi Kani | Kalabi Bombaning oʻgʻli. Ovchi qiroli, ovchi hushtagining ixtirochisi Kondolon Ni Sane tomonidan sevilgan butaning jinlari bilan muloqot qildi. |
| Sane Kani Simbon, Kamignogo Simbon, Kabala Simbon va Bamari Tagnogokelin Simbon birga | Mamadi Kanining toʻrt oʻgʻli. | |
| Bamari Tagnogokelin | ||
| 1175—? | M’Bali Nene | Bamari Tagnogokelinning oʻgʻli |
| Bello | Bamari Tagnogokelinning oʻgʻli |
Manden qirollik faamalari roʻyxati (poytaxti — Dodugu)[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Hukmronlik vaqti | Amaldagi hukmdor | Izohlar |
|---|---|---|
| ?—1200-yillar | Bello Bakon | Belloning oʻgʻli |
| 1200-1218-yillar | Maghan Kon Fatta | Bello Bakonning oʻgʻli |
| 1218—1230-yillar | Dankaran Tuman | Maghan Kon Fattaning oʻgʻli. Niani qirol Soumaoro Kante davrida Sosso imperiyasi tomonidan bosib olingan. |
Malining imperator mansalari roʻyxati (poytaxti — Niani)[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Hukmronlik vaqti | Amaldagi hukmdor | Izohlar |
|---|---|---|
| 1235—1255-yillar | Mari Djata I
(keyinchalik Sundiata Keita I deb nomlangan) |
Mangan Kon Fattaning oʻgʻli, Bani Djata urugʻining ajdodi. |
| 1255—1270-yillar | Uli Keita I Ibn Djata | Mari Djata I ning oʻgʻli, Bani Djata urugʻining ajdodi. |
| 1270—1274-yillar | Vati Keita | |
| 1274—1275 yillar | Xalifa Keita | |
| 1275—1285 yillar | Abubakari Keita I | |
| 1285—1300-yillar | Sakura | Usurper |
| 1300—1305-yillar | Gao Keita | |
| 1305—1312-yillar | Muhammad ibn Gao Keita | |
| 1312—1337-yillar | Mansa Musa Keita I | |
| 1337—1341-yillar | Maghan Keita I | |
| 1341—1360-yillar | Souleyman Keita | |
| 1360-yil | Kamba Keita | |
| 1360-1374 yillar | Mari Djata Keita II | |
| 1374—1387 yillar | Musa Keita II | |
| 1387—1389-yillar | Maghan Keita II | |
| 1389—1390-yillar | Sandaki | Usurper |
| 1390—1404-yillar | Maghan Keita III
(Mahmud Keita I nomi bilan ham tanilgan) |
|
| 1404—1440-yillar | Muso Keita III | |
| taxm.1460—1480/1481-yillar | Uli Keita II | |
| 1480/1481—1496-yillar | Mahmud Keita II
(Mamadu Keita nomi bilan ham tanilgan) |
|
| 1496—1559-yillar | Mahmud Keita III | |
| 1559—1590-yillar | Nomaʼlum mansa yoki vakansiya | |
| taxminan 1590—1610-yillar | Mahmud Keita IV | Mahmud Keita IV vafotidan keyin imperiya quladi. |
Malining imperatorlikdan keyingi mansalari roʻyxati (poytaxti — Kangaba)[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Hukmronlik vaqti | Amaldagi hukmdor | Izohlar |
|---|---|---|
| taxm. 1610—1660-yillar | Nomaʼlum mansalar soni | |
| taxminan 1660—1670 | Mama Maghan | Poytaxt Niani shahridan Kangabaga Segou shahriga hujum qilganidan keyin koʻchirildi. |
Qoʻshimcha oʻqish uchun[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Ibn Xaldun. The Muqaddimah (K. Ta'rikh - "History") (en) F. Rosenthal: . London: Routledge & Kegan Paul Ltd., 1958 — 264–268 bet. OCLC 956182402. (Mali qirollari)
- Ibn Battuta. Ibn Battuta in Black Africa (ingl) Noel King: . Princeton: Markus Wiener, 2005 — 45-46 bet. OCLC 1073731577.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Imperato, Pascal James. Historical Dictionary of Mali (en). Scarecrow Press, 2008-04-25. ISBN 978-0-8108-6402-3.
- ↑ Cooley, William Desborough. The Negroland of the Arabs Examined and Explained: Or, An Inquiry Into the Early History and Geography of Central Africa. London: J. Arrowsmith, 1841 — 63–64 bet.
Tashqi manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Cooley, William Desborough. The Negroland of the Arabs Examined and Explained. London: Routledge, 1966 — 143 Pages bet. ISBN 0-7146-1799-7.
- Stewart, John. African States and Rulers: An Encyclopedia of Native, Colonial, and Independent States and Rulers Past and Present. Jefferson: McFarland & Company, 1989 — 395 Pages bet. ISBN 0-89950-390-X.